Το 1836 εγκαταστάθηκε στο Αγρίνιο
ο Βασίλης Σκαλτσοδήμος,
ως αρχηγός καταδιώξεως της ληστείας
[…] Υπήρχαν όμως και πολλοί παραγκωνισμένοι αγωνιστές και κλέφτες που έμειναν στο περιθώριο και μαζί με άλλα αναρχικά στοιχεία βγήκαν στο κλαρί κατά της εξουσίας. Η ληστεία, ενδημικά φαινόμενο στην Αιτωλοακαρνανία για εκατό και πλέον χρόνια μετά την Επανάσταση[1], λυμαινόταν και την περιοχή του Αγρινίου. Η στενωπός της Κλεισούρας, μέσω της οποίας ελέγχεται η διέλευση ανθρώπων και εμπορευμάτων, ληστοκρατείται από πολλές συμμορίες που είχαν εκεί τα ταμπούρια τους. Γι’ αυτό καν ονομάζεται «η κοιλάδα των μνημάτων». Οι προσπάθειες της αντιβασιλείας να δημιουργήσουν οχυρό στην Κλεισούρα με σκοπό την καταδίωξη των ληστοσυμμοριών στην ενδοχώρα (Βελούχι – Πίνδο) δεν τελεσφόρησε. Έπεσε μάλιστα θύμα στην πρώτη εξόρμηση ο Βαυαρός συνταγματάρχης Κράους[2].
Οι ομάδες των ληστών δεν ήταν αποκομμένες από την κοινωνία, όπως συνέβαινε στον δυτικό κόσμο. Πηγαινοέρχονται από το Βουνό στον κάμπο. Επεμβαίνουν στη ζωή της πόλης, όπου συντηρούν αντιπροσώπους[3]. Στην περιοχή μας η ληστεία ενισχύεται και από τον πλάνητα βίο των «Βλαχοποιμένων», οι οποίοι διέφευγαν τη νομιμότητα, αλλά και από τις αγροτικές εξεγέρσεις, αλλεπάλληλες κατά την οθωνική περίοδο. Στις περιοχές όπου υπήρχαν τα παλιά αρματολίκια οι πληθυσμοί είναι επιρρεπείς σε αντιδραστικές κινητοποιήσεις, όταν μάλιστα η δυσφορία κορυφώνεται από την περιθωριοποίηση των παλιών οπλαρχηγών, την οικειοποίηση εθνικών γαιών, την επιβολή γενικά της ξενοκρατίας και τη μεγάλη οικονομική δυσπραγία. Η εξέγερση του 1836 δημιούργησε εμφύλιο σπαραγμό στην περιοχή και επιβράδυνε την αναδημιουργία του Αγρινίου. Αν και η κυβέρνηση για να επιβληθεί στους στασιαστές αναγκάστηκε να αποφυλακίσει τους Θ. Γρίβα και Κ. Τζαβέλα, οι κάτοικοι εξακολουθούσαν να είναι χωρισμένοι σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα (κυβερνητικοί-αντικυβερνητικοί). Οι τελευταίοι δημιούργησαν ληστοσυμμορίες που λεηλατούσαν τους διερχόμενους επιβάλοντας αποκλεισμό της πόλης του Αγρινίου από τον άλλο κόσμο[4].
Η προφορική παράδοση αναφέρεται στον τρόμο των κατοίκων, καθώς άκουγαν τα πατήματα των ληστών που κατέβαιναν τη νύχτα για ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Συχνά τα μέλη των ληστρικών ομάδων περνούν στην κανονική ζωή. Οι μαρτυρίες συνθέτουν έναν μακρύ κατάλογο με τα ονόματα τους: Χοσιάδας, Καλαμάτας, Ρουπακιάς, Μελλισόβας, Μπαϊρακτάρης, Γιαταγάνας, Πεσλής, Γιαμάς, Κατσαρός, Παλάσκας, Ρεντζαίοι, Όφις, Χαμχούγιας. Το τελευταίο όνομα διατηρήθηκε μέσω της συλλογικής μνήμης. Έτσι η επωνυμία «Χαμχούγιας» δήλωνε τον αποκρουστικό και στυγνό άνθρωπο.
Η καταδίωξη της ληστείας έπαιρνε μυθικές διαστάσεις στην τοπική κοινωνία προκαλώντας την ηρωποίηση των διωκτών. Ο στρατιωτικός είναι το ίνδαλμα κάθε νέας κοπέλας που ονειρεύεται «γαλόνι και σπαθί». Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος απέδωσε εύγλωττα αυτή την πραγματικότητα στον «Πύργο του Ασπροπόταμου». Οι επιγαμίες των απογόνων από τα τζάκια, τα καπετανάτα, τις στρατιωτικές οικογένειες πραγματοποιούνται σ’ αυτό το πλαίσιο. Η γνωστή λαϊκή ρήση «πάρε άνθρωπο από σόι και σκυλί από κοπάδι» απηχεί αυτή την πραγματικότητα και επιβεβαιώνεται από τα πράγματα.
Το 1836 εγκαταστάθηκε στο Αγρίνιο ως αρχηγός καταδιώξεως της ληστείας ο Βασίλης Σκαλτσοδήμος, ταγματάρχης της χωροφυλακής με μεγάλη δράση κατά της ληστοκρατίας, γιος του γενναίου οπλαρχηγού της Δωρίδας, Δήμου Σκαλτσά. Ο Γιαννάκης Στάικος έσπευσε να προσεταιριστεί τον δυνατό εκπρόσωπο του επισήμου κράτους με συνοικέσιο. Του έδωσε γυναίκα τη μεγαλύτερη κόρη του, Μαριώσσα. Γιος τους είναι ο Ανδρέας Σκαλτσοδήμος που διετέλεσε Βουλευτής και δήμαρχος Αγρινίου, πρωτοπαλλήκαρο του Τρικούπη στην περιοχή. Στις μετέπειτα γενιές τα πράγματα αλλάζουν. Οι θυγατέρες του Σκαλτσοδήμου παντρεύονται γιατρούς: η Σπυριδούλα τον Μιχαήλ Μπέλλο, τον μετέπειτα δήμαρχο του Αγρινίου. Κόρη τους είναι η Ευανθία Γκινοπούλου, γνωστή για τη φιλανθρωπική και κοινωνική της δράση. Ο γιος τους Βασίλης (Βενιζελικός) νυμφεύεται την Ευανθία Βλαχοπούλου από την αντίπαλη οικογένεια των Βλαχοπουλαίων. Η άλλη κόρη του Σκαλτσοδήμου, Δήμητρα, παντρεύτηκε τον στρατιωτικό γιατρό Νικόλαο Παπάίωάννου από το Λιδωρίκι[5].
Αν κανείς παρατηρήσει τις επιγαμίες απογόνων των οικογενειών αυτών, θα διαπιστώσει διεύρυνση του πλαισίου που διαγράψαμε. Εκτός από τους στρατιωτικούς προτιμώνται και οι επιστήμονες από σόι -το θέμα μας απασχολεί και παρακάτω- ενώ και οι αντίπαλες οικογένειες συμπεθερεύουν. […]
1.Για τη ληστεία κατά τον 19ο αι.: Γ. Κολιόπουλος, Ληστές. Η κεντρική Ελλάδα στα μέσα του 19ου αιώνα, Αθήνα 1979, σ. 114-Π5 | 2. Κ. Τριανταφυλλίδης, «Η Κλεισούρα μας, αυτή η λαβωματιά της γης», Ρίζα Αγρινιωτών, τχ. 33, Μάρτιος 1999, σσ.10-12, όπου και η σχετική Βιβλιογραφία. Για το τοπωνύμιο «μνήματα» G. Depping, La Grece ou la description, topographigue de Livadie…, Peris 1823, σ. 237-238, μεταφέρει ειδήσεις του Pouqueville. | 3. Για το χαρακτήρα της ληστείας, Έντμοντ Αμπού, Η Ελλάδα του Όθωνος, <Ή σύγχρονη Ελλάδα 1854″, Μτφρ. Α. Σπήλιου, ^ρόλογος – επιμέλεια Τ. Βουρνά, Αθήνα χχ., σ. 21, 245. Για τα κοινωνικά και πολιτικά αίτια της ληστείας, Κολιόπουλος, ό.π., σ. Ια,ΐγ. | 4. Κολιόπουλος, ό.π., ά. 21, 45. Δοκανάρης, ό.π., σ. 113. Για το ληστή Όφι Βλ. Σπ. Αλεξανδροπούλου, Νότια Αιτωλία, Το οδικό δίκτυο, Αθήνα 1993, σ. 123, σημ. 111. Καίτη Αρώνη-Τσίχλη, «Οι εξεγέρσεις στη Δυτική Στερεά Ελλάδα κατά την Οθωνική περίοδο» στο Η Ευρυτανία κατά τους επαναστατικούς και μετεπανεστατικούς χρόνους, Πρακτικά Συνεδρίου του Παντείου Πανεπιστημίου, ό.π., σ. 165-166, 168-169- Βλ. και Θωμόπουλος, ό.π., σ. 119. Για την εξέγερση του 1836 σε σχέση και με τη ληστοκρατία, Κολιόπουλος, ό.π., σ. 20-25 | 5. Λαμνάτος, ό.π., σ. 62-64, 66-73, 75, 99.
*Το κείμενο «Αρχηγός καταδιώξεως ληστείας ο Β. Σκαλτσοδήμος», που παρουσιάζουμε σήμερα αποτελεί ενότητα με τον τίτλο «Ληστεία – “γαλόνι και σπαθί”» μιας σημαντικής ανακοίνωσης της Ελένης Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη, και που παρουσιάστηκε ως εισήγηση στην ημερίδα «Η μνήμη του Επαρχιακού αστικού τοπίου: Το Αγρίνιο μέχρι τη δεκαετία του ’60», που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων την 23-9-2000 και δημοσιεύτηκε το 2003. Από την συγκεκριμένη εισήγηση θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια και άλλα αποσπάσματα, όπως παρουσιάσαμε και πριν.
Φωτογραφία ανάρτησης: Ανδρέας Σκαλτσοδήμος, γιος του Βασίλη Σκαλτσοδήμου και Δήμαρχος Αγρινίου
AgrinioStories
