Φλωράκης: «Αν μπλέξουμε, βρε Μάρκο,
πάλι σ’ αυτά τα παλιά, το διαλύσαμε το μαγαζί»
Ο Μάρκος Βαφειάδης, ηγετική φυσιογνωμία του ΚΚΕ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, της Εθνικής Αντίστασης και, κατόπιν, του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, Αρχηγός της Ομάδας Μεραρχιών του ΕΛΑΣ Μακεδονίας, ανώτατος στρατιωτικός διοικητής του ΔΣΕ από τη δημιουργία του το 1946 και Πρωθυπουργός στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση από τον Δεκέμβριο του 1947 ως τον Ιανουάριο του 1949, οπότε και απομακρύνθηκε από τον Ζαχαριάδη ως τιτοϊκός, γενήθηκε σαν σήμερα το 1906 στην Τόσια της Παφλαγονίας της Μικράς Ασίας.
Για το διάστημα 1946-1948, αξιολογείται από ορισμένους ιστορικούς ότι ο Βαφειάδης πέτυχε σημαντικές νίκες εναντίον του Εθνικού Στρατού, ακολουθώντας εμπνευσμένη τακτική ανταρτοπολέμου.
Κατά τη Μεταπολίτευση, γύρισε στην Ελλάδα μετά από μακρά παραμονή στις Ανατολικές χώρες: υποστήριξε ένθερμα τον Ανδρέα Παπανδρέου και συνεργάστηκε μαζί του εκλεγόμενος βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, αλλά παρέμεινε κομμουνιστής και προσπάθησε να συμβάλλει στην πολιτική ένωση των κομμουνιστογενών δυνάμεων της χώρας, με χαρακτηριστική τη δήλωσή του ότι δε χωράνε δύο κομμουνιστικά κόμματα στην Ελλάδα (ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτερικού). Αν και αντι-ζαχαριαδικός, είχε μεγάλες συγκρούσεις με τη ανανεωτική αριστερά, κυρίως επειδή οι ανανεωτές αντιμάχονταν τον Ανδρέα Παπανδρέου, ενώ ο ίδιος πίστευε ότι ο κόσμος της αριστεράς όφειλε να τον στηρίζει.
Γεννήθηκε στο χωριό Τόσια του Πόντου σε μεγαλοϊδεατικό-πατριωτικό περιβάλλον από πατέρα δάσκαλο και μικρέμπορο, τον Γιάννη Βαφειάδη, ο οποίος πέθανε το 1917. Το 1920 πέθανε η μητέρα του η Κυριακή που είχε καταγωγή από τη Σινώπη του Πόντου. Μεγάλωσε μαζί με τα αδέρφια του σε συνθήκες στέρησης και φτώχειας. Τέλειωσε μόνο το δημοτικό σχολείο. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή έμεινε στην Κωνσταντινούπολη για ένα χρόνο, όπου πουλούσε κουλούρια και πορτοκάλια στους δρόμους. Το 1923 ήλθε στη Θεσσαλονίκη, όπου δούλεψε ως σερβιτόρος και το 1924 πήγε στην Καβάλα ως καπνεργάτης. Το 1924 έγινε μέλος της ΟΚΝΕ και ξεκίνησε μια σημαντική πορεία στο εργατικό κίνημα της Καβάλας. Το 1928 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Το 1932 φυλακίστηκε και εξορίστηκε για την κομμουνιστική του δράση. Η δικτατορία του Μεταξά τον εξόρισε στο νησάκι του Αη-Στράτη, από όπου δραπέτευσε. Εργάστηκε στην Κρήτη για την ανατροπή του καθεστώτος, συνελήφθη ξανά στην Αθήνα, φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία και εξορίστηκε στη Γαύδο.
