Βραχώρι | Οι Δημογεροντίες


.

Ελένης Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη

Ο κοινοτικός βίος*

Οι δημογέροντες στο Βραχώρι προέρχονται
από τρεις ισχυρές οικογένειες: των Σταϊκαίων των Βλαχοπουλαίων
και του Πάνου Γαλάνη ((Μεγαπάνου)


Ο κοινοτικός βίος στον τόπο μας δεν γνωρίζει την ακμή άλλων περιοχών. Ωστόσο νεότερα στοιχεία δείχνουν μια δυναμική παρουσία της προυχοντικής τάξης, που είναι και διευθυντική, εφόσον μέσω της συλλογής των φόρων ελέγχει όλες τις οικονομικές και πιστωτικές λειτουργίες και μεσολαβεί στους Οθωμανούς για τις υποθέσεις των υποδούλων[1]. Οι παρακάτω ενθυμήσεις από τα μηναία της Μονής Μυρτιάς δίνουν μια αξιολόγηση του ρόλου τους από τη λαϊκή συνείδηση: «Εις τους χίλιους επτακόσιους πενήντα έγιναν τα σκάνδαλα αναμέσον του έπαρχου του Κάρλελι και των γερόντων και έγινεν ο αφανισμός των χριστιανών εις το χωρίο Ζευγάριον. Εις τους 1740 Σεπτ. 20 εχάλασε το ζευγάρι η Παντάνασσα από το πολύ χαράτσι από αφορμή των καταραμένων γερόντων Στάικου από Βελάουστα και Γεωργάκη από Βλοχό»[2]. Μια άλλη όψη των σχέσεων των ντόπιων με τους προεστούς δίνει το «έμπρι» (απόφαση) των Βραχωριτών του κάμπου «στ’ Αλάμπεη τα γιοφύρια» στα 1789 Μαγίου 15: αποφασίζουν έξω από το σώμα της κοινότητος να μην ανταποκριθούν στο υπερβολικό γήμορο που ζητούσε ο Αλάμπεης για την κατασκευή των γεφυριών και να καταβάλουν το συνηθισμένο 10%[3].

 

 

Δεν θα πρέπει να λησμονήσουμε την ευεργετική για το Κάρλελι παρέμβαση του Αναγνώστη Στάικου που ως Βεκίλης (αντιπρόσωπος) του Βραχωριού στην Πύλη το 1793, μαζί και με τους άλλους βεκίληδες της περιοχής, κατόρθωσε, με τη μεσολάβηση του Πατριαρχείου, να επιτύχει τη μείωση των φόρων για όλο το Κάρλελι. Ο Αναγνώστης Στάικος μεσολάβησε επίσης επιτυχώς για την έκδοση σουλ­τανικού διατάγματος προκειμένου να ρυθμιστούν διαφορές των Βραχωριτών με τους Σπαχήδες[4].

Οι δημογέροντες στο Βραχώρι προέρχονται από τις δύο ισχυρές οικογένειες των Σταϊκαίων και των Βλαχοπουλαίων. Οι πρώτοι αναφέρονται ως προεστώτες Βλοχού από τις αρχές του 18ου αι., έχουν την έδρα τους στη Βελάουστα (το σημερινό Πυργί), όπου μέχρι σήμερα σώζονται τα ερείπια του πύργου τους. Είχαν διασυνδέσεις με την Πύλη και το Πατριαρχείο και όχι με τους ντόπιους πασάδες και τον Αλή[5]. Ο Αναγνώστης Στάικος εκτός από Βεκίλης χρημάτισε και Αγιάν Βιλαετλής του Κάρλελι. Ήταν γενιά περήφανη και πολεμική. Το σταϊκέικο, τρίπατο βραχωρίτικο’σπίτι των απογόνων Στάικου, κατά τις διηγήσεις παλιών Βραχωριτών, με κούλιες, μπουντρούμια και καταπακτές βρισκόταν στη σημερινή οδό Δ. Στάικου.

Οι Βλαχοπουλαίοι ή Συκάδες -οι προγονοί τους ήταν βλαχοποιμένες σκηνίτες σαρακατσάνικης καταγωγής- έδρασαν στο Β μισό του 18ου αιώνα στο αρματολίκι Καρπενησίου που έφτανε την εποχή εκείνη μέχρι το Βλοχό και το Απόκουρο. Συγκρούστηκαν αιματηρά με τους Γιολδασαίους (1770), οι οποίοι επικράτησαν εκεί αργότερα και με τους οποίους τελικά συμπεθέρεψαν. Πέντε αδελφοί οι Βλαχοπουλαίοι για τη διατήρηση της μεταξύ τους συνοχής δεν νυμφεύτηκαν. Επέτρεψαν το γάμο μόνο στο μικρότερο αδελφό τους, τον Δήμο, παππού του Αλεξάκη και του Κωνσταντίνου Βλαχόπουλου. Εναλλάσσσονται ως δημογέροντες στον κάζα Βλοχού[6].

Δυναμική είναι και η οικογένεια Γαλαναίων ή Μεγαπάνου από το Μαχαλά Ξηρομέρου με αρχηγέτη τον Πάνο Γαλάνη, ο οποίος για τη μεγάλη επιρροή του σε Τούρκους και Έλληνες ονομάστηκε Μεγαπάνος. Ο Π. Γαλάνης βοήθησε τον Αλή πασά στους αγώνες του κατά του Κουρτ πασά του Βερατiου, όχι βέβαια χωρίς αντάλλαγμα. Διορίστηκε από τον Αλή Αγιάν Βιλαετλής του Κάρλελι και ύστερα από παραχωρήσεις εξουσιών και μεγάλων εκτάσεων από τον Αλή -του είχε παραχωρήσει τις γαίες αποθανόντος σπαχή- συγκέντρωσε μεγάλη ακίνητη περιουσία. Είναι γνωστές οι δολοπλοκίες του στον κόσμο των κλεφταρματολών, για ν’ αποκλειστούν από τ’ αρματολίκια οι παλιές οικογένει­ες και να επιβληθούν πρόσωπα έμπιστα στον ίδιο και τον Αλή πασά[7].

