.
Ελένη Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη
2.Απαρχή ανάπτυξης
και κοινωνικών αλλαγών*
Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι.
διαμορφώνεται ο πυρήνας της ανάπτυξης
Δεν χωρεί αμφιβολία ότι στο δεύτερο μισό του 19ου αι. και κυρίως στο τελευταίο τέταρτο δημιουργείται η υποδομή για την οικονομική ανάπτυξη της πόλης. Η ετήσια εμποροπανήγυρη που συστάθηκε το 1854 και γινόταν επί δεκαήμερο στην Υψηλή Παναγιά στο Ζαπάντι, αντανακλά τη νέα πραγματικότητα. Παρότι συγκεκριμένα στοιχεία λείπουν -η παράδοση διασώζει δρώμενα με αρματωμένους, όπως στα άλλα αιτωλικά πανηγύρια του Αϊ-Συμιού και της Άγια-Αγάθης- είναι γεγονός ότι επιχειρείται αναβίωση του βραχωρίτικου πανηγυριού της Τουρκοκρατίας, γεγονός που ενισχύει την εσωτερική αγορά. Το θέμα Βέβαια θα πρέπει ν’ αντιμετωπιστεί σε συνάρτηση και με τα άλλα πανηγύρια του νομού (ΛιγοΒιτσίου, Θέρμου, Ναυπάκτου, Κατούνας, Καρβασαρά, Κωνωπίνας), προκειμένου να προσδιοριστεί ο αστικός ή όχι χαρακτήρας της πανήγυρης (παζαριού), να σταθμιστεί το εύρος των ανταλλακτικών διαδικασιών και να προσδιοριστεί η εξάρτηση του από τα άλλα πανηγύρια της αγροτικής περιφέρειας[1].
Το 1864 δημιουργείται υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στο Μεσολόγγι και επακολουθεί το 1868 η ίδρυση υποκαταστήματος στο Αγρίνιο. Οι πιστωτικές συναλλαγές των Βραχωριτών (ενυπόθηκα δάνεια, προεξοφλήσεις) μαρτυρούν για τη στενότητα του ρευστού χρήματος, αλλά και τα ανοίγματα της οικονομίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι στην πόλη οι τοκιστές αποτελούν ιδιαίτερο επαγγελματικό κλάδο, κατάλοιπο και αυτό της Τουρκοκρατίας. Πρώτος Διευθυντής του υποκαταστήματος υπήρξε ο Επαμεινώνδας Μεγαπάνος, από τη γνωστή οικογένεια των προκρίτων[2].
Αν ληφθεί υπόψη ότι η ανοικοδόμηση της πόλεως άρχισε το 1830 και μάλιστα σε ένα νομό με τη βραδύτερη οικονομική ανάπτυξη -η Αιτωλοακαρνανία παρά τη μεγάλη έκταση της ήταν ο νομός με τα λιγότερα κτίσματα- δεν χωρεί αμφιβολία για την προϊούσα δημογραφική και οικονομική εξέλιξη. Είναι γεγονός ότι το Αγρίνιο και η περιοχή του ξεφεύγουν από τη στασιμότητα. Παρότι δεν επισημαίνονται άλματα, έχω την εντύπωση ότι στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. διαμορφώνεται ο πυρήνας της ανάπτυξης[3]. Κι αυτό συνίσταται στην παγίωση των τρόπων παραγωγής και τη συσπείρωση και οργάνωση της εσωτερικής αγοράς. Όπως προσφυώς έχει παρατηρηθεί: «η εξωτερική αγορά παρέχει κίνητρα, η αποικιακή αγορά εξασφαλίζει πλούτη, η εσωτερική αγορά εδραιώνει αποφασιστικά τον τρόπο παραγωγής» (Ρ. Vilar).
Έτσι, ενώ στις επαρχίες που παραμένουν υπό την κλειστή οικονομία (Βάλτος – Ναυπακτία) διατηρούνται οι παραδοσιακές ανισότητες, στο Αγρίνιο παρατηρείται κοινωνική κινητικότητα. Παρότι η οικονομική ανάκαμψη είναι βραδεία -δεν υπάρχει ούτε μια ατμοκίνητη βιοτεχνική μονάδα στην πόλη- η συμμετοχή του ενεργού πληθυσμού στις παραγωγικές διαδικασίες περιορισμένη και η κοινωνική σύνθεση δύσκολα ανατρέψιμη (πρβλ. πίνακα 4), δημιουργούνται ανακατατάξεις. Παρατηρείται ανταγωνισμός μεταξύ απογόνων των παραδοσιακών τζακιών και καπετανάτων, που είναι συνήθως πολιτικοί και στρατιωτικοί, και νέων κοινωνικών ομάδων από επιστήμονες και εμπόρους που αναδεικνύονται καθώς και μεγαλοκτηματίες (Παπαστραταίοι, Παναγοπουλαίοι, Αλεξοπουλαίοι, οικ. Δημάδη, Μουστακοπουλαίοι, Ξυνοπουλαίοι, Τζωρτζοπουλαίοι, Μπουκογιανναίοι κ.ά.)[4], διαμορφώνοντας μεγαλοαστική και μεσοαστική τάξη. Ωστόσο, παρά τους εγκεντρισμούς και τις ενσωματώσεις ο κοινωνικός ιστός φαίνεται αρραγής – κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα.