Τον Μάιο του 1941, μαζί με συντρόφους του, δραπέτευσε από τη Γαύδο και ξεκίνησε τον αγώνα κατά της γερμανικής κατοχής. Το 1942 εξελέγη στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ και ορίστηκε υπεύθυνος του ΕΛΑΣ για την περιοχή της Μακεδονίας. Τον Οκτώβριο του 1944, ο Βαφειάδης εισήλθε στη Θεσσαλονίκη, μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων. Τον Νοέμβριο του 1944 διαφώνησε με τον Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος ήθελε να επιτεθεί ο ΕΛΑΣ εναντίον των Βρετανών, ενώ κατά τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα, οι δυνάμεις του στη Θεσσαλονίκη δεν συγκρούστηκαν με τους Βρετανούς. Το 1946 διαφώνησε και με τον Νίκο Ζαχαριάδη, ο οποίος επιθυμούσε την επανέναρξη των μαχών.
Παρά ταύτα, η καθοδήγηση του ΚΚΕ του έδωσε εντολή να ανέβει στο βουνό για να οργανώσει τους καταδιωκόμενους από τη Λευκή τρομοκρατία παλιούς αντάρτες του ΕΛΑΣ και τον Οκτώβριο του 1946 εκλέχθηκε αρχηγός του Δημοκρατικού Στρατού σε σύσκεψη των καταδιωκόμενων Καπεταναίων. Το 1947 ορίστηκε πρωθυπουργός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.
Σύμφωνα με απόψεις υπό την στρατιωτική ηγεσία του Μάρκου, ο ΔΣΕ κατάφερε και ανέπτυξε σημαντική δυναμική όπως αναφέρεται και από τις δηλώσεις δεξιών παραγόντων όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ πως το 1948 η πορεία του Εμφυλίου έδειχνε πιθανή επικράτηση του ΔΣΕ. Εξάλλου, ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος θα δηλώσει αργότερα πως ο Μάρκος υπήρξε ο πιο άξιος αντίπαλός του.
Κατόπιν νέας του διαφωνίας με τον Ζαχαριάδη σε θέματα στρατηγικής, απομακρύνθηκε από κάθε αξίωμα και, ενώ ήταν εξόριστος στη Σοβιετική Ένωση, διαγράφτηκε και από το ΚΚΕ. Ο Μάρκος υποστήριζε τη συνέχιση του αντάρτικου αγώνα, ελπίζοντας σε ένα συμβιβασμό που θα έδινε τέλος στον Εμφύλιο, σε αντίθεση με τον Ζαχαριάδη που ήθελε τη μετατροπή του Δημοκρατικού Στρατού σε τακτικό, με στόχο την ίδρυση Λαϊκής Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Εν τω μεταξύ, στη Σοβιετική Ένωση, πήρε το όνομα Ιβάν Βασιλίεβιτς Κουλίεφ.
Μετά την αποσταλινοποίηση το 1956, επανήλθε στο ΚΚΕ, ενώ επιπλέον εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος. Εντούτοις, νέες διαφωνίες οδήγησαν στην καθαίρεση του από τις καθοδηγητικές θέσεις το 1958. Τελικά, διαγράφτηκε εκ νέου από το ΚΚΕ το 1961, εξαιτίας της διαφωνίας του με την απόφαση για διάλυση των παράνομων οργανώσεων του Κόμματος στην Ελλάδα. Παρέμεινε εξόριστος στην Σοβιετική Ένωση επί 23 χρόνια. Στα χρόνια αυτά εργάστηκε ως εργάτης στην πόλη Πένζα, παντρεύτηκε μια Ρωσίδα εργάτρια, τη Ζίνα, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Βλαδίμηρο.
Επέστρεψε στην Ελλάδα στις 25 Μαρτίου του 1983. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα ξεκίνησε τη συγγραφή των Απομνημονευμάτων του. Το 1984 με πρωτοβουλία του ίδιου και του δημοσιογράφου Πέτρου Μακρή, συναντήθηκε με τον παλιό του αντίπαλο στον Εμφύλιο, τον στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο, με τον οποίο αγκαλιάστηκαν και τόνισαν την ανάγκη για εθνική συμφιλίωση. Παράλληλα, επισήμανε την ανάγκη ενοποίησης του ΚΚΕ με το ΚΚΕ Εσωτερικού και υποστήριξε την ανάγκη συστράτευσης όλων των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων για την Αλλαγή.
Τον Μάιο του 1984 μετείχε ως τιμητικός προσκεκλημένος στο πρώτο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ (αργότερα έγινε και επίσημα μέλος του κινήματος και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής), όπου το χειροκρότημα που έλαβε από τους συνέδρους ήταν σχεδόν τόσο ενθουσιώδες όσο αυτό για τον Ανδρέα Παπανδρέου. Σε επίσημη εκδήλωση στο Πεντάγωνο του απονεμήθηκε ο βαθμός του αντιστράτηγου του Ελληνικού Στρατού, κάτι που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων από το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας και από ακροδεξιούς κύκλους. Στις εκλογικές αναμετρήσεις της περιόδου 1989-1990 εξελέγη βουλευτής Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ. Τον Αύγουστο του 1989, όταν η Κυβέρνηση Τζαννετάκη αποφάσισε την καταστροφή των φακέλων της Ασφάλειας για τα κοινωνικά φρονήματα, ο Μάρκος Βαφειάδης υποστήριξε πως με το κάψιμο των φακέλων η Δεξιά προσπαθεί να εξαφανίσει τις ενοχές της.
Στην τελευταία του συνέντευξη στον Αργύρη Ντινόπουλο, μετά τη διάλυση τη Σοβιετικής Ένωσης και λίγο πριν τον θάνατό του, ερωτώμενος πως αισθάνεται μετά την πτώση του «υπαρκτού Σοσιαλισμού», ο Μάρκος Βαφειάδης απάντησε πως ο κομμουνισμός δεν είναι χίμαιρα, ενώ χαρακτήρισε «παλιάνθρωπο» τον Νίκο Ζαχαριάδη. Ο ίδιος, παρά τη συνεργασία του με το ΠΑΣΟΚ, συνέχιζε να αυτοπροσδιορίζεται ως κομμουνιστής.
Μια άγνωστη ιστορία για τον «θρύλο»
του εμφυλίου Μάρκου Βαφειάδη,
ο οποίος ήρθε σε σύγκρουση
με τον τότε ηγέτη του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη
- του Λάμπρου Σταυρόπουλου
Μια άγνωστη πτυχή για τις ταραγμένες σχέσεις του «θρύλου» του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας Μάρκου Βαφειάδη, ο οποίος ήρθε σε σύγκρουση με τον τότε ηγέτη του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη και εκδιώχθηκε από την ηγεσία του ΔΣΕ και του ΚΚΕ, περιέχεται στο βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη «Σαλός Θεού: Ο μυστικός Μίκης» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Αφορά την επιστροφή του «Μάρκου» στην Ελλάδα από την πολιτική προσφυγιά στα τέλη Μαρτίου του 1983 και τις συζητήσεις του με την τότε ηγεσία του ΚΚΕ υπό τον Χαρίλαο Φλωράκη. Αν και όλα πήγαινα καλά στις συζητήσεις του με τον Περισσό, τελικώς η επανασύδεσή του με το κόμμα δεν κατέστη εφικτή, γεγονός που εκμεταλλεύθηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου και τον πήρε στο ΠαΣοΚ, με το οποίο εξελέγη βουλευτής Επικρατείας στις αναμετρήσεις του 1989 και 1990.
Πώς οδηγήθηκαν όμως τα πράγματα ως εκεί; «Ο Μάρκος απαίτησε στις συνομιλίες του με το ΚΚΕ να έχει απέναντί του ένα στέλεχος της νέας γενιάς, άσχετο με τις παλαιές εσωκομματικές συγκρούσεις – συγκεκριμένα εμένα ονομαστικά. Έπαθα σοκ στις μακρές συζητήσεις μας στο φτωχικό του δωματιάκι σε ξενοδοχείο γωνία Ακαδημίας – Ιπποκράτους. Ήταν μια φωνή από τους τάφους», εκμυστηρεύεται ο Μίμης Ανδρουλάκης, που τότε ήταν στέλεχος του ΚΚΕ.