 

 

——————————————————————————————————————————
*Απόσπασμα  από την εισήγηση της Ελένης Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη στην ημερίδα, «Η μνήμη του Επαρχιακού αστικού τοπίου: Το Αγρίνιο μέχρι τη δεκαετία του ’60», με τίτλο «Η διαμόρφωση του κοινωνικού ιστού στο Βραχώρι (19ος – α΄ μισό του 20ού αιώνα)», που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων στις 23 Σεπτεμβρίου 2000 και δημοσιεύτηκε το 2003, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, (Κεφάλαιο με τίτλο, «ο κοινοτισμός», σελ. 38 – 39)
Πηγές: 1.Helene Yannakopoulou, “Les communauts villageoises en Grece Continentale (18eme du but du 19eme siecle) 1994 (υπό έκδοση). | 2.Δ. Λουκόπουλος, Η εν Αιτωλία μονή της Μυρτιάς, ΗΜΕ, (1928) σ. 313- | 3.Ι. Ν. Κουφός, λήμμα «Αλάμπεη γεφύρια», Αιτωλοακαρνανικά και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Α’, Αθήναι 1964, σ. 344-345. | 4.Γ. Κωνσταντινίδης, «Το Κάρληλι και η φορολογία αυτού περί τα τέλη του ΙΗ’ και τας αρχάς του Ιθ’ αιώνος κατ’ ανέκδοτον ιατριαρχικόν έγγραφον εκ του έτους 1793-, Αρμονία, 1 (1900) σ. 469. Βλ. και Ι. Γιαννόπουλος, «Η διοικητική οργάνωαις της Στερεάς  Ελλάδος κατά την Τουρκοκρατίαν (1393-1821), εν Αθήναις 1971, σ. 79-80. Επίσης, Θεόδωρος Θωμόπουλος, Το Αγρίνιο απ’ την αρχαιότητα ως σήμερα, Αθήνα 1954. | 5.Β. Λαμνάτος, Τρεις ιστορικές οικογένειες της Ρούμελης (Σκαλτσοδήμου, Στάικου και Παπαϊωιννου) Αθήνα 1994, σ. 86. | 6.Ν. Κασομούλης, Στρατιωτικά ενθυμήματα, (εκδ. Χ. Κοσμαδάκη) Αθήνα χχ, τ. Α’, σ. 107,109. Θωμόπουλος, ό.π., σ. 126-128. Ναπολ. Δοκανάρης, Ο στρατηγός του αγώνα της ανεξαρτησίας Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος 1789-1868, Ιωάννινα 1987, σ 15-18, όπου αϊ σχετική βιβλιογραφία. Για τη διαμάχη με τους Γιολδασαίους, Κ. Παπαδόπουλος, «Οι Γιολδασαίοι και οι σχέσεις τους με τον Καραϊσκάκη», Πρακτικά Γυνεδρίου Παντείου Πανεπιστημίου: Η Ευρυτανία κατά τους προεπαναστατικούς και επαναστατικούς χρόνους (Καρπενήσι 16-19 Σεπτ. 1993) Αθήνα 1995, σ. 107. | 7.Θωμόπουλος, ό.π., 130-131. Βλ. και λήμμα Π. Γαλάνης στην Αιτωλοακαρνανική και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια τ. Β’, σ. 645. Για την προσωπικότητα του Γαλάνη Μεγαπάνου, Λένα Γιαννακοπούλου, «Όψεις του παλιού Βραχωριού, Κοινωνία-εκκλησίες-ενορίες», Α’, Ρίζα Αγρινιωτών, τχ. 26-27, Νοέμβριος 1997, σ. 41. Της ίδιας, «Όψεις του παλιού Βραχωριού, (Κοινωνία-εκκλησίες-ενορίες)», Β’ ••Το ιστορικό της Αγίας Τριάδας (1801-1843)», Ρίζα Αγρινιωτών, τχ. 28-29, Μάρτιος 1998, σ. 41, όπου και η σχετική Βιβλιογραφία
Φωτογραφίες μέσα: Πορτραίτο Γιαννάκη Στάϊκου, του Θεμιστοκλή Δράκου. Ανακτήθηκε από https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=126690095 -https://paletaart.wordpress.com – Κοινό Κτήμα, Τελευταία πρόσβαση 23.1..2025)  | Πορτραίτο του Αλεξάκη Βλαχόποουλου, [Σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση, δημιουργός του πίνακα είναι ο βαυαρός Peter von Hess, από τη συλλογή του Παύλου Προσαλέντη (Με πληροφορίες δημοσίευση του Σπύρου Σκλαβενίτη (Δρ. Ιστορίας, αρχειονόμος, προϊστάμενος των ΓΑΚ Πρέβεζας) με τίτλο «Άγνωστο πορτραίτο του αγωνιστή του 1821 Αλεξάκη Βλαχόπουλου». Ανακτήθηκε από https://www.mypreveza.gr/ τελευταία πρόσβαση 23.1..2025)]

 

Φωτογραφία τίτλου: Σκηνή από αγροτική περιοχή
της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. Αθήνα. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη
από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ. 11
Επιμέλεια Λ.Τ.
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον

και όχι για  να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν