Ο ΕΔΕΣ ιδρύθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1941
από τον απόστρατο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα
Το ιδρυτικό καταστατικό του Συνδέσμου προέβλεπε «Να εγκαθιδρύση εις την Ἑλλάδα το Δημοκρατικὸν πολίτευμα, σοσιαλιστικής μορφής» ενώ αποκαλούσε τον εξόριστο βασιλέα προδότη («την προδοσίαν του τέως Βασιλέως Γεωργίου του Β΄ και της περὶ αυτὸν σπείρας της αυτοκληθείσης: Δικτατορία της 4ης Αυγούστου»). Αντίθετα, το ιδρυτικό του δεν έκανε αναφορά σε αντίσταση στις κατοχικές δυνάμεις. Ενώ όμως η οργάνωση είχε σκοπό τη συσπείρωση των Βενιζελικών-Πλαστηρικών, είχε την ιδιαιτερότητα της απουσίας των γνωστών στελεχών της παράταξης. Αυτό, κατά τον Β. Τζούκα οφείλεται στον φατριασμό και τις αντιθέσεις που υπήρχαν κατά τον μεσοπόλεμο μεταξύ των βενιζελικών αξιωματικών. Έτσι, σημαίνοντα στελέχη του χώρου κράτησαν απόσταση από τον Ζέρβα, τον οποίο θεωρούσαν αναξιόπιστο.
Το στρατιωτικό σκέλος του Ε.Δ.Ε.Σ. ήταν οι Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (Ε.Ο.Ε.Α.). οι οποίες όπως σημειώνεται στην ιδρυτική τους διακήρυξη είχαν στόχο την αποτίναξη του ζυγού των κατακτητών.
Ελλάς Ελευθερία – Ανεξάρτητη Εθνική Οργάνωση Βάλτου
Η μεγαλύτερη δύναμη του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ στο νομό μας, δημιουργήθηκε στα χωριά του Βάλτου, όπου δραστηριοποιήθηκε ο γιατρός Στέλιος Χούτας.
Ο Στυλιανός Χούτας κατά την περίοδο της γερμανοϊταλικής κατοχής συγκρότησε την τοπική αντιστασιακή οργάνωση Ελλάς-Ελευθερία(ΕΕ) που μετονομάστηκε σε Ανεξάρτητη Εθνική Οργάνωση Βάλτου (ΑΕΟΒ). Συνελήφθη από τις Ιταλικές αρχές της Αμφιλοχίας στις 18 Απριλίου 1942, αλλά μετά από μικρό χρονικό διάστημα αφέθηκε ελεύθερος. Με τον ΕΔΕΣ ενώθηκε την 27η Αυγούστου 1942. Με δική του πρωτοβουλία και προτροπή επεκτάθηκε η επιρροή των ΕΟΕΑ και στις περιοχές του Ξηρομέρου και της Τριχωνίδας. Στις αρχές Ιανουαρίου του 1943 έγινε Πρόεδρος της Επαρχιακής Επιτροπής Εθνικού Αγώνος Βάλτου και στις 22 Μαρτίου 1943 αρχηγός των ΕΟΕΑ Βάλτου. Αρχικά η στρατιωτική δύναμη που διοικούσε έλαβε την ονομασία «1ο Τάγμα Βάλτου» και αργότερα μετονομάστηκε σε «Ταξιαρχία Βάλτου» με δύναμη 1080 περίπου αντρών.
Ως Αρχηγός Βάλτου, ο Στυλιανός Χούτας σημείωσε εξαιρετική πολεμική δράση σε σωρεία συμπλοκών και μαχών, που έδωσε εναντίον των δυνάμεων κατοχής, με αποκορύφωμα της δράσης του, τη μάχη στο Μακρυνόρος. Ενεπλάκη στις 23/2/43 με τους Ιταλούς στο Κλειδί, στις 5/7/43 με τους Ιταλούς στη γέφυρα Αχελώου, από τις 14 έως την 21/7/43 με τους Γερμανούς και τους Ιταλούς στο Μακρυνόρος, στις 14/8/43 με τους Γερμανούς στην περιοχή Ρέθα, από την 1η έως τις 4/10/43 με τους Γερμανούς στο Τσακνοχώρι, από τις 21 έως τις 22/10/43 με τους Γερμανούς στη Καταβόθρα, και τέλος 5, 6 και 18/9/44 με τους Γερμανούς στον Άγιο Γεώργιο Φιλιππιάδος.
ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ Αγρινίου
Στο Αγρίνιο η πρώτη επιτροπή του ΕΔΕΣ συγκροτήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου του 1942. Πρόεδρος αυτής της επιτροπής ήταν ο Αντώνης Παπαπαντολέων και αντιπρόεδρος ο γιατρός Θάνος Σοχωρίτης. Ταμίας της επιτροπής ήταν ο Ευθύμιος Σταθόπουλος και μέλος ο Κωσταντίνος Ραφτόπουλος.
Εκτός από τους παραπάνω στον ΕΔΕΣ Αγρινίου, στο Σύνδεσμο συμμετείχαν και οι: Στάθης Σταθόπουλος (εκ των ιδρυτών της Γυμναστικής Εταιρείας), Δημήτριος Πύρρος (συμβολαιογράφος Αγρινίου από το Πετροχώρι), Αλέκος Παπακωσταντίνου (έμπορος), Αντώνης Μίκροβας (Αξιωματικός χωροφυλακής από την Αγία Σοφία), Γιάννης Τσιρώνης (έμπορος), Βασίλης Τσιμπιδάκης κ.α.
Τον πυρήνα αξιωματικών του αρχηγείου Τριχωνίδας του ΕΔΕΣ αποτελούσαν οι: Αχιλλέας Ρισβάς, Δημοσθένης Βαλαής και ο Σπύρος Αρμενάκος. Αργότερα τον ΕΔΕΣ της πόλης στελέχωσαν και ο Θεοδόσης Παπαθανασιάδης, ο Δ. Παυλόπουλος, ο Φώτης Πετρόπουλος (ανατίναξε τη γέφυρα της φραγκόσκαλας στο δρόμο Αγρινίου – Αγίου Βλασίου και του Πλατανορέματος στα Ρουσσέϊκα). Κέντρο του ΕΔΕΣ στο Αγρίνιο ήταν ο δεύτερος όροφος του σπιτιού του εμπόρου υποδημάτων Αριστείδη Σωτηρόπουλου.
Στη μάχη της Σκουτεράς, που έγινε στις 11 Οκτωβρίου του 1943, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ διέλυσε το αρχηγείο του ΕΔΕΣ της Τριχωνίδας και της Μακρυνείας.
Πατριωτική Οργάνωση Τριχωνίδας
Τον Μάρτιο του 1942 ο γιατρός Γιώργος Παπαϊωάννου συγκρότησε στο Αγρίνιο την Πατριωτική Οργάνωση Τριχωνίδας (ΠΟΤ).
Σκοποί της οργάνωσης σύμφωνα με την διακήρυξη της ήταν: α) Η διαφώτιση του κοινού. β) Η παθητική αντίσταση κατά του κατακτητή. γ) Η καταγραφή των κινήσεων των δυνάμεων κατοχής στο Αγρίνιο και δ) Η προετοιμασία για τον ένοπλο αγώνα. Για την επίτευξη των παραπάνω συγκροτήθηκε στην πόλη μια επιτροπή, η οποία αποτελούνταν από τον Δημήτρη Σαραντόπουλο, την Βάσω Βασιλοπούλου, τον Κώστα Χασοράκη, το Δημήτρη Πριόνα, το Δημήτρη Σκαλτσά, τον Βασίλη Παπαϊωάννου και την Κλεάνθη Σταμάτη.
*Με πληροφορίες από Τζούκας Ευάγγελος, Οι οπλαργηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο: τοπικότητα και πολιτική ένταξη. Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών,
