Καπνικός Σταθμός Αγρινίου – Η ιστορία του καπνού (1ο)

Καπνικός Σταθμός Αγρινίου

Η ιστορία του καπνού

(Μέρος 1ο)

του Ηλία Ντζάνη
Πηγή: «αρχείον Αγρινίου», τεύχη 16 και 17

Ο      Κ  Α  Π  Ν  Ο  Σ

Είναι χρήσιμο, πριν από όλα, να γίνει μία συνοπτική ιστορική αναφορά στον καπνό, για να ζωντανέψουν μνήμες από την εποχή του καπνού στους παλιότερους και για να γνωρίσουν οι νεώτεροι όχι μόνο την ιστορία τους, αλλά κυρίως να συνειδητοποιήσουν, ότι το μέλλον έχει ρίζες και ότι τίποτε δεν είναι δεδομένο. Και ακόμα, πως το σήμερα δεν είναι αποτέλεσμα τύχης, όπως επίσης πως το μέλλον δεν χαρίζεται, αλλά κατακτιέται. Το μέλλον και η πρόοδος προϋποθέτει κόπο, αγώνα, συνείδηση της ιστορικότητας των καιρών  και απαιτεί συνέπεια και συνέχεια στις προσπάθειες.

Ι  Σ  Τ  Ο  Ρ  Ι  Κ  Α     Π  Α  Ι  Γ  Ν  Ι  Α    Κ  Α  Ι     Π  Α  Ρ  Α  Λ  Ε  Ι  Π  Ο  Μ  Ε  Ν  Α

Ο ανωτέρω υπότιτλος συνδέεται με το γεγονός πως, κατά ένα περίεργο τρόπο, μία καθημερινή ανθρώπινη συνήθεια, το κάπνισμα, – κακή όπως αποδεικνύεται με τα σημερινά δεδομένα της επιστήμης,- άλλαξε με τη καλλιέργεια και βιομηχανοποίηση του καπνού, του φυτού δηλαδή που είναι το υπόβαθρο της συνήθειας του καπνίσματος, τη ζωή ολόκληρων περιοχών και χωρών.

Το ιστορικό παράδοξο έγκειται στο γεγονός ότι, ενώ σήμερα το κάπνισμα θεωρείται αιτία πολλών σοβαρών ασθενειών, το ίδιο προϊόν με  διάφορους τρόπους χρήσης, για πάνω από έναν αιώνα, χρησιμοποιήθηκε ως φαρμακευτικό φυτό. (το γεγονός αυτό συνειρμικά ίσως κάτι να μας θυμίζει για σημερινές αντιλήψεις ως προς τη χρήση ενός άλλου φυτού). Θεωρήθηκε μάλιστα ο καπνός, όπως παρακάτω θα αναφέρουμε, ως πανάκεια της πανάκειας {panacea  of panaceas, ή ως holy herb, ή ως God’s remedy} για κάθε αρρώστια, σε αντίθεση π.χ. με την τομάτα, που στην αρχή, όταν ήρθε στην Ευρώπη, θεωρήθηκε τοξικό φυτό.

Η επιστήμη αποφαινόταν και τότε, όπως και τώρα, για τις ιδιότητες των δύο αυτών φυτών. «Τι δηλοί ο μύθος;» «Η φύσις κρύπτεσθαι φιλεί», είναι η απάντηση που έδωσε πριν χιλιάδες χρόνια ο Ηράκλειτος. Ας το έ χουμε όλοι υπόψη μας, ιδιαίτερα ο επιστημονικός κόσμος και μάλιστα όταν αποφαίνεται από καθ’ έδρας.

Η εξάπλωση όμως της καλλιέργειας του καπνού οφείλεται στο κάπνισμα, ως καθημερινή απόλαυση, πάθος, συνήθεια, ή «συντροφιά» στις  δύσκολες ή χαρούμενες ανθρώπινες στιγμές. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστι κά της καλλιέργειας (προσαρμοστικότητα φυτού, μικρές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία και νερό, πολυεπίπεδες φροντίδες ποικίλης έντασης, μεγάλη αξιοποίηση του οικογενειακού εργατικού δυναμικού, καλός πολλαπλασιαστής της οικονομίας κ.λπ.) ήταν ακόμα μία αιτία για την μεγάλη εξάπλωση του φυτού, που πήρε κοσμοπολίτικο χαρακτήρα καλλιεργούμενο από τον Ισημερινό μέχρι και το ύψος των Σκανδιναβικών χωρών.

Στον Ελλαδικό χώρο μικρές επαρχιακές κώμες χάρη στην καλλιέργεια του καπνού εξελίχθηκαν σε δραστήρια, ακμαία αστικά κέντρα. Ο καπνικός τομέας υπήρξε ο κεντρικός πυλώνας ανάπτυξης της οικονομίας μιας ολόκληρης χώρας συνιστώντας τη βάση της βιομηχανικής της ανάπτυξης από τη σύσταση του σύγχρονου ελληνικού κράτους μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα, σχεδόν για πάνω από  150 χρόνια ενώ για την ίδια περίοδο υπήρξε το κατεξοχήν εξαγωγικό προϊόν της χώρας μας.

Συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάδειξη κοινωνικών κινημάτων, αλλά υπήρξε και πολύ σημαντικός δίαυλος κοινωνικής ώσμωσης μεταξύ της αγροτικής, εργατικής και αστικής τάξης. Γενικότερα, ο καπνός, όσο κανένα άλλο προϊόν, άφησε ένα ανεξίτηλο πολιτισμικό αποτύπωμα στη ζωή των ανθρώπων, που κυριολεκτικά ζυμώθηκαν με την παραγωγική του διαδικασία, αλλά και την περαιτέρω επεξεργασία, βιομηχανοποίηση και εμπορία του.

Διαπιστώνεται λοιπόν παράλληλα, ότι μέσα στη μεγάλη εικόνα της ιστορικής πορείας των χωρών υπάρχουν επί μέρους δράσεις και γεγονότα, που αν και λειτούργησαν καταλυτικά στην όλη οικονομική εξέλιξη, δεν έτυχαν της ανάλογης μελέτης και προβολής από τους ειδήμονες. Αναδυόμενα μάλιστα τα γεγονότα αυτά μέσα από το γραπτό και προφορικό λόγο και μνήμη μπορούν να φωτίσουν καλλίτερα την ιστορική πορεία της περιοχής της Αιτωλ/νίας, αλλά και σε σημαντικό βαθμό της Ελλάδας. Μέσα από αυτή τη θεώρηση, ο καπνός και η καλλιέργειά του είναι μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση εξέλιξης της πόλης του Αγρινίου συνυφασμένης άρρηκτα με την ιστορία του Καπνικού Σταθμού Έρευνας Αγρινίου (για συντομία θα αναφέρεται κατωτέρω ως ΚΣΕΑ), ενός από τα αρχαιότερα ερευνητικά ιδρύματα στη χώρα μας.

Παράλληλα η καταγραφή αυτής της δράσης ρίχνει φως και σε και σε μια άλλη παράμετρο της νεώτερης ιστορίας της χώρας μας, που δεν έχει εκτιμηθεί όσο έπρεπε και που είναι η γέννηση, η εξέλιξη και η προσφορά της αγροτικής έρευνας στο οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του λαού μας, σε μία περίοδο μάλιστα του 20ού αιώνα, που στις κεντροευρωπαϊκές και δυτικές χώρες η κατηγορία αυτή της γεωργικής έρευνας αναπτύσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς.

Αυτό το ζήτημα, δηλαδή της αγροτικής έρευνας, μέσα από ανάλογα παραδείγματα του προηγούμενου αιώνα αλλά και της σημερινής πραγματικότητας στις αναπτυγμένες χώρες, θα πρέπει, αν υπάρχει ίσως ακόμη δημιουργική δύναμη στο λαό μας, να το ξαναδούμε. Κάνοντας, γενικότερα δηλαδή, ως πολιτεία μία αποτίμηση από τη σκοπιά της αναπτυξιακής δυναμικής που συνολικά προσφέρει στον τόπο κυρίως η  εφαρμοσμένη γεωργική έρευνα και να την ξανασχεδιάσει.

O     Κ  Α  Π  Ν  Ο  Σ    Σ  Τ  Η  Ν    Ε  Υ  Ρ  Ω  Π  Η

Η εισαγωγή των πρώτων φύλλων καπνού στην Ευρώπη, έγινε αρχικά για φαρμακευτική χρήση, σύντομα καλλιεργήθηκε ως καλλωπιστικό φυτό, ενώ   χρησιμοποιήθηκε ακόμα και σαν καλλυντικό. Το 1518 ο Cortez βρίσκεται στο Μεξικό και διαπιστώνει πως ο καπνός χρησιμοποιείται από τους ιθαγενείς για πολλαπλούς σκοπούς, κυρίως θεραπευτικούς, τε-λετουργικούς και ως μέσον καλλωπισμού. Το βρίσκει εξαιρετικά ενδιαφέρον  και στέλνει τους πρώτους σπόρους στο βασιλιά Κάρολο τον Ε΄, που διέταξε και την καλλιέργεια του φυτού. Αυτή είναι και η πρώτη εγκατάσταση του καπνού στη γηραιά ήπειρο. Ακριβώς το ιστορικό αυτό γεγονός  θεωρείται ως η πρώτη εισαγωγή σπόρων και τοποθετείται,  με σχετική ακρίβεια, το έτος 1519 στην Ισπανία,  ενώ άλλοι ιστορικοί θεωρούν ότι οι πρώτοι σπόροι έρχονται στην ίδια χώρα πολύ αργότερα, το 1559 ή 1560.

Άλλες πληροφορίες αναφέρουν, ότι ο καπνός καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά στη Γαλλία το 1556 (κατ’ άλλους το 1572) και στην Πορτογαλία το 1558. Επίσης έγκυρες ιστορικές πηγές συγκλίνουν στην άποψη, ότι η καλλιέργεια του καπνού εγκαθίσταται το 1560 στο Βέλγιο και την Ολλανδία, το 1565 στη Γερμανία, το 1568 στην Αυστρία και Ουγγαρία, νωρίτερα από το 1579 στην Ιταλία, το 1584 στη Βρετανία, το 1619 στην Ελβετία. Από τις χώρες της Β. Ευρώπης πέρασε στη Ρωσία και από εκεί, κατά μία εκδοχή, στις αρχές επίσης του 17ου αιώνα εισήχθη στις τότε χώρες της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως η Ελλάδα και Βουλγαρία.[1] Στις παραμεσόγειες χώρες, τη Συρία και τις άλλες χώρες της Εγγύς Ανατολής, ο καπνός μεταφέρθηκε περί τα τέλη του 16ου αιώνα από δυτικούς εμπόρους.

Η εισαγωγή λοιπόν του καπνού στις βαλκανικές περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ανάγεται, σύμφωνα με τις περισσότερες ιστορικές πηγές, στα τέλη του 16ου αρχές του 17ου αιώνα. Ορισμένες μάλιστα αναφορές φέρουν ως χρονολογία εισαγωγής του καπνού στην οθωμανική αυτοκρατορία το 1603. Άλλοι πάλι συγγραφείς τοποθετούν την πρώτη καλλιέργεια του καπνού στην περιοχή της Μακεδονίας κατά το έτος 1569.[2]

Ε  Ι  Σ  Α  Γ  Ω  Γ  Η     Κ  Α  Ι     Κ  Α  Λ  Λ  Ι  Ε  Ρ  Γ  Ε  Ι  Α     Τ  Ο  Υ     Κ  Α  Π  Ν  Ο  Υ

Στην περιοχή της Δ. Ελλάδας και ειδικά στην Αιτ/νία ο καπνός ως καλλιέργεια εισάγεται, όπως συνάγεται από τη σύγκριση σχετικών αναφορών, στις αρχές του 17ου αιώνα με σημαντικότερο κέντρο την περιοχή του Βραχωριού (Αγρινίου). Την πρώτη μέχρι τώρα σαφή γραπτή μαρτυρία για την καλλιέργεια του καπνού στη Δ. Ελλάδα έχουμε από τον Τούρκο αξιωματούχο και περιηγητή Εβλιά Τσελεμπί, που επισκέφθηκε την περιοχή περί το 1667 και άφησε αξιόλογο συγγραφικό έργο, από το οποίο αντλούνται σημαντικές πληροφορίες για την ιστορική αυτή περίοδο, περίοδο που πολλοί ειδικοί την θεωρούν ως σκοτεινή, αφού έχουμε πολύ λίγες γραπτές πληροφορίες. Ο Εβλιά στο βιβλίο του «Ταξίδι στην Ελλάδα», αναφέρει χαρακτηριστικά, πως: «το κλίμα (της περιοχής Ιμπραχώρ-Βραχωριού) είναι βαρύ και η περιοχή παράγει ρύζι. Αλλά το προϊόν που έχει κατακτήσει τον κόσμο όλο είναι ο καπνός του Ζεμπάν (η σημερινή Μεγάλη Χώρα, προάστιο του Αγρινίου). Είναι πλατύφυλλος και έχει σέρτικο άρωμα».[3]

Η αναφορά αυτή ανατρέπει προηγούμενες αντιλήψεις, όχι μόνο για την εποχή εισαγωγής του καπνού αλλά και για το πρώτο σημείο εγκατάστασης της καλλιέργειας στη Βαλκανική Χερσόνησο. Η σαφής αυτή μαρτυρία θα πρέπει να συνδυαστεί με το γεγονός ότι οι  έμποροι που κυριαρχούν κατά την περίοδο αυτή στις περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου είναι οι Ενετοί και οι Γενουάτες. Ας σημειωθεί ακόμη, ότι για μία χρονική περίοδο πριν τους Οθωμανούς η περιοχή της Αιτωλίας βρίσκεται κάτω από τη δυναστεία των Τόκκων και το κέντρο της περιοχής είναι το Αγγελόκαστρο με το τότε, αλλά και τώρα, γνωστό όνομα Κάρλελι (η λέξη προέρχεται από το όνομα του Καρόλου Τόκκου), τόπος πολύ κοντινός στο Βραχώρι (Αγρίνιο). Συνεπώς και οι εμπορικές συναλλαγές και στρατιωτικές επαφές με τη Δύση είναι κάτι από παραπάνω δεδομένες.

Τέλος είναι φανερό πως, για τις συνθήκες εκείνης της εποχής, η ανάπτυξη μιας νέας καλλιέργειας και ενός φημισμένου προϊόντος απαιτούσε πολύ μεγαλύτερο χρόνο απ’ ό,τι σήμερα, που διαθέτουμε περισσότερα μέσα και μεθόδους. Συμπερασματικά, όλα τα ανωτέρω δεδομένα συνηγορούν υπέρ της άποψης, ότι  τον καπνό πρέπει να τον έφεραν στα Ιόνια νησιά και στη Δ. Ελλάδα Βενετσιάνοι ή Γενουάτες έμποροι από τις τότε ισχυρές πόλεις-δυνάμεις- της ιταλικής χερσονήσου πολύ πριν το 1650, ίσως στις αρχές του 1600 ή λίγο ενωρίτερα. Σε ενίσχυση αυτής της άποψης συνηγορεί και το γεγονός ότι το 1575 βρίσκουμε τον καπνό να καλλιεργείται στην Τοσκάνη, όπου είχε εισαχθεί από τη Γαλλία. 

Από τα ανωτέρω λοιπόν ιστορικά δεδομένα τεκμαίρεται, ότι η Αιτ/νία και ειδικά η περιοχή Βραχωρίου είναι, από τις πρώτες περιοχές που συστηματικά καλλιεργήθηκε ο καπνός στην ελληνική χερσόνησο. Βέβαια, το (Βραχώρι) Αγρίνιο  αναπτύσσεται, ως πόλη και στρατιωτικό κέντρο λίγο  αργότερα, στα χρόνια της ακμής της οθωμανικής κυριαρχίας. Αλλά είναι δεδομένο και ιστορικά καταγραμμένο πως οι εμπορικές και κάθε είδους  συναλλαγές όλης της περιοχής  με τη Δύση συνεχίστηκαν αδιάλειπτα σε όλη την περίοδο της οθωμανικής κατοχής, όπως επίσης αυξήθηκαν και οι μετακινήσεις των ανθρώπων, κυρίως μέσω των Ιονίων Νήσων, που δεν κατακτήθηκαν για σημαντικό χρόνο από τους Οθωμανούς.

Οι σχέσεις αυτές του ελληνικού χώρου και της Δύσης είναι ιστορικά δεδομένο, ότι συνεχίστηκαν και διευρύνθηκαν πολύ περισσότερο μετά τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους μέχρι και σήμερα, με το καπνό να κατέχει πρωτεύουσα θέση στη λίστα των συναλλασσόμενων προϊόντων. Έτσι, η καλλιέργεια του καπνού έχει αδιάλειπτη και ισχυρή παρουσία στην περιοχή για μία περίοδο τεσσάρων αιώνων.

Σε συνέχεια των ανωτέρω πρέπει να σημειωθούν μερικές σημαντικές χρονολογίες για την καλλιέργεια του καπνού από τη νεώτερη ιστορία της προπολεμικής περιόδου:

• Από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους μέχρι το 1925 δεν σημειώνονται σημαντικές επεμβάσεις της πολιτείας στην καλλιέργεια του καπνού.
• 1925. Ν 3460 απαγόρευση μεταφοράς καπνού χωρίς άδεια.
• 1930: απαγόρευση καλλιέργειας σε βαλτώδη εδάφη.
• 1936: ΑΝ 176: καθορισμός καταλλήλων ζωνών και αυστηρή απαγόρευση καλλιέργειας εκτός εγκεκριμένων ζωνών.
• 1937: ΑΝ 981: απαγόρευση καλλιέργειας σε έκταση μικρότερη του ενός (1) στρ. για αποφυγή της λαθρεμπορίας, που είχε πάρει σημαντική έκταση.
• 1939: ΑΝ1520: καθιέρωση εγκεκριμένων ποικιλιών και απαγόρευση καλλιέργειας μη καταγεγραμμένων και μη εγκεκριμένων ποικιλιών.
• 1939: Ν.5166: απαγόρευση συλλογής πατοφύλλων και φυλιζίων
• 1939: Ν. 4007: υποχρεωτική καταστροφή καπνοστεφυταρίων μετά τη μεταφύτευση.
• ΑΝ 1193 &1483. Υποχρεωτικός τρόπος συσκευασίας κατά ποικιλία και υποχρεωτική καταστροφή της κατηγορίας «άχρηστα».(για τα τσεμπέλια προβλέπονταν συσκευασία σε μάτσα-δεσμίδες).

Ακολούθησαν μεταπολεμικά πολλά και σημαντικά γεγονότα, όπως η αποκλειστική χρήση των τσεμπελιών στα τσιγάρα εσωτερικής κατανάλωσης, οι εγγυημένες πληρωμές, η παρέμβαση του κράτους στην αγορά, η βαθμολογία των καπνών, η παραλαβή από τον Εθνικό Οργανισμό Καπνού των μη αγορασθέντων καπνών, η καταστροφή των μη εμπορεύσιμων ποιοτήτων, κ.λπ.

Στον τομέα της κοινωνικής οργάνωσης έχουμε πολλές κινητοποιήσεις και αγώνες από τους καπνοπαραγωγούς και καπνεργάτες, ενώ στο χώρο των μεγάλων εθνικών επιλογών έχουμε  γεγονότα ιστορικής σημασίας, όπως η ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ που άλλαξε τελείως το όλο σκηνικό του καπνικού τομέα, γεγονότα για τα οποία χρειάζεται ειδική αναφορά. Τελικά, η καλλιέργεια συνεχίζεται αδιάλειπτα και σε μεγάλη έκταση μέχρι το έτος 2004, ενώ το 2005 είναι η χρονιά που δυστυχώς εγκαταλείπεται εκούσια από τους καλλιεργητές της Αιτ/νίας για λόγους που απαιτούν ιδιαίτερη ανάλυση.

Πρέπει όμως για ιστορικούς λόγους, έστω και εν συντομία, να τονιστεί πως τέσσερις ήταν οι βασικές αιτίες και λόγοι εγκατάλειψης της καπνοκαλλιέργειας, γιατί περί εγκατάλειψης πρόκειται και όχι απαγόρευσης όπως πολλοί θέλησαν για δικούς τους λόγους να παρουσιάσουν το γεγονός αυτό:

• α) η δαιμονοποίηση του προϊόντος υπό το μανδύα της διεθνούς αντικαπνιστικής εκστρατείας με το σοβαρό επιχείρημα της επικινδυνότητας του καπνίσματος, πράγμα που οδήγησε σε απόλυτη απελπισία τους καπνοπαραγωγούς ως προς το μέλλον καπνού. {Παρένθεση: αλήθεια γιατί υποχώρησε η ένταση της αντικαπνιστικής εκστρατείας; – Το κάπνισμα της κάνναβης δεν έχει βλαβερές συνέπειες; Τι άλλαξε ως προς τα επιστημονικά δεδομένα και έχουν υποχωρήσει οι φωνές από την επιστημονική κοινότητα;}.
• β) η τραγικοποίηση των συνθηκών εργασίας της καπνοκαλλιέργειας από αρκετούς παράγοντες και με διαφορετικές σκοπιμότητες ο καθένας από τη σκοπιά του. Ενδιαφέρον μάλιστα έχει η αντιμετώπιση της καπνοκαλλιέργειας και από τους ανθρώπους του πνευματικού κόσμου, που κυριολεκτικά ταύτισαν, (ακόμη και σήμερα συνεχίζεται αυτή η αντίληψη) τις εργασίες στην καπνοκαλλιέργεια σχεδόν με τις συνθήκες δουλείας. (Ανακύπτει βέβαια ένα εύλογο ερώτημα: οι συνθήκες εργασίας στις καλλιέργειες βαμβακιού, σιταριού, ρυζιού, κ.λπ. ήταν καλλίτερες από αυτές στο καπνό κατά τις αντίστοιχες περιόδους του προηγούμενου αιώνα; Και αν ήταν ίδιες, -αν και χειρότερες κατά τον γράφοντα- γιατί ο πνευματικός κόσμος δεν τις αντιμετώπισε με την ίδια ευαισθησία;).
• γ) η συγκέντρωση μεγάλων «ιστορικών δικαιωμάτων» κατά τα έτη 1999-2003 μέσω της εξαγοράς «ποσοστώσεων-δικαιωμάτων παραγωγής» καπνού, ουσιαστικά, δηλαδή, συγκέντρωση μεγάλων διαχρονικά επιδοτήσεων από πρόσωπα, που μπορούσαν να επηρεάσουν τις πολιτικές αποφάσεις και που τελικά δεν τους ενδιέφερε η καλλιέργεια του καπνού, και
• δ) η προτίμηση και εφαρμογή από τη χώρα μας της κοινοτικής πρότασης για «ολική αποσύνδεση» της παραγωγής από τις επιδοτήσεις με δέλεαρ τη συνακόλουθη καταβολή των ενισχύσεων -πριμοδοτήσεων- ανύπαρκτης παραγωγής για μακρά χρονική περίοδο. Ακόμα και σήμερα καταβάλλονται σημαντικές ενισχύσεις για τα λεγόμενα «ιστορικά δικαιώματα» των πρώην καπνοπαραγωγών. Η αποδοχή αυτής της κυριολεκτικά αυτοκτονικής πολιτικής είχε τραγικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες για πολλές περιοχές, που διαπιστώνονται ακόμα και σήμερα, δηλαδή μετά την παρέλευση 10-15 ετών και αποτυπώνονται σε πολλές κοινωνικές μελέτες και έρευνες.

Δείτε όλες τις σχετικές αναρτήσεις
στο link που ακολουθεί:
Καπνικός Σταθμός Αγρινίου

1. E. Voges, Tobacco Encyclopedia, εκδ.:TJI, 1984, σελ. 367. | 2. Frederick A. Wolf: Aromatic or Oriental Tobaccos, Duke University Press, 1962.σελ. 9. | 3. ΕλβιάΤσελεμπί: «Ταξίδι στην Ελλάδα», εκδ. ΕΚΑΤΗ, 1991,σελ. 212

*Το κείμενο , αποτέλεσε έρευνα-εισήγηση του γεωπόνου-ερευνητή Ηλία Ντζάνη, στην ημερίδα με θέμα, «Η σημασία του Καπνού στην οικονομική και κοινωνική ζωή του Αγρινίου. Ο ρόλος του πρώην Καπνικού Σταθμού Έρευνας Αγρινίου-Προοπτικές αξιοποίησης», που διοργάνωσε το παράρτημα του ΤΕΕ Αιτωλοακαρνανίας, σε συνεργασία με την Ιστορική και Αρχαιολογική Εταιρεία Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, την Κυριακή 10 Φεβρουαρίου 2019. (Επιμέλεια: Λευτέρης Τηλιγάδας)

Φωτογραφία: Καπνικός Σταθμός Αγρινίου