.
Δημήτρης Κολλάτος
Ο θάνατος του Αλέξανδρου
«Η σημαντικωτέρα ταινία που προεβλήθη εις το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης,
αληθινά πανίσχυρη παρουσία που με άφησε άναυδον…»
(Μάνος Χατζιδάκις)
Επιμέλεια: Λευτέρης Τηλιγάδας
Έτος: 1966 | Πρεμιέρα: Σεπτέμβριος 1966 | Διάρκεια: 78′ | Είδος: Δραματική
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Κολλάτος | Σενάριο: Δημήτρης Κολλάτος
Φωτογραφία: Αριστείδης Καρύδης-Φουκς | Μουσική σύνθεση: Γιάννης Μαρκόπουλος
Παραγωγός: Δημήτρης Κολλάτος , Λία Καρυώτου
Ηθοποιοί: Δημήτρης Κολλάτος , Κώστας Αλεξόπουλος , Χαρά Αγγελούση , Κατερίνα Μπόμπου ,
Κώστας Καραγιώργης , Μαίρη Γκότση , Νίκη Τριανταφυλλίδη , Ντόρα Βολανάκη ,
Arlette Bauman , Στέλιος Σαμαράς , Γιώργος Σαλπιγγίδης , Νέλλη Ρήγα , Μαρία Παπαδοπούλου (I) ,
Γιάννης Τυπάλδος , Τίνα Τριβουλίδου , Αριστείδης Λαμπρόπουλος , Πάνος Βασιλειάδης ,
Μένια Παπαδοπούλου , Μιχάλης Σκούτης , Σπύρος Τζερμπίνος
Η ταινία προβλήθηκε τη σαιζόν 1966-1967 και έκοψε 36.458 εισιτήρια και ροκάλεσε με το τολμηρό θέμα της τα συντηρητικά ήθη της εποχής με αποτέλεσμα να ζητηθεί να περικοπούν τέσσερις σκηνές μειώνοντας σημαντικά τη διάρκειά της κατά την πρωτοβάθμια λογοκριτική επιτροπή, ενώ σύγχυση δημιουργήθηκε και κατά την προβολή της ταινίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Ο μύθος: Ένας νέος στα εικοσιέξι του χρόνια πάσχει από λευχαιμία. Στο νοσοκομείο, στο πλευρό του στέκονται η μητέρα του , η γυναίκα του και οι φίλοι του. Προσπαθώντας να αντιδράσει στη ζοφερή ιδέα του επερχόμενου θανάτου, ζητά από τη γυναίκα του να κάνουν έρωτα. Οι μνήμες του τον επιστρέφουν στην πρώιμη εφηβεία και στην πρώτη του ερωτική επαφή σε ένα πορνείο.
Η ταινία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης
22-28 Σεπτεμβρίου 1966. Το 7ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είναι γεγονός. Προβάλλεται η «Στεφανία στο Αναμορφωτήριο» του Δαλιανίδη, ο αργότερα αγαπημένος υπερπαραγωγός της χούντας Τζαίημς Πάρις ανοίγει επίσημα το φεστιβάλ με το «Ξεχασμένοι Ήρωες», το «Δάφνις και Χλόης ’66» χειροκροτείται χλιαρά, ο «Τζίμης ο Τίγρης» κάνει κλασσικό μικρομηκά τον Παντελή Βούλγαρη κι αποθεώνεται η «Εκδρομή» του Κανελλόπουλου.
Ανάμεσα σε όλα αυτά προβάλλεται κι ένα φιλμ που γιουχαΐστηκε από κάμποσους θεατές, εξανάγκασε τους Πάρις και Κονιτσιώτη να αναφωνήσουν «Αίσχος», έδειξε την πόρτα της εξόδου στον πρόεδρο της κριτικής επιτροπής του φεστιβάλ και έκανε τους Χατζιδάκι και Τσαρούχη να συγχαρούν με θέρμη τον σκηνοθέτη του. Ο Δημήτρης Κολλάτος καταλήγει με το πρώτο βραβείο σκηνοθεσίας απ’ την Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου Αθηνών για την ταινία του «Ο Θάνατος του Αλέξανδρου».
Είπαν ή έγραψαν για την ταινία:
«Ο Δημήτρης Κολλάτος με τον ‘Θάνατο του Αλέξανδρου’ προχωράει σε μερικές καινοτομίες που σοκάρουν τους θεατές. Ο μύθος του είναι απλός. Θυμίζει το ‘Θάνατο του παλληκαριού’ του Παλαμά. Ένας νέος πεθαίνει στο νοσοκομείο από λευχαιμία. Γύρω από αυτή την ιδέα πλέκονται διάφορα επεισόδια είτε σύγχρονα είτε παρελθόντα με φλας μπακ, που κύριο στόχο τους έχουν τον παραλογισμό του θανάτου. Ο Αλέξανδρος προσπαθεί να αντιδράσει σε μια παράλογη ροή των πραγμάτων και να κρατηθεί στη ζωή. Ετοιμοθάνατος αγωνίζεται να κάμει έρωτα με τη γυναίκα του και ταυτόχρονα, με φλας μπακ, επαναφέρεται στη θύμηση τού πρώτου έρωτά του σ’ ένα πορνείο. Η απόπειρά του είναι μάταιη. Ο θάνατος έρχεται. Στους φίλους αντανακλάται ο παραλογισμός του θανάτου. Τους είναι απίστευτο και όμως οι ίδιοι ζουν και κινούνται φυσιολογικά. Ο Κολλάτος τους παρακολουθεί ακόμα και στην τουαλέτα. Και όταν ο παραλογισμός θα νικήσει, ο κόσμος θα συνεχίσει να κινείται κανονικά». (Γιάννης Σολδάτος Ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου [Αιγόκερως, Αθήνα 1982]).
Ενώ συνεχιζόταν ακόμη η προβολή του φιλμ ‘Ο Θάνατος του Αλέξανδρου’, οι παραγωγοί Τζέημς Πάρις και Κλέαρχος Κονιτσιώτης άρχισαν να θορυβούν ζωηρά, εγκατέλειψαν τις θέσεις τους στον εξώστη και κατεβαίνοντας στην πλατεία με τις κραυγές ‘αίσχος, δεν είναι ταινία αυτή’ αξίωσαν από το κοινό να συμμερισθή την άποψή τους και να διακοπή η προβολή της ταινίας!! Δημιουργήθηκε φυσικά πανδαιμόνιο, οι αντιδράσεις του κοινού στράφηκαν κατά των δύο παραγωγών και με την απαίτησή του (του κοινού) οι ταραξίες απεχώρησαν από την αίθουσα χωρίς να διακοπή η προβολή». (Εφημερίδα Δημοκρατική Αλλαγή της 28/9/1966)
«Η σημαντικωτέρα ταινία που προεβλήθη εις το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, αληθινά πανίσχυρη παρουσία που με άφησε άναυδον με το θάρρος και την δύναμιν της συλλήψεώς της, ήταν η ταινία του Δημήτρη Κολλάτου ‘Ο Θάνατος του Αλέξανδρου’. Αυτή είναι η αληθινά μεγάλη ταινία του φεστιβάλ. Ο Δημήτρης Κολλάτος είναι ο πρώτος Δραματουργός του ελληνικού κινηματογράφου». (Μάνος Χατζιδάκις)
«Και ο ρεαλισμός έχει όρια. Ένας άρρωστος από λευχαιμία, που θα πεθάνη σε λίγα λεπτά, βάζει τη γυναίκα του να γυμνωθή εντελώς και προχωρεί σε πλήρη σεξουαλική ομιλία μαζί της. Αυτά ξεπερνούν κάθε αντοχή», (Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος [Ακαδημαϊκός και Υπουργός Παιδείας της υπηρεσιακής κυβέρνησης του Ιωάννη Παρασκευόπουλου από την 22/12/1966 έως την 3/4/1967])
Τα εφόδια του Κολλάτου είναι «οι θεατρικές του σπουδές, το Πειραματικό Θέατρο που έχει ιδρύσει με τη Μαριέττα Ριάλδη, η συγγραφική του δουλειά καθώς και το ιδιότυπο ταλέντο του (συνύφανση μιας τόλμης διανοητικής και μιας παράξενης ευαισθησίας, τρυφερής και άγριας μαζί)». Και σημειώνει: «Λιτότης, ένταση, μακριά κι αυστηρά πλάνα, διάλογος απογυμνωμένος από φιοριτούρες. Αποφυγή κάθε επίδειξης τεχνικής δεξιοτεχνίας και επιδίωξη της στατικής ομορφιάς της προσωπογραφίας. (…) Τολμηρή σύλληψη γιατί θα εκφράσει την αγωνία του θανάτου αλλά και γιατί θα δείξει σκηνές με έντονη τη λειτουργία του ερωτικού και του βιολογικού στοιχείου χωρίς την αποδεκτή ως τότε κάλυψη.» (Αγλαΐα Μητροπούλου, «Ελληνικός Κινηματογράφος» [β’ έκδοση, εκδ. Παπαζήση, 2006]),
«Ο Έλληνας νοικοκύρης δεν πρέπει να δη αυτή την ταινία. Οφείλω να προστατεύσω τον ελληνικό λαό από το φιλμ σας». Δημήτριος Γεωργίου (Υφυπουργός παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως Στεφάνου Στεφανόπουλου [17/9/1965- 22/12/1966])

Η ταινία αντιμετώπισε προβλήματα στη διανομή της. Πέρασε από πρωτοβάθμια λογοκριτική επιτροπή (την αποτελούσαν ο διευθυντής του Εξωτερικού Τύπου του Υπουργείου Προνοίας, ένας διευθυντής Οπτικών Μέσων, ο διευθυντής Αποδήμου Ελληνισμού, ο διευθυντής Ελέγχου Δημοσίων Θεαμάτων κι ένας Τμηματάρχης του Υπουργείου Παιδείας – δεν αναφέρουμε τα ονόματα, δεν έχει νόημα, αλλά τις ιδιότητες των ανθρώπων…), η οποία κατ’ ουσίαν απαγορεύει την δημόσια προβολή της, αφού ζητά να περικοπούν τέσσερις σκηνές.
Παρ’ όλα αυτά ο Δημήτρης Κολλάτος απέσπασε θετικότατες κριτικές γνωστών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και των τεχνών της Γαλλίας, γεγονός το οποίο μάλλον «βοήθησε» την δευτεροβάθμιο επιτροπή λογοκρισίας που συστήθηκε λίγο καιρό αργότερα να αποφανθεί υπέρ της δημόσιας προβολής του φιλμ χωρίς καμμία περικοπή. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να αντιμετωπίσει η ταινία προβλήματα στη διανομή της.
Η μουσική
Το φιλμ κέρδισε και ένα άλλο έπαθλο. Το πρώτο βραβείο μουσικής βρέθηκε στα χέρια του τότε 27χρονου Ηρακλιώτη Γιάννη Μαρκόπουλου. Πριν το εκ Λονδίνου «Ήλιος ο Πρώτος» και το «Χρονικό», τη δικτατορία και τα «Ριζίτικα», τα «Μαλαματένια Λόγια» της «Θητείας», τα πάρε-δώσε με τον Σιδηρόπουλο και τις θεωρίες καταδίωξης από ανθέλληνες και CIA, ενόσω ήταν εμφανής η ασίγαστη έλξη για την ελληνική δημοτική παράδοση που συνδυάζονταν με το σύγχρονο, ο συνθέτης χάριζε ένα βέρο avant-garde soundtrack για τη Philips με κωδικό 630 139 PL. Στο οπισθόφυλλό του, δήλωνε πως «Η μουσική στον Αλέξανδρο δεν είναι ένα τυπικό σχήμα που χρησιμεύει σαν υπογράμμιση ή σαν υπόκρουση. Προσπάθησα να συνθέσω ένα έργο αυτοδύναμο και ανεξάρτητο, που στις προεκτάσεις του να συναντά τις θέσεις και το ύφος της ταινίας».
Κάπως έτσι, ο Μαρκόπουλος εκμοντέρνισε Βυζαντινές αλήθειες και παραδοσιακή μουσική απ’ τη «μέσα» Ελλάδα και τις μεσόγειες άκρες της, σφυροκοπώντας το λυρισμό και ουρλιάζοντας με τρόμο μπρος στο τραγικό. Εύστροφα στακάτος και πειραματικά ελλειπτικός, φανέρωσε τη μουσική όψη μιας προκλητικής ιστορίας που μόνο έτσι θα μπορούσε κανείς να πραγματευτεί. Σε άναρχες κι αντιδραστικές παρτιτούρες, τα sixties κάνουν ένα ανάλαφρο πέρασμα κι ένα καρουζέλ συρτάκι τα συναντά ώσπου να αποσυντεθεί ολοκληρωτικά χτυπημένο ανά τακτά διαστήματα από κοφτερές λεπίδες. Τελικά καταλήγει να πενθεί σε μια εφιαλτική δίνη μυστηρίου, επανάληψης, θανάτου.
Πάνε μερικές δεκαετίες και το ύφος αυτού του δίσκου, θα έκανε και τον πιο απαιτητικό θιασώτη των κυκλοφοριών του Trunk, να χάσει τη μιλιά του. Δεν ξέρω αν ο Jonny έχει ιδέα για αυτό το άλμπουμ. Σίγουρα, θα το έχει ακούσει ως το πιο δυσεύρετο κι ακριβότερο ελληνικό soundtrack όλων των εποχών. Οι σποραδικές του εμφανίσεις έχουν καταλήξει σε δια βοής πλειστηριασμούς ενώ υπάρχουν περιπτώσεις που θα κατέθεταν κάποιες χιλιάδες ευρώ για την απόκτησή του. Ένα απ’ τα πιο αναπάντεχα κι ιδιαίτερα ελληνικά άλμπουμ και, κατά την ταπεινή μου άποψη, ένα απ’ τα σημαντικότερα soundtrack τούτου του τόπου.
—————————————————————————————————————————————————–
Πηγές: Ο Θάνατος Του Αλέξανδρου (Philips 630 139 PL, 1966) https://backtomono.wordpress.com | Ο θάνατος του Αλέξανδρου https://www.retrodb.gr/wiki/index.php/ | Ο Δημήτρης Κολλάτος θυμάται τις μέρες που ο «Θάνατος του Αλέξανδρου» προκαλούσε https://flix.gr/articles/dimitris-kollatos | Ο Θάνατος του Αλέξανδρου, η περιπέτεια μιας ταινίας https://diskoryxeion.blogspot.com/2012/10/blog-post_18.html
————————————————————————————