Εμφυλιοπολεμική Αιτ/νία – Τόποι μνήμης και αμνησίας

Τόποι μνήμης και αμνησίας
στην εμφυλιοπολεμική Αιτωλοκαρνανία

  • της Τασούλας Βερβενιώτη*
    και της Χρυσούλας Σπυρέλη**

Το κείμενο αυτό στοχεύει να αναδείξει κάποιες πλευρές του τρόπου κατασκευής της μνήμης σε μια κοινωνία που βρέθηκε βαθειά διχασμένη, εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου και εξαιτίας του Ψυχρού Πολέμου που χώρισε την ανθρωπότητα σε δυο διακριτούς «κόσμους». Θα ασχοληθεί με τη μνήμη και την αμνησία στο Λόγο (δημόσιο ή ιδιωτικό, γραπτό ή προφορικό) αλλά και στα αρχειακά υλικά, τα οποία άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα έγινε προσπάθεια να καταστραφούν ή να παραποιηθούν.

Το άρθρο χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τρεις μνημονικούς τόπους στο Νομό Αιτωλοακαρνανίας. Το πρώτο παράδειγμα αφορά στην εκτέλεση 120 «πατριωτών» στο Αγρίνιο τη Μεγάλη Παρασκευή του 1944. Θα προσπαθήσει να αποδείξει ότι, παρόλο που η μαζική εκτέλεση έγινε στη διάρκεια της Κατοχής (1941-1944), οι μνήμες αλλά και οι σιωπές, η αμνησία, εξαρτήθηκαν από τις εμφυλιακές και τις μετεμφυλιακές συγκυρίες. Η μνήμη αφορά στα  θύματα και η αμνησία στους θύτες, μέλη των Ταγμάτων Ασφαλείας. Ως ερευνητικό εργαλείο χρησιμοποιεί γραπτές και προφορικές μαρτυρίες, καθώς και τον τοπικό τύπο.

Τα δύο επόμενα παραδείγματα αποτελούν τόπους αμνησίας, τόσο της συλλογικής μνήμης όσο και των αρχείων. Αφορούν στις «Φυλακές Κρυονερίου» και την Παιδόπολη του «Σωτήρος» Αγρινίου.

Η Παιδόπολη ιδρύθηκε στη διάρκεια του εμφυλίου (1948) από τον «Έρανο Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος» υπό την Υψηλήν Προστασίαν της Α.Μ. της Βασιλίσσης». Το αρχείο της έχει καταστραφεί (σε κάποια από τις δύο πυρκαγιές που υπέστησαν τα αρχεία των Παιδοπόλεων) και -επιπλέον- δεν καταγράφεται στη συλλογική μνήμη των κατοίκων του τόπου. Αντίθετα, οι Φυλακές Κρυονερίου δεν υπήρξαν στην πραγματικότητα, αλλά «κατά λάθος» καταγράφηκαν στα αρχεία. Η μη ύπαρξή τους ανακαλύφθηκε μετά από ανακοίνωση σε τοπικό συνέδριο, του οποίου την αφίσα  κοσμούσαν οι «φυλακές Κρυονερίου».

Το θέμα της μνήμης -κυρίως  του ελληνικού  εμφυλίου- στο δημόσιο και ιδιωτικό λόγο έχει απασχολήσει αρκετά έως τώρα την ιστοριογραφία.[1] Όσον αφορά στα αρχειακά υλικά, πέρα από την εκφρασμένη διαφωνία των ιστορικών για την απόφαση όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων, το 1989, να στείλουν στην πυρά της Χαλυβουργικής τους φακέλους της Αστυνομίας και τα -συνήθως ιδιωτικά- παράπονα για τα αρχεία που ακόμα ταξινομούνται ή βρίσκονται εγκιβωτισμένα και άρα μη προσβάσιμα, δε γνωρίζουμε μελέτες που να αφορούν στο συγκεκριμένο ζήτημα.

Θεωρούμε όμως, ότι η πρόσβαση ή όχι των ιστορικών στα αρχεία καθορίζει, εκτός από την πορεία της ιστοριογραφίας και τη δόμηση/κατασκευή της συλλογικής μνήμης. Οι ταγματασφαλίτες του Αγρινίου, οι φυλακές και η Παιδόπολη δεν «μνημονεύονται», όπως όλα σχεδόν τα «έργα» του εμφυλίου, γιατί καμιά κοινωνική ή  εθνική ομάδα δε θέλει να αναδεικνύει η ιστορία τις «πλευρές οδυνηρές και δυσάρεστες, για τις οποίες, με το πέρα-σμα του χρόνου, κανείς πια δεν αισθάνεται άνετα και περήφανος» ούτε θέλει να θυμάται «όσα  θεωρείται ότι δεν βοηθούν τους καλούς αγώνες».[2]

 

Συνεχίζεται

Διαβάστε στο link που ακολουθεί
τις υπόλοιπες ενότητες της: Εμφυλιοπολεμικής Αιτωλοακαρνανίας

 

1. Στην εισαγωγή της έκδοσης Ρ. Βαν Μπούσχοτεν, Τ. Βερβενιώτη, Ε. Βουτυρά, Β. Δαλκαβούκη, Κ. Μπάδα (επιμ.), Μνήμες και Λήθη του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο 2008, σελ. 9-41, καταγράφονται και οι μέχρι τώρα δουλειές πάνω στο θέμα της μνήμης. | 2. Φ. Ηλιού, «Η μνήμη της ιστορίας και η αμνησία των εθνών», Μακρόνησος, Ιστορικός πολιτιστικός τόπος, ΥΠΠΟ κ.ά., Αθήνα 1994, σελ. 72-82.
*Η κ. Τ. Βερβενιώτη είναι δρ του Παντείου Πανεπιστηµίου
** Η κ. Xρυσoύλα Σπυρέλη είναι δρ του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων.

AgrinioStories

2 thoughts on “Εμφυλιοπολεμική Αιτ/νία – Τόποι μνήμης και αμνησίας

Comments are closed.