«Τα βρήκαμε, όμως, σε όλα, με μία μόνο εκκρεμότητα, και οργανώθηκε θερμή υποδοχή του στον Περισσό με άφθονο τσίπουρο και μεζέδες και με τον Μίκη, ξανά οπλίτη, έφηβο στους επτά ουρανούς. Εννοείται ότι ταυτόχρονα βυσσοδομούσαν στο Κόμμα τόσο οι μεταλλαγμένοι ζαχαριαδικοί όσο και οι αντιζαχαριαδικοί», αναφέρει. Ωστόσο, υπήρχε μια σοβαρή εκκρεμότητα στις κατά τα άλλα θερμές επαφές. «Η εκκρεμότητά του, που δεν την πήρα στα σοβαρά στην αρχή, ήταν: “Ή επιστρέφω εδώ και τώρα στη θέση μου, δηλαδή στο Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος, απ’ όπου με καθαίρεσε άδικα ο Ζαχαριάδης, ή φεύγω. Αυτό για μένα είναι ηθική αποκατάσταση”». Αυτή ήταν η αδιαπραγμάτευτη απαίτηση του Βαφειάδη, η οποία υπερέβαινε τα κομματικά στεγανά.
«Αμάν, βρε Χαρίλαε!»
«Αν μπλέξουμε, βρε Μάρκο, πάλι σ’ αυτά τα παλιά, το διαλύσαμε το μαγαζί», θα του πει ο Φλωράκης υποσχόμενος ότι υπάρχουν κι άλλοι τιμητικοί τρόποι για την κομματική αποκατάστασή του. Ενώ ο Μίκης σε σχετικό δείπνο στο σπίτι του θα πει στον Μάρκο: «Πρέπει να κάτσεις μπροστά στα έδρανα του ΚΚΕ στη Βουλή για να πάρουν τα όνειρα εκδίκηση».
«Ναι, αλλά πρέπει να ακολουθήσουμε τις διαδικασίες που προβλέπει το καταστατικό του Κόμματος. Να υποβάλεις αίτηση αποκατάστασης στη σχετική επιτροπή», συμπλήρωσε ο Χαρίλαος εξοργίζοντας τον Θεοδωράκη: «Αμάν, βρε Χαρίλαε!», θα του πει.
«Έτσι ο Μάρκος Βαφειάδης και ο Μανώλης Γλέζος, δύο εμβληματικές φυσιογνωμίες της εαμογενούς Aριστεράς, προς απογοήτευση του Μίκη, θα κοσμήσουν τα ψηφοδέλτια του ΠΑΣΟΚ. Ο Ανδρέας αναγνώρισε την Εθνική Αντίσταση, μοίραζε τιμητικά διπλώματα, έκοβε αντιστασιακές συντάξεις, κάλυπτε συνταξιοδοτικά και στεγαστικά τους πολιτικούς πρόσφυγες που κατέφθαναν κι ήταν έρημοι κι απροστάτευτοι σαν την καλαμιά στον κάμπο. Είχαν εξαντληθεί να περιμένουν την πραγματική αλλαγή και τον χαμένο παράδεισο. Ήθελαν στην πλειονότητά τους μια άμεση εφικτή χειροπιαστή βελτίωση στην καθημαγμένη ζωή τους.
Στις 23 Αυγούστου του 1982 η αίθουσα της Βουλής σείεται από τα χειροκροτήματα των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ. Ήταν η μέρα ψήφισης του νόμου για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης. Χειροκρότησε ή όχι ο Μίκης; Σήμερα θυμάται πως δεν συγχρονίστηκε με τους άλλους βουλευτές, γιατί η αναγνώριση δεν κάλυπτε τους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Η ΝΔ αποχώρησε από τη Βουλή και ο αρχηγός της Ευάγγελος Αβέρωφ δηλώνει ότι θα αντικαταστήσει αυτό ”το συγχωροχάρτι στο ΚΚΕ” με άλλον νόμο ”εθνικόν”», θυμάται ο Μίμης Ανδρουλάκης.
