Κατερίνα Γώγου |
Μια επαναστάτρια με ψυχή ποιητή |
Ελεύθερη ως το τέλος, ερωτευμένη με την τέχνη, βυθισμένη στην οργή και την τρυφερότητα,
η Κατερίνα Γώγου δεν υπήρξε απλώς μια ποιήτρια ή ηθοποιός — υπήρξε κραυγή |
Ήταν ένας ήλιος που καιγόταν από μόνος του
Η Κατερίνα Γώγου (1940–1993) δεν έζησε για να αρέσει, δεν έγραψε για να την καταλάβουν. Ήρθε και έφυγε από τον κόσμο αυτό, όπως ακριβώς τον κοίταξε: κατάματα, χωρίς συμβιβασμούς, χωρίς να γυρίσει την πλάτη ούτε στιγμή στους απόκληρους, στους περιθωριακούς, στους “αόρατους” αυτής της κοινωνίας. Ανήκε στους ελάχιστους που στάθηκαν όρθιοι – με πληγές, με αγωνία, αλλά αληθινοί.
Από το παιδικό σανίδι στα 5 της, μέχρι το σινεμά και τελικά τη σιωπηλή και ωμή επανάσταση της ποίησης, η Γώγου δεν αναζήτησε ποτέ το χειροκρότημα της «καλλιτεχνικής ελίτ». Αντίθετα, βούτηξε στο σκοτάδι της εποχής της και το έφτιαξε λέξεις. Λέξεις που θρυμματίζουν μάσκες, που ξεσκεπάζουν εξουσίες, που γίνονται κραυγές για όσους δεν έχουν φωνή.
Γεννήθηκε και ανδρώθηκε στην καρδιά της Αθήνας, μέσα σε έναν κόσμο που ήθελε τα κορίτσια υπάκουα και τα μυαλά σιωπηλά. Όμως εκείνη μεγάλωσε και φώναξε. Δεν λοξοδρόμησε ποτέ από το προσωπικό της μονοπάτι — ακόμα κι όταν πόνεσε, ακόμα κι όταν της γύρισαν την πλάτη. Τα Εξάρχεια δεν ήταν απλώς η γειτονιά της. Ήταν το καταφύγιο της ψυχής της, το σημείο που ένωνε την τέχνη, την αναρχία και τον έρωτα για την αλήθεια.
Η υποκριτική υπήρξε το πρώτο της όχημα: συμμετοχές σε θεατρικές παραστάσεις, ταινίες της χρυσής εποχής του ελληνικού κινηματογράφου, μια Α’ Γυναικεία Ερμηνεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Όμως εκείνη άκουσε κάτι πιο βαθύ. «Αν δεν έγραφα, θα βούιζαν τα αυτιά μου» έλεγε. Κι έγραψε.
Με το «Τρία Κλικ Αριστερά» άνοιξε ένα ποιητικό ρήγμα στην εποχή της. Καμία ωραιοποίηση, καμία συμβατική λογοτεχνική κομψότητα. Μόνο ψυχή, μόνο πόνος, μόνο γυμνότητα και επανάσταση. Πούλησε όσο λίγα ποιητικά έργα στην Ελλάδα και μεταφράστηκε διεθνώς. Κι όμως, η ίδια επέμενε: «Δεν μου ανήκει αυτό το βιβλίο. Ήμουν ένα κορίτσι που έτρεχε στις διαδηλώσεις και ξαφνικά ξεκίνησα να γράφω».
Τα ποιήματα της δεν ζητούν λύπηση, δεν προσκαλούν στην ανάγνωση για «καλλιτεχνική απόλαυση». Είναι βιώματα χαραγμένα με αιχμηρή λεπίδα, στίχοι που εναντιώνονται, αγκαλιάζουν, καίνε και σώζουν. Μέσα από αυτά αναδύεται η φιγούρα μιας γυναίκας που δεν υποτάχθηκε ποτέ: μεθυσμένη από αγάπη και θυμό, πλημμυρισμένη από την επιθυμία να υπάρξει αυθεντικά.
Η Γώγου δεν έφυγε. Ζει σε κάθε ψιθυρισμένο της στίχο, σε κάθε εξεγερμένο βλέμμα, σε κάθε μοναχικό διαβάτη που ακόμα “καίγεται από μόνος του”. Γιατί αυτή ήταν η αλήθεια της. Και την αλήθεια, όπως είπε και η ίδια, άμα την ονοματίσεις, παύει να είναι απελπιστική.
Σε πρώτο πρόσωπο
«Αν δεν έγραφα θα βούιζαν τα αυτιά μου»
«Δεν είχα ξαναγράψει βιβλία, δεν είχα σκεφτεί να γράψω βιβλία, αλλά όταν καθόμουν μες τη φτώχεια σε ένα άδειο σπίτι και σπάγαν τα μολύβια, και σπάγαν από μόνα τους όταν έγραφα, ήμουνα σίγουρη ότι αυτό το βιβλίο πρέπει να φύγει, δεν είναι δικό μου. Δεν μου ανήκει.. Ήμουν ένα κορίτσι που έτρεχε στις διαδηλώσεις και έκανε ταινιάκια. Αυτό ήμουν. Και ξαφνικά ξεκίνησα να γράφω».
«Στη Γη είναι όλα παλιά. Έχουν ειπωθεί όλα. Εκείνο που σώζει τον άνθρωπο σε ένα βαθμό είναι η Τέχνη. Και η Τέχνη δεν γίνεται από μια μικρή κάστα ανθρώπων, είτε “διανοούμενων”, είτε “λαϊκών”, που την καθοδηγεί και, την εκφράζει και τελικά τη λυμαίνεται, με το πρόσχημα ότι αυτοί είναι που ξέρουν κι οι άλλοι όλοι είναι πρόβατα. Τέχνη σημαίνει έρωτας. Κι ο έρωτας είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων. Έρωτας σημαίνει ν’ αγαπήσεις παράφορα τον στραπατσαρισμένο εαυτό σου, γιατί μονάχα έτσι θα αγαπήσεις τον δίπλα σου. Και έρωτας είναι η επιθυμία. Επιθυμία για ζωή, για τραγούδια, για σένα και για όλους. Και είναι η επιθυμία τέχνη επαναστατική με την αλήθεια του όρου, γιατί δεν σηκώνει “επιτρέπεται” και “απαγορεύεται”. Για μένα δεν υπάρχει μεγαλύτερο έργο τέχνης απ’ τον άνθρωπο που περπατάει ολομόναχος μέσα στο χρόνο με οδυνηρές συγκρούσεις μέσα του. Πράξη κι όνειρο, ατομικό και κοινωνικό, μαύρο κι άσπρο. Μου μοιάζει ο άνθρωπος μ’ έναν ήλιο, που καίγεται από μόνος του. Κι η Τέχνη, σαν άρρωστος και γιατρός μαζί».
«Έγραφα για να μην τρελαθώ, για να μην αυτοκτονήσω. Όποιος γράφει, δίνει. Δεν παραπονιέμαι που δεν πήρα τίποτα σαν αντάλλαγμα. Κανείς δεν μου χρωστάει. Γράφω για να απαλλαγώ απ’ αυτήν την κοτρόνα που με πλακώνει. Αν δεν έγραφα θα βούιζαν τα αυτιά μου. Αν δεν κάνω αυτήν την κίνηση, αν δεν αραδιάσω λέξεις πάνω σ’ αυτό το λευκό χαρτί για να το ζωντανέψω, θα μπορούσα να κάνω πράγματα φρικιαστικά και αδιανόητα. Κι αυτό το φοβάμαι, δεν το θέλω. Αν και καμιά φορά, τις νύχτες γοητεύομαι μ’ αυτούς που διάλεξαν τον δρόμο χωρίς επιστροφή, τον δρόμο των εξαίσιων και ανεπανάληπτων χειρονομιών… Καλά τα λέω;».
«Και το κουκούτσι το κρυμμένο το βρήκες. Είναι εκεί. Κάτω από τις έννοιες και τις λέξεις. Εκεί που χουχουλιάζει για να μην κρυώνει η ψυχή του ποιητή. Και τη φυλάει την ψυχή του όχι γι’ αυτόν αλλά για όλους μας. Η τέχνη αγαπάει τον άνθρωπο. Αγαπάει τη ζωή. Με έρωτα βαθύ, απεγνωσμένο. Ο ποιητής είναι ο ενδιάμεσος».
«Αλήθεια είναι. Και την αλήθεια όταν την ονοματίζεις παύει να είναι απελπιστική. Είναι σαν να ξορκίζεις το κακό. Αυτό που λες εσύ απελπισία για μένα ήταν απελευθέρωση. Δεν θα μπορούσα σήμερα να γράψω το Τρία Κλικ Αριστερά. Το Κλικ ήταν σε μια εποχή οριακή, αγωνιστική, επαναστατική. Υπήρχε μια έξαρση, όλοι πιστεύαμε ότι μπορούμε, και καλά κάναμε δηλαδή και το πιστεύαμε. Κι εγώ πιστεύω τώρα με την ίδια δύναμη, αλλά αλλιώς, κι έχω τις ίδιες ηθικές αξίες μέσα μου. Δηλαδή όπως σε ένα στίχο που λέω “στάθηκα στη σιωπή, να ακούσω τη σιωπή μου”. Πρέπει να το κάνουμε όλοι μας. Με βάζεις τώρα να κάνω τη δασκάλα, που τάχα τα ξέρει όλα. Αν πάντως πιστεύουν κάποιοι ότι μ’ αυτό το βιβλίο έσπασα και δεν είμαι ο βράχος που ήθελαν, ίσως… Τώρα μπορώ περισσότερα. Τώρα μπορώ πιο καθαρά να αγαπήσω τον άνθρωπο. Τώρα είμαι πιο καθαρή όταν λέω εμείς.»
Γέννηση: 1 Ιουνίου 1940, Αθήνα, Ελλάδα
Θάνατος: 3 Οκτωβρίου 1993, Αθήνα, Ελλάδα (αυτοκτονία)
Ενδεικτική Φιλμογραφία
- Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο (1959)
- Μια τρελή τρελή οικογένεια (1965)
- Γάμος αλά ελληνικά (1964)
- Το βαρύ πεπόνι (1977) – Βραβείο Α’ Γυναικείου Ρόλου, Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
Ποιητική Βιβλιογραφία
Εν ζωή εκδόσεις
- Τρία Κλικ Αριστερά (1978) Η πιο γνωστή της συλλογή. Πούλησε πάνω από 40.000 αντίτυπα. Μεταφράστηκε ως Three Clicks Left από τον Jack Hirschman.
- Ιδιώνυμο (1982) Ποίηση βαθιά πολιτική και προσωπική, με σαφή αναρχικό και αντιεξουσιαστικό χαρακτήρα.
- Το ξύλινο παλτό (1982) Ποιητική συλλογή-κραυγή για την απώλεια, την αγάπη και την παρακμή.
- Τώρα να δούμε εσείς τι θα κάνετε (1983) Πολιτικό, κοινωνικό, ανθρώπινο. Ο τίτλος είναι δήλωση, όχι ερώτηση.
- Πάνω κάτω η Πατησίων (1986) Αναφορές στην Αθήνα, στην κοινωνική αδικία, στη μοναξιά.
Μεταθανάτιες εκδόσεις
- Νόστος (1996)
- Ο μήνας των παγωμένων σταφυλιών (2000)
- Όλα είναι δρόμος (συγκεντρωτικός τόμος με ανέκδοτα και γνωστά ποιήματα)
- Άπαντα Ποιητικά – Κατερίνα Γώγου (συλλογή με όλο το ποιητικό έργο της)
Μετάφραση στα Αγγλικά
- Three Clicks Left (1983, Night Horn Books, San Francisco) Μετάφραση: Jack Hirschman
——–——————————————————————————————————————————————————–
Πηγή:
Τα αποσπάσματα των συνεντεύξεων είναι από το βιβλίο, Μου μοιάζει ο άνθρωπος με έναν ήλιο, που καίγεται από μόνος του [εκδ. Καστανιώτη]
——–————————————————
Επιμέλεια: Lef.T
