Καπνεργάτες στα οδοφράγματα
Τα γεγονότα – Η δίκη – Ο αντίκτυπος
- του Λευτέρη Τηλιγάδα
10 Οκτωβρίου 1929
Τα γεγονότα
Τρεις μέρες αργότερα, αρκετοί καπνεργάτες της πόλης του Αγρινίου είχαν συγκεντρωθεί από το πρωί στην Εργατική Λέσχη της πόλης, όπου έχει συγκληθεί για το απόγευμα εκείνης της ημέρας παγκαπνεργατική συνέλευση για να αποφασίσουν τις περαιτέρω αγωνιστικές κινητοποιήσεις τους. Είχαν ήδη ταυτόχρονα οι καπνεργάτες των συνοικιών της πόλης να συγκεντρώνονται στα προκαθορισμένα σημεία συνάντησης στις γειτονιές τους, για να μεταβούν συλλογικά προς την Εργατική Λέσχη.
Και ενώ όλα αυτά συνέβαιναν σε όλη την έκταση της πόλης, μεγάλη δύναμη της Χωροφυλακής είχε αρχίσει να παίρνει θέση γύρω από την Εργατική Λέσχη για να εμποδίσει την πραγματοποίηση της συγκέντρωσης. Οι καπνεργάτες που ήδη βρίσκονταν στη Λέσχη, βλέποντας τον κλοιό των χωροφυλάκων αρχίζουν να διαμαρτύρονται.
Στις 3:00΄ το μεσημέρι οι καπνεργάτες του Αγίου Κωνσταντίνου πλησιάζουν στην Εργατική Λέσχη, αλλά οι χωροφύλακες που έχουν αποκόψει τους δρόμους, οι οποίοι οδηγούν σ’ αυτή, δεν τους αφήνουν να πλησιάσουν και επιχειρούν να τους διαλύσουν με τις ξιφολόγχες τους.
Εκείνη την ώρα αρχίζουν οι πρώτες αψιμαχίες. Οι κλεισμένοι καπνεργάτες στη Λέσχη εγκαταλείπουν το κτίριο και βγαίνουν στο δρόμο για να βοηθήσουν τους συναδέλφους τους από τον Άγιο Κωνσταντίνο να σπάσουν τον κλοιό των χωροφυλάκων και να ενωθούν μαζί τους. Οι χωροφύλακες τρομοκρατημένοι από την αποφασιστικότητα των εργατών αρχίζουν να πυροβολούν και τραυματίζονται οι καπνεργάτες, Στεργίου, Γιακόπουλος και δύο ακόμα, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Οι καπνεργάτες εξαπολύουν αντεπίθεση με πέτρες και ξύλα και καταφέρνουν να αφοπλίσουν πέντε χωροφύλακες, διασπώντας ταυτόχρονα τις γραμμές τους.
Σε αυτή τη συμπλοκή τραυματίζεται σοβαρά ο ενωμοτάρχης Δημητρόπουλος ενώ η πραγματική μάχη που δίνεται μπροστά από την Εργατική Λέσχη εξαπλώνεται σιγά – σιγά σε όλη την πόλη, ιδιαίτερα από τη χρονική εκείνη στιγμή που καταφθάνουν μπροστά στη Λέσχη και οι καπνεργάτες του Αγίου Δημητρίου.
Ενώ οι συγκρούσεις έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρη την πόλη οι καπνεργάτες αναποδογυρίζουν κάποια κάρα που βρίσκουν στους δρόμους και στήνουν το πρώτο οδόφραγμα. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλους δρόμους γύρω από την Εργατική Λέσχη. Από κει οι συγκεντρωμένοι καπνεργάτες και καπνεργάτριες, καθώς και κάποιοι επαγγελματίες, σύμφωνα με το «Ριζοσπάστη»[1], δίνουν συνεχόμενες μάχες με τις πέτρες να πέφτουν βροχή πάνω στα κεφάλια των χωροφυλάκων, οι οποίοι αρχίζουν να υποχωρούν και η κυριαρχία στους δρόμους περνάει στα χέρια των καπνεργατών.
Αυτή η υποχώρηση της Χωροφυλακής προκάλεσε πανικό στους εμπόρους της πόλης, οι οποίοι έκλεισαν τα μαγαζιά τους και έτρεξαν να κρυφτούν στα σπίτια τους. Για ένα δίωρο, οι καπνεργάτες, τραγουδώντας την «Διεθνή» και φωνάζοντας συνθήματα κατά της αντεργατικής λειτουργίας του Τ.Α.Κ. ήταν οι απόλυτοι κυρίαρχοι των δρόμων της πόλης, ενώ η Χωροφυλακή είχε αποσυρθεί από παντού.
Μετά από μια ώρα περίπου καταφτάνουν από το Μεσολόγγι νέες δυνάμεις Χωροφυλακής και αστυνομίας και γύρω από το πιο σημαντικό οδόφραγμα κοντά στην Εργατική Λέσχη η μάχη δίνεται σώμα με σώμα. Οι πυροβολισμοί πέφτουν βροχή και οι χωροφύλακες καταλαμβάνουν το οδόφραγμα. Οι εργάτες αναδιπλώνονται, αλλά οι έφιπποι χωροφύλακες καλπάζουν περιτρέχοντας την πόλη και σκορπούν παντού την τρομοκρατία. Καθένας που θεωρείται ύποπτος, καθένας που θεωρείται εργάτης, συλλαμβάνεται.
Ο κατάλογος των συλληφθέντων αρχίζει να μεγαλώνει συνεχώς. Το κυνηγητό και η τρομοκρατία αρχίζει να εξαπλώνεται και στις πιο απομακρυσμένες συνοικίες της πόλης, ενώ από τη σύλληψη δεν ξεφεύγουν ακόμα και κάποιοι μικροεπαγγελματίες. Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν σε όλη την ανάπτυξη του αστικού ιστού της πόλης μία ομάδα χωροφυλάκων εισβάλει στην Εργατική Λέσχη και αρχίζει να σπάει και να καταστρέφει ό,τι βρει μπροστά της, ενώ παράλληλα, λεηλατεί τα γραφεία και αρχίζει να μεταφέρει όλα τα βιβλία των σωματείων στην έδρα της.
Παράλληλα στην Αθήνα, ο αρχηγός της Χωροφυλακής, αμέσως μόλις πληροφορήθηκε τα γεγονότα του Αγρινίου, διέταξε τo διοικητή της Χωροφυλακής των Πατρών να σπεύσει στο Αγρίνιο και αφού εξετάσει την κατάσταση που διαμορφώθηκε να πάρει όλα τα απαραίτητα μέτρα εναντίον των εργατών. Ταυτόχρονα σε συνεργασία που είχε με τον Υπουργό Εσωτερικών αποφασίστηκε η λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Μετά τη συνεργασία ο Δημήτρης Κατσώνας ανακοίνωσε ότι «θα δώσει στους κομμουνιστές ένα αποτελεσματικό μάθημα»[2]. Εξάλλου, στο υπουργείο Εσωτερικών έφθασε τηλεγράφημα από τον Καπνεμπορικό Σύλλογο Αγρινίου, με το οποίο αυτός εξέφραζε τις διαμαρτυρίες του «διά την διασάλευση της τάξεως» και ζητούσε τη διάλυση του σωματείου των καπνεργατών. Επίσης αξιούσε την «άμεσον επαρκή και διαρκή ενίσχυσιν της εκεί Αστυνομίας».
Εκτός από τον Καπνεμπορικό Σύλλογο, τηλεγράφημα έστειλε και ο Δήμαρχος Αγρινίου, Ανδρέας Παναγόπουλος, με το οποίο ζητούσε να ενισχυθεί η εκεί δύναμη της Χωροφυλακής για την καταστολή κάθε νέας εξέγερσης. Για την εξέγερση παραπέμφθηκαν σε δίκη τριάντα επτά (37) καπνεργάτες και μι-κρομεσαίοι επιχειρηματίες και επαγγελματίες της πόλης (σωφέρ, αρτοποιοί, υποδηματοποιοί κ.ά.) με την κατηγορία ότι «από κοινού συμφέροντος κινούμενοι συναποφάσισαν και την 10 Οκτωβρίου 1929 επεδίωξαν την εφαρμογή ιδεών εχουσών ως έκδηλον σκοπόν την διά βίαιων μέσων ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού καθεστώτος, διότι ενήργησαν συνάθροισιν ομοφρόνων των κομμουνιστών του Αγρινίου και περιχώρων εν υπαίθρω δε και κλειστώ χώρω ήτοι την Εργατικήν Λέσχην παρά την απαγόρευσιν της αστυνομίας και κατά τον αυτόν τόπον και χρόνον ενήργησαν προσηλυτισμόν διδάσκοντες τους συγκεντρωθέντας την διά βίαιων μέσων ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού συστήματος, την κατάλυσιν των νομίμων αρχών του Αγρινίου, εξουδετέρωσιν διά παντός μέσου της ενόπλου δυνάμεως Χωροφυλακής Αγρινίου και την ανάληψιν της Αρχής εξ αυτών». Αυτοί οι τριάντα επτά ήταν οι: Ν. Αμάραντος, Δ. Βασιλείου, Ι. Βασιλείου, Ν. Γαρουφαλιάς, Π. Γκόρτσης, Γ. Γερολυμάτος, Ι. Γερομήτσος, Κ. Ζαγορίσιος, Β. Ζήσης, Ε. Ζήσης, Δ. Ζούμπος, Ι. Θεμελής, Ι. Κανέλλος, Δ. Κατσικιώτης, Σ. Κατσικιώτης, Κ. Κομπορόζος, Χρ. Κοτρώτσος, Π. Κροκίδης, Αν. Κωνσταντίνου, Ι. Λαναράς, Φ. Μαυρίδης, Χρ. Νικο-λάου, Δ. Μηταράς, Β. Ντούκας, Αλ. Ντούβας, Μ. Ντούβας, Χ. Παλούμπας, Γ. Πιστόλας, Δ. Πιστόλας (γέροντας 70 χρονών γεωργός), Γ. Στεργίου, Ι. Σούρδης, Δ. Σύρος, Ι. Σωτηράκης, Δ. Τζίνος, Φ. Τριανταφύλλου, Κ. Τσακλατήρας, και Χ. Σωτηρόπουλος.[3]
Επίσης παραπέμφθηκαν «επί κοινή συνεργεία και εν γνώσει των μελλόντων να ενεργηθώση δεκαεπτά(17)». Αυτοί ήταν οι: Κ. Καμμένος, Δ. Κεχαγιάς, Σ. Κότσαλης, Δ. Κωνσταντίνου, Ι. Λιάτσος, Ε. Λίτσος, Ι. Ματρα-λής, Τιμ. Μπαλλής, Ηρ. Μπιρμπίλης, Κ. Νιάκας, Ακύλας Παπαϊωάννου, Ι. Τσίμας, Κ. Τσούκας, Χ. Ιωάννου, Κ. Φραγκούλης και Κ. Χαραλαμπόπου-λος.[4]
13 Οκτωβρίου 1929
Η Δίκη
Η δίκη πραγματοποιήθηκε στο Μεσολόγγι, στις 13 Οκτωβρίου 1929, με 22 από τους παραπάνω 54 κατηγορούμενους, αφού οι υπόλοιποι δεν είχαν συλληφθεί και φυγοδικούσαν. Μάρτυρες κατηγορίας ήταν αρκετοί χωροφύλακες και κάποιοι επώνυμοι αγρινιώτες μεταξύ των οποίων ο Κ. Καψομάλλης και ο εκδότης της εφημερίδας «Φως» Ηλίας Τζάνης. Σύμφωνα με τον «Ριζοσπάστη»[5] ο Τζάνης κατέθεσε «ότι ο αγώνας των καπνεργατών για το Τ.Α.Κ. είναι πρόσχημα», καθώς επίσης και ότι «τελευταίως αφίχθη εκ Μόσχας ο απεσταλμένος της ΚΟΜΙΝΤΕΡΝ[6], Ρώσος αρχικομμουνιστής Κολoζώφ, όστις οργάνωσε τους κομμουνιστάς εις πέντε ενόπλους ομάδας, διήρησεν την πόλιν του Αγρινίου εις ισάριθμα τμήματα, άτινα αποβλέπουν εις την κατάλυσιν των Αρχών Αγρινίου και τον συγχρονισμόν του κινήματος εις άλλας πόλεις της Ελλάδας». Τόνισε επίσης ότι «το δίκτυον της προπαγάνδας είναι τεράστιον και σκοπούν την ανατροπήν του καθεστώτος»
Τα ίδια περίπου κατέθεσαν και οι χωροφύλακες. Διαβάστηκαν πολλές ένορκες καταθέσεις και ο εισαγγελέας Λεονταρίτης, ζήτησε πέντε χρόνια φυλακή και άλλα τόσα εξορία για τον καθένα.
Κάνοντας χρήση λοιπόν του «ιδιώνυμου» το δικαστήριο από τους 22 συλληφθέντες καταδίκασε τους οκτώ (8) παρακάτω: Χ. Σωτηρόπουλο, Γ. Γερολυμάτο και Φ. Μαυρίδη σε τρία χρόνια φυλάκιση και έξι μήνες απέλαση στους Παξούς, τον Κ. Νιάκα, και τον Ε. Λιάτσο σε 3 χρόνια φυλακή, τον Ν. Αμάραντο και τον Χ. Ιωάννου σε δύο χρόνια φυλάκιση στον καθένα και τον Σ. Μπαλλή σε 1 ½ χρόνο φυλάκιση. Οι υπόλοιποι δεκατέσσερις (14) αθωώθηκαν. Για τους δύο που φρουρούνταν τραυματισμένοι στην κλινική της πόλης (Ι. Κανέλλο και Γ. Στεργίου), καθώς και για όσους μέχρι εκείνη την ώρα φυγοδικούσαν ορίστηκε νέα δικάσιμος η 30η Οκτωβρίου 1929.
Ο αντίκτυπος
Το πόσο σημαντική ήταν για το εργατικό κίνημα αυτή η εξέγερση φαίνεται από τον αντίκτυπο που είχε, όχι μόνο από τις ανακοινώσεις που εξέδωσαν όλα τα εργατικά και καπνεργατικά σωματεία στην Ελλάδα, αλλά και από το γεγονός ότι η «Πράβντα», στο φύλλο της 24.10.1929, αναφέρει: «Εξεγερθέντες καπνεργάτες κατέλαβον την πόλιν η οποία ανακατελήφθη από τας καταλυθείσας αρχάς μόνον κατόπιν ενισχύσεώς των, αποσταλείσης από το Σύνταγμα Μεσολογγίου. Ούτοι αμύνθησαν όπισθεν ειδικών οδοφραγμάτων, οπόθεν αντέταξαν λυσσώδη άμυναν επί τρίωρον». Στον ελληνικό χώρο η Εκτελεστική Επιτροπή του Εργατικού Κέντρου της Θεσσαλονίκης αποφάσισε να γίνει διαμαρτυρία για τα γεγονότα του Αγρινίου και να ζητηθεί η αποδοχή των αιτημάτων των καπνεργατών, η απόλυση των φυλακισμένων και των εξόριστων, καθώς και η πραγματοποίηση καπνεργατικής συγκέντρωσης για το ζήτημα της ανεργίας και των επιδομάτων.
Ακολούθησε η Ενωτική Γενική Συνομοσπονδία η οποία αποφάσισε την έκδοση ψηφίσματος αλληλεγγύης των εργατικών οργανώσεων για τον «ηρωικό», όπως τον χαρακτήρισε, αγώνα των καπνεργατών Αγρινίου και να ζητηθεί η αποφυλάκιση των φυλακισμένων, ορίζοντας ταυτόχρονα την 7η Νοεμβρίου ημέρα κινητοποιήσεων για όλα τα ζητήματα που είχαν προκύψει και αφορούσαν την εργατική τάξη στο σύνολο της.
Το συνδικάτο καπνεργατών της Ξάνθης «Άμυνα» επίσης, εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία αξίωνε από την Κυβέρνηση να δοθούν πλήρη επιδόματα ανεργίας σε όλους τους καπνεργάτες σύμφωνα με τις υποδείξεις της ΚΟΕ, την άμεση αποφυλάκιση των καπνεργατών του Αγρινίου, την αποζημίωση των οικογενειών των παθόντων, την κατάπαυση της τρομοκρατίας και την απόδοση των συνδικαλιστικών ελευθεριών.
Από την άλλη με τηλεγράφημά τους οι αστικές και επαγγελματικές οργανώσεις του Αγρινίου ζήτησαν από την Πανελλήνια Αστική Επαγγελματική Ένωση να επισκεφθεί τον υπουργό Εσωτερικών και να τον παρακαλέσει το κράτος να προστατεύσει τους φιλήσυχους πολίτες, των οποίων η ζωή είχε καταντήσει να κινδυνεύει τρις και τέσσερις φορές κάθε μήνα. Η επίσκεψη αυτή πραγματοποιήθηκε στις 16 Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς και εκτός από τα προαναφερόμενα μέλη της Ένωσης που επισκέφθηκαν τον Υπουργό, τον παρακάλεσαν να διατάξει αυστηρές ανακρίσεις και εφόσον αποδειχθεί ότι το σωματείο των καπνεργατών στο Αγρίνιο είναι κομμουνιστικό, «όπως βεβαιώνουν όλοι οι φιλόνομοι κάτοικοι», να προβεί στη διάλυσή του. Ο Υπουργός βεβαίωσε στην αντιπροσωπεία ότι ήδη το Κράτος έχει ενισχύσει την δύναμη της Χωροφυλακής που εδρεύει στην πόλη και ότι ο Εισαγγελέας της πόλης ενεργεί ανακρίσεις σχετικά με τον σκοπό του σωματείου.
