Ο Αντώνης Ξυλούρης,
γνωστός ευρύτερα ως Ψαραντώνης
είναι ένας από τους πιο γνωστούς Κρητικούς λυράρηδες
Ψαραντώνης: Η κραυγή των θεών
Ημερομηνία γέννησης: 6 Σεπτεμβρίου 1937 (87 ετών)
Τόπος γέννησης: Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου
Ο Ψαραντώνης (Αντώνης Ξυλούρης) γεννήθηκε στα Ανώγεια της Κρήτης . Πρώιμες επιρροές του, μεταξύ άλλων, ήταν το παίξιμο της λύρας από τον μεγαλύτερο αδερφό του – μύθο της ελληνικής μουσικής, τον Νίκο Ξυλούρη (Ψαρωνικός), τον Μανώλη Πασπαράκη (Στραβός) και τους άλλους λυράρηδες του χωριού του.
Ο Ψαραντώνης έμελλε να γίνει ένας ζωντανός θρύλος της μουσικής, εμπλουτίζοντας την κρητική, μεσογειακή και παγκόσμια μουσική με πρωτόγνωρους ήχους, με πρωτόγνωρες και μοναδικές μουσικές και ερμηνείες.
«Οι επιρροές μου προέρχονται
από αυτά που άκουγα σε μικρή ηλικία,
τα οποία έπαιρνα μέσα μου, με τον δικό μου τρόπο… »
Αυτοδίδακτος στη λύρα, έπαιξε για πρώτη φορά σε γαμήλιο γλέντι στα 13 του και γρήγορα απέκτησε φήμη παίζοντας σε λαϊκά πάρτι και γλέντια στην Κρήτη.
«Έμπνευση, παιδί μου, είναι η φύση.
Ας πάρουμε μαζί μας μόνο τα καλύτερα
από αυτά που μπορούμε να ζήσουμε…»
Ο Ψαραντώνης μπήκε στη μουσική βιομηχανία το 1962 μετά την κυκλοφορία ενός δίσκου 7 ιντσών (45 rpm) αν και το πρώτο του ολοκληρωμένο άλμπουμ κυκλοφόρησε μόλις το 1973 . Μέχρι το 1980 ανακαλύφθηκε στο εξωτερικό και άρχισαν να γίνονται διαδοχικές προσκλήσεις σε σημαντικά μουσικά φεστιβάλ στην Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία. Μέχρι σήμερα έχει εμφανιστεί σε δεκάδες μεγάλα φεστιβάλ παραδοσιακής, τζαζ και ροκ μουσικής. Έχει συνθέσει μουσική για χορευτικές παραστάσεις και θεατρικά έργα .
«Η κραυγή των θεών»:
έτσι προλογίζουν τον Ψαραντώνη
στα σημαντικότερα φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής
- 1982: WDR Folkfestival , στην Κολωνία (Γερμανία). Τιμήθηκε με το 1ο βραβείο από διεθνή επιτροπή ειδικών.
- 1985: Εκπροσώπησε την Ευρώπη στο JournΓ©es des Cinq Continents (Συνάντηση των Πέντε Ηπείρων), στη Ζυρίχη (Ελβετία) και στο Άμστερνταμ (Ολλανδία).
- 2005: Συμμετείχε στον εορτασμό για τα 20 χρόνια του World Music Institute , στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης (ΗΠΑ).
- 2007: Πήρε μέρος στα All Tomorrow’s Parties , στο Minehead (Αγγλία).
- 2009: Πήρε μέρος για δεύτερη φορά στα All Tomorrow’s Parties , στο Σίδνεϊ και στη Μελβούρνη (Αυστραλία) υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Nick Cave.
Η λύρα του Ψαραντώνη εκτίθεται
στο Μουσείο Μουσικών Οργάνων
στο Φοίνιξ της Αριζόνα (ΗΠΑ)
Στην Ελλάδα, από τους πρώτους που τον ανακάλυψαν, ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις που υιοθέτησε ειδικό βραβείο για « μια δυνατή και μοναδική μουσική προσωπικότητα που παίζει λύρα, τον Ψαραντώνη » και τον βραβεύει ως «Πρώτος λυράρη της Ελλάδας », στον Μουσικό Αύγουστο, που έγινε το 1979 , στα Ανώγεια .
Μέσα στον Ψαραντώνη η μουσική ζει την αρχαία μυθολογία της Κρήτης. Είτε μιλώντας για τον Δία είτε για την κατασκευή της πρώτης λύρας από τον μυθικό βοσκό Χαντίπερά ή Κουρήτες είτε εκφράζοντας με τη λύρα του αυτό που νιώθει ζωντανός θρύλος της πατρίδας του, ο Ψαραντώνης επικυρώνει με τη φυσική του παρουσία την τέχνη των αρχαίων μύθων της Κρήτης. Ο Ψαραντώνης ζωντανεύει τους μύθους όχι μόνο με τη δεξιοτεχνία του αλλά και με την πίστη του σε αυτούς καθώς τους προσεγγίζει με σκέψη και όνειρο , πιστεύοντας στην τρέχουσα ύπαρξη και ενέργεια τους.
Η κάθετη, κοφτερή υπόκλιση στη λύρα του, φέρνει στο μυαλό τις απότομες πλαγιές και τις κορυφές των βουνών της Κρήτης. Μέσα από τον λυρικό ψίθυρο της λύρας του, αναδύεται η γλύκα από το μουρμουρητό των μικροσκοπικών κουδουνιών (κουτσουνάρια), το κελάηδισμα των πουλιών και τον ήχο των σωλήνων των βοσκών, στον Ψηλορείτη. Στη μουσική του Ψαραντώνη άλλοτε ακούγονται τρεχούμενα νερά, άλλοτε μοναχικά δέντρα που χτυπιούνται από δυνατό αέρα και άλλοτε «το βρυχηθμό κηφήνα που παράγεται από τη γη και τον αέρα», όπως είπε ο Κορνάρος . Κι όμως, είναι στιγμές που η ξαφνική του υπόκλιση σε παρασύρει στην άκρη του γκρεμού: «Εκεί που οι καιροί ενώνονται, που συναντιούνται». Και όπου είναι δυνατόν, αν ακούσεις το δεύτερο και το τρίτο στρώμα μουσικής, μπορείς να δεις τον μεγάλο τράγο , όπως τον είδε ο Άγγελος Σικελιανός , «όρθιος και όρθιος» σε ένα βράχο πάνω από την τρελή ανοιχτή θάλασσα…
Νέος και αρχαίος ταυτόχρονα: ο Ψαραντώνης έχει τις δυνάμεις του ραψωδού και με την ασυναγώνιστη τόλμη στον αυτοσχεδιασμό, καταφέρνει να δημιουργήσει την ατμόσφαιρα δέους, ταραχής και ρίγους, όπως οι μεγάλοι μουσικοί της τζαζ μουσικής. Βαθύς γνώστης και αληθινός θιασώτης της παράδοσης, αλλά και απείθαρχος από τη φύση του και ανήσυχος, πάντα εκπληκτικός και αποκαλυπτικός, ο Ψαραντώνης θεωρείται σήμερα ως ο τολμηρός αλλά και στοχαστικός καινοτόμος της παράδοσης» μια ζωντανή ουσία πρωτόγονων και σύγχρονων μουσικών αφηγήσεων.
Οι αστικοί μύθοι και τα ανέκδοτα!
Είναι γνωστό στους καλλιτεχνικούς και όχι μόνο κύκλους, το χιούμορ και η ετοιμολογία του Ψαραντώνη. Πολλές φορές μάλιστα του έχουν χρεωθεί και πράγματα που πιθανόν να μην έχει πει ποτέ, αλλά σίγουρα θα μπορούσε να πει!
Λέγεται λοιπόν ότι:
Στην Αθήνα βρέθηκε μέσα σε ένα βιβλιοπωλείο, κοιτάζοντας διάφορα βιβλία που τον ενδιέφεραν. Δίπλα του στεκόταν κάποιος που κρατούσε το κλειδί του αυτοκινήτου του και έξυνε επί ώρα το αυτί του και μετά κοίταζε να δει τι έβγαζε. Αφού είχε σιχαθεί, όσο δεν πάει άλλο και φανερά διαολισμένος γυρνά και του λέει: -«Μρε συ κουμπάρε, αν δεν παίρνεις ομπρός, να σε σπρώξω!»
Όταν πυροβόλησαν (από λάθος) τον γνωστό Κρητικό λυράρη Βασίλη Σκουλά πήγε ο κουμπάρος του ο Ψαραντώνης στο νοσοκομείο και τον επισκέφτηκε εκεί λοιπόν ακολούθησε και ο εξής διάλογος:
Ψαραντώνης: Ευτυχώς Βασίλη που ήσουνα εσύ και δεν ήμουν εγώ.
Σκουλάς: Γιάντα μρέ Αντώνη;
Ψαραντώνης: Γιατί αν ήμουν εγώ θα την έτρωγα επαέ, του απάντησε δείχνοντας το κούτελό του! (λόγω του ιδιόρρυθμου τρόπου παιξίματος του Ψαραντώνης, ο οποίος σκύβει τόσο πολύ όταν παίζει λύρα, που το κεφάλι του ακουμπάει σχεδόν το γόνατό του)
Σταματάει ένας τροχονόμος τον Ψαραντώνη για παράβαση και του λέει:
– Τα στοιχεία σου… Λέγε… Όνομα και διεύθυνση.
Και ο Ψαραντώνης:
– Γιάντα; Αλληλογραφία θ` ανοίξουμε;…
Η μουσική του Ψαραντώνη
Οι φωνητικές χορδές του Ψαραντώνη είναι από μόνες τις ένα όργανο. Έρχονται να συμπληρώσουν τον ήχο των οργάνων. Μπορεί αυτό να συμβαίνει και σε άλλους μουσικούς, αν δούμε τη μουσική επιφανειακά. Στην περίπτωση του Ψαραντώνη δεν έχουμε ερμηνεία του τραγουδιού. Έχουμε αυτό που λέμε παράσταση. Το όργανο, οι φωνητικές χορδές και ο άνθρωπος είναι τρεις ξεχωριστές οντότητες. Η κάθε μία δίνει το δικό της τόνο. Όλα μαζί φτιάχνουν μία άλλη παράσταση που βιώνει συναισθήματα και εικόνες. Δεν έχουμε, λοιπόν, μία αναπαράσταση, αλλά μία μοναδική παράσταση.
Μπορεί κάποιος να το δει αυτό στην «Τίγρη». Οι ήχοι και οι λέξεις μεταμορφώνονται σε εικόνες. Ο θεατής ή ο ακροατής μπορεί να σχηματίσει τις δικές του εικόνες. Με αυτές να ταυτιστεί και να φτιάξει τη δική του αφήγηση που θα εγγραφθεί στον ψυχικό του κόσμο ως ξεχωριστή παράσταση. Το ίδιο συμβαίνει και με το «Καπηλειό». Η συνύπαρξή του με τους Χαϊνηδες είναι μία μοναδική στιγμή της ελληνικής καιπαγκόσμιας μουσικής.
Οπότε τίθεται το ερώτημα: Η μουσική του Ψαραντώνη είναι κρητική; Οι ίδιοι οι Κρητικοί δεν την υιοθετούν και έχουν δίκιο. Ο Ψαραντώνης ανήκει στον παγκόσμιο χώρο της μουσικής. Σε αυτό το χώρο που ο Ορφέας και ο Πυθαγόρας δίνουν τα φώτα τους. Μιλά, ανεξαρτήτου γλώσσας, στον κάθε άνθρωπο. Τότε τι είναι; Ροκ, κρητικά, ριζίτικα, μπαλάντες; Η απάντηση είναι μία: είναι η μουσική του Ψαραντώνη. Είναι μοναδική και όταν την ακούσεις κολλάς!
Πηγές κειμένων: www.psarantonis.gr | www.onsports.gr
thessalonikinfo.gr
Επιμέλεια: Λ.Τ.
