...
Λευτέρης Τηλιγάδας |
H εργασία δεν είναι σχέση
αλλοτρίωσης και καταναγκασμού
| Από το Σικάγο του 1886, στη Θεσσαλονίκη του ’36 ως τις μέρες μας
Το ζητούμενο είναι ένα μέλλον όπου η εργασία
θα πάψει να είναι σχέση αλλοτρίωσης και καταναγκασμού|
Η Ιστορία του κόσμου της εργασίας
Η Εργατική Πρωτομαγιά δεν είναι απλώς μια επέτειος. Είναι μια ημέρα μνήμης, αγώνα και τιμής, που ξεκίνησε από τις αιματηρές διαδηλώσεις των εργατών του Σικάγο το 1886, για το αυτονόητο: μια ανθρώπινη ζωή, με οκτάωρη εργασία, ασφάλιση, ξεκούραση και αξιοπρέπεια.
Το μήνυμα αυτό διαπέρασε τα σύνορα και έφτασε γρήγορα στην Ελλάδα. Από τις πρώτες μεγάλες απεργίες στο Λαύριο το 1896 έως την ηρωική κινητοποίηση των μεταλλωρύχων στη Σέριφο το 1916, οι Έλληνες εργάτες μπήκαν δυναμικά στον χάρτη των διεθνών εργατικών αγώνων. Οι αιματηρές συγκρούσεις δεν έλειψαν: στο Λαύριο, στην Καλαμάτα, στην Καβάλα, στον Πειραιά, και φυσικά στη Θεσσαλονίκη, που αποτέλεσε θερμοκήπιο σοσιαλιστικών ιδεών και λίκνο του ελληνικού συνδικαλιστικού κινήματος.
Η «Φεντερασιόν» της Θεσσαλονίκης, που ιδρύθηκε το 1909, ήταν ο πρώτος φορέας οργάνωσης των εργατών στην πόλη, σε μια εποχή που βρισκόταν ακόμη υπό Οθωμανική κατοχή. Εβραίοι, Σλάβοι και Έλληνες εργάτες συσπειρώθηκαν γύρω από ένα κοινό όραμα: την κοινωνική δικαιοσύνη. Με ηγέτες όπως ο Αβραάμ Μπεναρόγια, η «Φεντερασιόν» ενέπνευσε πλήθος απεργιακών δράσεων και αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης (1917) και της ΓΣΕΕ (1918).
Η δεκαετία του ’20 και του ’30 ήταν γεμάτη από αιματηρές απεργίες και κοινωνικές αναταραχές. Από τη γενική πανεργατική απεργία του 1923 με 11 νεκρούς, έως την «ματωμένη Πέμπτη των μικρομεσαίων» το 1927 και τη σταφιδοπαραγωγική εξέγερση του 1934, οι δρόμοι της Ελλάδας γέμισαν από φωνές και αίμα, με μοναδικό αίτημα: την επιβίωση και την αξιοπρέπεια. Οι απεργίες της Πρωτομαγιάς, ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, ήταν οι πιο μαζικές και δυναμικές της εποχής – πολύ πιο ζωντανές από εκείνες της Αθήνας και του Πειραιά, όπως σημειώνουν οι ιστορικοί.
Το εργατικό κίνημα της Ελλάδας, αν και κατακερματισμένο πολλές φορές, με πολιτικές παρεμβάσεις και κρατική καταστολή – από την κυβέρνηση Βενιζέλου και το «Ιδιώνυμο» του 1932 έως τις διώξεις της Μεταξικής περιόδου – συνέχισε να διεκδικεί και να μάχεται. Οι Πρωτομαγιές του 20ού αιώνα δεν ήταν αργίες. Ήταν πεδία μάχης για το αυτονόητο.
Σήμερα, εκατό και πλέον χρόνια από την ίδρυση της ΓΣΕΕ και της «Φεντερασιόν», τα μηνύματα παραμένουν επίκαιρα.
Το Εργατικό Κίνημα Σήμερα | Αντιστάσεις και Προοπτικές
Στον 21ο αιώνα, το εργατικό κίνημα βρίσκεται αντιμέτωπο με μια σειρά από προκλήσεις που αντικατοπτρίζουν τη βαθιά κρίση των ελεύθερων αγορών. Η τεχνολογική πρόοδος, η ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, η επέκταση της επισφαλούς εργασίας και η κρίση των συλλογικών μορφών οργάνωσης αποτελούν δομικά φαινόμενα μιας εποχής όπου το κεφάλαιο, προκειμένου να διασφαλίσει την κερδοφορία του, μεταλλάσσει διαρκώς τους όρους εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης.
Η αποδιάρθρωση της μόνιμης, σταθερής εργασίας — αποτέλεσμα των πολιτικών της νεοφιλελεύθερης επίθεσης — δεν είναι απλώς μια συγκυριακή επιλογή. Αντιθέτως, αποτελεί στρατηγική του κεφαλαίου για την αναδιάρθρωση της παραγωγής, τη μεταφορά του κόστους στους εργαζόμενους και την καταστροφή των ιστορικών κατακτήσεων των εργατών και των υπαλλήλων. Σήμερα, η εργασία δεν είναι μόνο πιο φθηνή, αλλά και πιο αόρατη, πιο κατακερματισμένη, πιο ατομική.
Όμως η εργατική τάξη δεν έχει εξαφανιστεί, όπως υποστηρίζουν μεταμοντέρνες και φιλελεύθερες προσεγγίσεις. Αντιθέτως, έχει επεκταθεί ποσοτικά και γεωγραφικά: από τα logistics και τις ψηφιακές πλατφόρμες έως τα εργοστάσια του παγκόσμιου Νότου, η εκμετάλλευση συνεχίζει να παράγει υπεραξία. Αυτό που έχει αποδυναμωθεί είναι η ταξική συνείδηση και η συλλογική οργάνωση, κάτω από την πίεση του ιδεολογικού μηχανισμού του κεφαλαίου που προωθεί τον ατομικισμό, τον ανταγωνισμό και την «αυτονομία» του εργάτη-επιχειρηματία.
Στην Ελλάδα της μετα-μνημονιακής επιτήρησης, οι εργαζόμενοι έρχονται αντιμέτωποι με την αποδιάρθρωση κάθε έννοιας σταθερής εργασίας. Ο επισιτισμός, ο τουρισμός και το λιανεμπόριο έχουν εξελιχθεί σε πεδία μαζικής εκμετάλλευσης, με αδήλωτη εργασία, ελαστικά ωράρια και καθημερινή αυθαιρεσία των εργοδοτών.
Η αναμέτρηση με τον νέο καταμερισμό εργασίας και εξουσίας είναι μονόδρομος. Ο αγώνας για σταθερή δουλειά, συλλογικές συμβάσεις και κοινωνικά δικαιώματα δεν μπορεί να είναι αποσπασμένος από τη συνολική κριτική του σημερινού τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης. Το αίτημα δεν είναι απλώς καλύτεροι όροι εκμετάλλευσης, αλλά η ανατροπή της ίδιας της σχέσης εκμετάλλευσης. Από αυτή τη σκοπιά, η ανασυγκρότηση της τάξης ως πολιτικού υποκειμένου απαιτεί νέες μορφές οργάνωσης, που να ανταποκρίνονται στις αλλαγές της παραγωγής και της κατανάλωσης.
Το ζητούμενο είναι ένα μέλλον όπου η εργασία θα πάψει να είναι σχέση αλλοτρίωσης και καταναγκασμού.
