...
Σωτήρης Μερμίγκης |
Η Σφαγή ως Καθρέφτης
| Από τον Γκόγια στο σήμερα:
η διαχρονική βαρβαρότητα της εξουσίας – το καθήκον της μνήμης και της δράσης |
Δεν υπάρχουν όμορφες λέξεις για να περιγράψεις μια σφαγή. Ο Γκόγια το γνώριζε όταν αποτύπωνε τους εκτελεσμένους Ισπανούς με το αίμα τους να ποτίζει το χώμα της Μαδρίτης. Ούτε ηρωισμός, Ούτε δόξα – μόνο σώματα που καταρρέουν κάτω από τις σφαίρες ενός ανώνυμου εκτελεστικού αποσπάσματος, που μόνο γνωριζοντας την ιστορία γύρω από το γεγονός θα ήμασταν σε θέση να γνωρίζαμε πως εμπρόκειτο για άνδρες της Μέγαλης Στρατιάς του Ναπολέοντα.
Παρατηρείτε τούτον τον άντρα με το λευκό πουκάμισο και τα χέρια του υψωμένα σαν ναταν νέος Χριστός; Ο Γκόγια οικειοποιείται αυτή τη χριστιανική εικονογραφία για να παρουσιάσει τη σφαγή όχι απλώς ως ‘πολιτική καταστολή’, αλλά ως ηθικό ιεροσύλημα, όπου η λογική και η ανθρωπιά εκτελούνται μαζί με τα σώματα. Τα διακριτά πρόσωπα των τρομαγμένων και παγωμένων θυμάτων, έρχονται σε αντίθεση με τους ανώνυμους, ομοιόμορφους στρατιώτες, που δεν είναι παρα ένα μονολιθικό μηχάνημα θανάτου, αντιπροσωπεύοντας κάθε καθεστώς που υποτιμά την ανθρώπινη ζωή.
Η σύνθεση διαιρεί τον καμβά σε ζώνες φωτός και σκότους, με ένα τεχνητό φανάρι να ρίχνει σκληρό φωτισμό στην κεντρική φιγούρα με τα λευκά, που τα χέρια του είναι υψωμένα σε μια αναμφισβήτητη απήχηση της σταύρωσης. Αυτή η έντονη αντίθεση τιμών (φωτοσκίαση) όχι μόνο μοντελοποιεί την τρισδιάστατη υπόσταση των μορφών αλλά ενισχύει και τις ηθικές διχοτομίες: η φωτισμένη αθωότητα των θυμάτων αντιπαρατίθεται στην σκιασμένη ανωνυμία του εκτελεστικού αποσπάσματος. Οι διαγώνιες διατάξεις—κυρίως η υποχωρούσα γραμμή των μουσκέτων—δημιουργούν χωρικό βάθος στην επίπεδη επιφάνεια, καθοδηγώντας το βλέμμα του θεατή μεταξύ εκτελεστών και εκτελούμενων.
Η πινελιά του Γκόγια ενισχύει την ένταση του πίνακα. Παχιές, δυναμικές πινελιές στο λευκό πουκάμισο και στα βασανισμένα πρόσωπα των εκτελεσθέντων μεταδίδουν μια αίσθηση αμεσότητας και ανησυχίας, με την ίδια τη μπογιά να αντηχεί την τρεμάμενη πραγματικότητα της στιγμής. Τα φόντα σε γήινους τόνους, απαλό καφέ και ώχρα, τοποθετούν τη σκηνή στη νύχτα και αφαιρούν κάθε διακοσμητικό περισπασμό, εστιάζοντας την προσοχή στην ωμή ανθρώπινη ευπάθεια.
Αυτός ο κεντρικός εκτελεσμένος δεν είναι μόνο ένας Ισπανός από το 1808. Είναι κάθε άμαχος που σφαγιάστηκε στο όνομα της «ειρήνης», της «δημοκρατίας», του «πολιτισμού». Πόσες φορές έχουμε δει αυτή την εικόνα; Πόσες φορές αλλάξαμε κανάλι;
Η Ισπανία διαμελίστηκε από τον Ναπολέοντα όπως ακριβώς διαμελίζονται σήμερα έθνη από τους σύγχρονους πλανητάρχες. Ο Γκόγια δεν μας έδωσε εξευγενισμένες εικόνες. Μας έδειξε τη μηχανή του θανάτου – ομοιόμορφη, μεθοδική, βιομηχανοποιημένη. Η Αυγή της Νεωτερικότητας. Πόσο διαφέρει αυτή από τους Δρόνους του Ισραήλ και τα Άρματα των Αμερικανών και των Ρώσων που χρησιμοποιούνται αυτή τη στιγμή; Που σκοτώνουν με μια οθόνη και ένα κουμπί;
62,614 άμαχοι νεκροί Παλαιστίνιοι από την 7η Οκτωβρίου έναντι 1,139 Ισραηλινών, σύμφωνα με το Αλ Τζαζίρα. Ακόμα περισσότεροι οι εκτοπισμένοι. Αυτοί δεν είναι αριθμοί – είναι άνθρωποι όπως αυτοί στον πίνακα του Γκόγια. Με ονόματα. Με οικογένειες. Με ελπίδες που έσβησαν.
Ο άντρας με τα υψωμένα χέρια σε κοιτάζει από τον καμβά. Τι βλέπει; Έναν παρατηρητή; Έναν συνεργό; Ποιο είναι το δικό μας εκτελεστικό απόσπασμα άραγε; Η αδιαφορία; Η άνεση; Η πεποίθηση ότι «έτσι είναι ο κόσμος» και «δεν υπάρχει εναλλακτική»;
Η ιστορία δεν προχωρά μπροστά – επαναλαμβάνεται με νέες στολές και φονικότερα όπλα. Ο Γκόγια ζωγράφισε έναν συγκεκριμένο τόπο και χρόνο στις 3 Μαΐου 1808, αλλά θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε, οποτεδήποτε. Θα μπορούσε να είναι χτες, σήμερα, αύριο. Θα μπορούσε να είναι η πόλη μου, Αγρίνιο, να είναι η Μαδρίτη, όπως τη Μεγάλη Παρασκευή του ’44 με τους 120 εκτελεσθέντες συμπολίτες μου…
Δεν υπάρχει σημείο όπου τελειώνει αυτό το κείμενο. Ο Γκόγια δεν έφτιαξε αυτόν τον πίνακα για να τον θαυμάσουμε στο μουσείο με ένα ποτήρι κρασί στο χέρι, όπως κάνει κανείς με τη Έναστρη Νύχτα ή την Τζοκόντα. Τον έφτιαξε για να τον κουβαλάμε στη συνείδησή μας. Το ερώτημα δεν είναι τι θα σκεφτούμε για αυτό. Το ερώτημα είναι τι θα κάνουμε.
————————————————————
Πηγή: ανακτήθηκε από το προσωπικό προφίλ του Σωτήρη Μερμίγκη στο FB
Τίτλος στην πηγή: Η Τρίτη του Μαΐου 1808: Σαν Σήμερα