Είναι γεγονός ότι μια νέα τάξη πραγμάτων αρχίζει να αναδύεται. Η κατάσταση που σκιαγραφήσαμε αντανακλάται στην περίφημη έκθεση των ειδών της ελληνικής τέχνης που οργανώθηκε στο Αγρίνιο το 1898 σε συνδυασμό με πανελλήνιο φεμινιστικό συνέδριο στο πλαίσιο της δραστηριότητας του τοπικού συλλόγου «Εργάνη Αθηνά*». Μέσα σε λίγες μέρες το Αγρίνιο πήρε όψη μεγαλόπολης. Κοσμοσυρροή από όλη την Ελλάδα, αλλά και από το εξωτερικό: διπλωμάτες, πολιτικοί, δημοσιογράφοι. Στο συνέδριο μιλούν κορυφαίες προσωπικότητες του φεμινιστικού κινήματος, αλλά και η έκθεση με προϊόντα βιοτεχνικής και Βιομηχανικής παραγωγής από διάφορες ελληνικές περιοχές είχε μεγάλη επιτυχία[5].
—————————————————————————————————————————————–
*Απόσπασμα από την εισήγηση της Ελένης Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη στην ημερίδα, «Η μνήμη του Επαρχιακού αστικού τοπίου: Το Αγρίνιο μέχρι τη δεκαετία του ’60», με τίτλο «Η διαμόρφωση του κοινωνικού ιστού στο Βραχώρι (19ος – α΄ μισό του 20ού αιώνα)», που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων στις 23 Σεπτεμβρίου 2000 και δημοσιεύτηκε το 2003, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, (Κεφάλαιο με τίτλο, «Απαρχή ανάπτυξης και κοινωνικών αλλαγών», σελ. 46)
1. Μπούκας, ό.π., σ. 125. Οι ποτοποιίες διατηρούνται ως τα μέσα του 20ο\ι αι. | 2. Μανσόλας, ό.π., σ. 133. Για τα άλλα αιτωλικά πανηγύρια βλ. Ν. Σπυρόπουλος, «Το πανηγύρι της Λγια Αγαθής», Αρχεία Εταιρείας Αιτωλοακαρνανικών Σπουδών, τ. Α’, Αθήναι 1958, σ. 208-218. Γ. Αικατερινίδης, «Το πανηγύρι της Αγια Αγαθής», Πρακτικά Α Αιτωλοακαρνανικού Συνεδρίου Λαογραφίας, (υπό έκδοση), θ. Μακρόπουλος, «Το πανηγύρι του Αη-Συμιού», Αρχεία Εταιρείας Αιτωλοακαρνανικών Σπουδών, ό.π., σ. 204-208. Βλ. και αντίστοιχα λήμματα στον Α’ τόμο Αιτωλοακαρνανικής και Ευρυτανικής Εγκυκλοπαίδειας. Για το συσχετισμό αστικών και αγροτικών πανηγύρεων, Μ. Συναρέλλη, Δρόμοι και λιμάνια στην Ελλάδα, 1830-1880, Αθήνα 1988, σ. 71-72, όπου και η σχετική Βιβλιογραφία. Βλ. και Ευαγγ. Βουτσοπούλου, «Πόλη και εμποροπανήγυρη», Πρακτικά Συνε-δβίρυ Η νεοελληνική πόλη, ό.π. | 3. Βλ. κεφ. οικονομία, στο λήμμα «Αγρίνιο» στην Αιτωλοακαρνανική και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Α’, σ. 193. Η ίδρυση ΐοΗ υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας χαιρετίζεται με ενθουσιασμό από τον τοπικό τύπο. Βλ, Ανακοίνωση Μαρίας Μπακαδήμα, «Η πόλη και οι άνθρωποι μέσα από τον τοπικό τύπο. Τέλη 19ου-αρχές 20ού». (Υπό έκδοση στα πρακτικά της παρούσης Ημερίδας.) Επιφυλλάσσομαι για μια έρευνα στα αρχεία του υποκαταστήματος μελλοντικά. (Τα αρχεία της Εθνικής Τράπεζας λόγω μετακόμισης ήταν κλειστά.) Για το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας και τους τοκιστές στα 1875 στο Αγρίνιο, Μπούκας, ό.π., σ. 125, 127. | 4 Κομνηνός, Αγρότες και πολιτική, ό.π., σ. 212-213. Θωμόπουλος, ό.π., σ. 141-151. Μπούκας, ό.π., σ. 125-131. Για την ανάπτυξη του Αγρινίου το τελευταίο τέταρτο του 18ου αι., Δ. Βικέλας, Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν, Αθήναι 1885, σ. 171. Για τη βραδεία ανοικοδόμηση της Αιτωλοακαρνανίας, Mansolas, La Grece l exposition Universelle de Paris, ό.π., σ. 20. | 5. Κ. Τριανταφυλλίδης, «Ένα φεμινιστικό κίνημα στο Αγρίνιο», Ρίζα Αγρινιωτών, τχ. 28-29, Μάρτιος 1998, σ. 22., όπου και η σχετική Βιβλιογραφία.
Φωτογραφία: Ο σταθμός του τρένου τη δεκαετία του 60
Ανακτήθηκε από το προφίλ του Νίκου Βλαχόπουλου στο fb
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1368494023270136&set=
pb.100003286545080.-2207520000&type=3
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον
και όχι για να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν