2/39 Σύνταγμα Ευζώνων – Ένα οδοιπορικό (Μέρος 3ο)

Ένα οδοιπορικό 191 ημερών – Απ’ το Μεσολόγγι στο Τεπελένι
Β΄ Περίοδος: Η ελληνική αντεπίθεση
(14 Νοεμβρίου 1940-6 Ιανουαρίου 1941)

του Ιπποκράτη Μπιρμπίλη

H διάταξη του μετώπου που είχαν οι ελληνικές δυνάμεις κατά την προέλασή τους στην Αλβανία ήταν τελείως ασύμφορη, αφού είχε μήκος 65 χλμ., από τον Αώο ως την Αδριατική. Στο διάστημα 14-17 Νοεμβρίου τα 2 Τάγματα (ΙΙ και ΙΙΙ) του 2/39 Συντάγματος εκτελούν επιθετικές ενέργειες βόρεια της Γκραμπάλας και προς την κατεύθυνση Τζουφαράχη, Κεφαλοβουλγάρα και Βίγλα, όπου οι απώλειές τους φθάνουν τους 39 νεκρούς και 102 τραυματίες.

Στις 18-19 Νοεμβρίου, το 2/39 Σύνταγμα καταλαμβάνει το ύψωμα Λάμαρη και στις 20-23 Νοεμβρίου τα χωριά Βασιλικό και Αηδονοχώρι. Στις 25 Νοεμβρίου το πρωί,το ΙΙ και ΙΙΙ Τάγμα του 2/39 Συντάγματος περνάνε τα αλβανικά σύνορα, κατευθυνόμενα προς Αργυρόκαστρο – Τεπελένι – Αυλώνα. Από 1 έως 4 Δεκεμβρίου το Απόσπασμα Κατσώτα με καταδρομικό τρόπο εκβιάζει τη στενωπό της Σούχας (που αποτελούσε την πύλη της κοιλάδας του Δρίνου). Επρόκειτο για έναν πολυθρύλητο ελιγμό που τον περιγράφει μοναδικά ο Άγγελος Τερζάκης. Οι απώλειες ήταν 8 νεκροί και 25 τραυματίες. Την ίδια μέρα, 4 Δεκεμβρίου, εκκενώνεται το Αργυρόκαστρο, ως απόρροια της παραπάνω μάχης, και τελικά απελευθερώνεται στις 8 Δεκεμβρίου.

Το άλλο Τάγμα (Ι),αφού πέρασε τα σύνορα στις 30 Νοεμβρίου, απελευθέρωσε στις 6 Δεκεμβρίου το ελληνικότατο Δέλβινο. Οι κάτοικοι έραναν με άνθη τους Ευζώνους κι ο Δήμαρχος παρέδωσε τα κλειδιά της πόλης στον Έλληνα Διοικητή, Π. Ραυτόπουλο. Λόγω της ταχείας ελληνικής προέλασης, ο ανεφοδιασμός των μαχό-μενων τμημάτων ήταν ελλιπέστατος, με το 80% των ανδρών ανυπόδητο. Έτσι την επομένη (7 Δεκ.), κατέφθασαν με βενζινόπλοιο απ΄ τον όρμο Σαγιάδας Θεσπρωτίας στο λιμάνι των Αγίων Σαράντα τα πρώτα εφόδια (άρβυλα και πυρομαχικά).

Από 17 έως 23 Δεκεμβρίου, το Απόσπασμα Λιούμπα (Ι Τάγμα Ευζώνων Μεσολογγίου και 24ο Σύνταγμα) επιτηρεί τις κτηθείσες παραλίες των Αγίων Σαράντα. Στο ΙΙ Τάγμα του 24ου Συντάγματος, υπηρετεί τη θητεία του ο έφεδρος Ανθυπολοχαγός Οδυσσέας Αλεπουδέλης (ο μετέπειτα νομπελίστας ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης). Στο διάστημα της αντεπίθεσης, το Γενικό Στρατηγείο είχε ήδη αρχίσει να μελετά την εξέλιξη των επιχειρήσεων σε δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη κατεύθυνση αφορούσε τη νοητή γραμμή Φλώρινα – Κορυτσά – Ελβασάν (βόρειος τομέας – Πίνδου) και η δεύτερη τη γραμμή Ιωάννινα – Αυλώνας (νότιος τομέας – Ηπείρου). Εντέλει αποφάσισε να κατευθυνθεί η κύρια προσπάθεια των ελληνικών δυνάμεων προς τον τομέα της Ηπείρου, για τους εξής λόγους:

Α) Οδικό δίκτυο: ο βόρειος τομέας εξυπηρετούνταν μόνο από έναν αμαξιτό δρόμο που, μετά την Κορυτσά, θα μπορούσε εύκολα να κλείσει, λόγω της βαρυχειμωνιάς που επικρατεί στην περιοχή. Ο νότιος τομέας είχε καλύτερο δίκτυο, ηπιότερο κλίμα και εξασφάλιζε το στενό της Κέρκυρας για τα υποβρύχια και το λιμάνι των Αγίων Σαράντα (που θα συνδεόταν με τον δρόμο Αγίων Σαράντα – Καλπακίου).

Β) Ανεφοδιασμός και διακομιδές: αποτέλεσαν τον σοβαρότερο λόγο που προτιμήθηκε ο τομέας της Ηπείρου, διότι οι δυνάμεις του βορρά ανεφοδιάζονταν με πεπαλαιωμένα ιδιωτικά αυτοκίνητα, ε-νώ οι δυνάμεις του νότου ανεφοδιάζονταν από θαλάσσης μέσω της βάσης Πρεβέζης (η οποία μόνο τον Δεκέμβριο βομβαρδίσθηκε 18 φορές) και οι διακομιδές των τραυματιών προς Μεσολόγγι και Αθήνα ήταν πιο ασφαλείς.

Σ’ αυτόν τον τομέα (της Ηπείρου), οι Ιταλοί λογάριαζαν να προβάλουν (οπισθοχωρώντας) την κύρια αντίστασή τους, στο φυσικό οχυρό που περικλείεται από το Τεπελένι και την Κλεισούρα. Και σ’ αυτά τα δύο σημεία τούς «συνάντησαν» στις 6 Ιανουαρίου 1941 τα δύο Σώματα Στρατού της Στρατιάς Ηπείρου. Το Α΄ Σώμα στο Τεπελένι και το Β΄ Σώμα στην Κλεισούρα. Είναι μια τοποθεσία που το διάγραμμά της σχηματίζει ένα τεράστιο «Η». Η μεσιανή κεραία του «Η» είναι τα στενά της Κλεισούρας (μήκους 13χλμ.), που ανάμεσά τους κυλάει ο Αώος, ενώνοντας τα δύο άκρα της κεραίας με το Τεπελένι δυτικά και την Κλεισούρα ανατολικά. Το αριστερό κάθετο σκέλος σχηματίζεται από τον Δρίνο και τον δρόμο Κακαβιά – Αργυρόκαστρο – Τεπελένι – Αυλώνας, και το δεξί σκέλος από τον δρόμο Ιωάννινα – Πρεμετή – Βεράτι.

Πριν από το σημείο αυτό, δεν υπάρχει άλλο μέρος κατάλληλο για άμυνα, και γι’ αυτό οι Ιταλοί ετοίμαζαν, πριν τον πόλεμο και επί δύο μήνες, οχυρωματικά έργα φοβούμενοι απόβαση των Άγγλων στους Αγίους Σαράντα. Όρθωσαν ένα τείχος, σύμφωνα με τον Στρατάρχη Ούγκο Καβαλέρο. Είναι βουνά – οχυρά που στήνουν ένα φρούριο με χαράδρες και γκρεμούς, δεσπόζουν της περιοχής και στα οποία θα διαδραματιστούν οι μεγάλες μάχες εκείνου του πολέμου. Πριν το Τεπελένι και ανάμεσα από τα βουνά Γκόλικο και Μπούζαε Σεφέρ Αγαΐτ, σε μια στενότατη λαγκαδιά, κυλάει ο Δρίνος τα νερά του προς το Αργυρόκαστρο.

Το σημείο είναι πραγματικά απόρθητο. Ανατολικά του είναι τα βουνά Γκόλικο και Δεμπέλιτ και βόρεια το Σεντέλι με την Τρεμπεσίνα, που χωρίζονται απ΄τον Αώο και τα στενά της Κλεισούρας. Δυτικά του σημείου εί-ναι το Κουρβελέσι με τα υψώματα Μάλι Σπάτ (ύψ. 1500) και Μπούζαε Σεφέρ Αγαΐτ (ύψ.1580). Είναι η μοιραία τοποθεσία όπου θα έφθανε στο ύστατο τέντωμά της η ελληνική ορμή στις 18 Δεκεμβρίου το βράδυ, και συγκεκριμένα στο μουσουλμανικό χωριό Χόρμοβα, έχοντας απέναντί της (2,5χλμ. βόρεια) τους Ιταλούς στο χωριό Λέκλι που υπεράσπιζε το Τεπελένι.

Τα χωριά αυτά χωρίζονται από ένα πλατύ και βαθύ φαράγγι, στο οποίο οι Ιταλοί τοποθέτησαν διπλές σειρές συρματοπλέγματος, που αρχίζει από τον Δρίνο και φθάνει πάνω στο βουνό, «αριστοτεχνικώς τοποθετημένου και εις τας αντικλιτείς ακόμη, ίνα μη καθίσταται δυνατή η διάνοιξις τούτου υπό του πυροβολικού». Τρείς σειρές πολυβολεία, οπλοπολυβολεία, ολμοβολεία, θέσεις φλογοβόλων που ήταν τσιμεντωμένα στους σκαμμένους βράχους και με υπόγεια μεταξύ τους επικοινωνία, με πλήρη προστασία πυροβολικού και αεροπορίας. Αυτά τα στοιχειωμένα συρματοπλέγματα, που τα ακολουθούσαν θρύλοι για ηλεκτροφόρα σύρματα με κρεμασμένα κουδούνια, είχαν γίνει φόβητρο.

Είναι το μέρος που κρατάει το πέρασμα για Αυλώνα και στα υψώμα-τα του οποίου καθηλώθηκε το 2/39 Σύνταγμα (κι όλο το Α΄ Σώμα Στρα-τού) μέχρι τη λήξη του πολέμου. Για τρεισήμισι μήνες πάνω στο σημείο αυτό είχαν «πέσει» όλες οι Μεραρχίες του Α΄ Σώματος, που ανέρχονταν πλέον σε τρεις (II , III , VIII). Ο ελληνικός στρατός, διεισδύοντας πέρα από τα σύνορα σ’ ένα βάθος 60 χλμ., παρουσίαζε δυσχέρειες στον ανεφοδιασμό και τις διακομιδές. Οι παγοπληξίες ξεπερνούσαν τις απώλειες μάχης, και μετά από τη δίμηνη αυτή εκστρατεία υπήρχε η ανάγκη να συμπληρωθούν οι ελλείψεις σε προσωπικό, κτήνη και όπλα. Γι’ αυτό τον λόγο, το Γενικό Στρατηγείο αποφάσισε την αναστολή των επιχειρήσεων στις αρχές Γενάρη και μέχρις ότου καλυτερεύσει ο καιρός. Συνεπώς το Τεπελένι έπρεπε να παρθεί προτού εκπνεύσει το 1940.

Στις 19 Δεκεμβρίου το ΙΙ/39 Τάγμα αποτυγχάνει να καταλάβει το Λέκλι, έχοντας 16 νεκρούς και 56 τραυματίες. Στις 22 Δεκεμβρίου το Απόσπασμα Κατσώτα καθηλώνεται από τη χιονοθύελλα. Στις 28 Δεκεμβρίου, το Α΄ Σώμα σχεδίασε επίθεση, και μες στη νύχτα (3:00΄), ανακοινώθηκε σε 6 Λόχους του 2/39 Συντάγματος ότι η επίθεση θα είναι κατά μέτωπο. Για τον λόγο αυτό εφοδιάζονται με ψαλίδια και τσεκούρια, για τα συρματοπλέγματα και τους πασσάλους. «…πρόκειται για μια θρασύτατη επιχείρηση, καταδικασμένη σε αποτυχία. Τρόπος και τόπος κάλυψης δεν υπάρχει… Κάνω την διαθήκη μου και την δίνω στον βοηθό μου Κοντογιάννη… Χρωστάω στον Χρ. Ταφλανίδη 360 δραχμές, στον Π. Ζαβιτσανάκη 650 δραχμές…» (Δ. Κωταντούλας, 2001)

Προκειμένου να ανοιχθούν τα συρματοπλέγματα προηγήθηκε στις 7:00΄ βομβαρδισμός του φαραγγιού από 2 βαριές και 3 ορεινές Ελληνικές Πυροβολαρχίες, κατά τον οποίο ρίχθηκαν 3.500 βλήματα όλων των διαμετρημάτων, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

«… Στις 7:30΄, άυπνοι από την αγωνία, κατεβαίνουμε μια πλαγιά 200 – 250 μέτρων που ήταν αποψιλωμένη και χιονισμένη, ανά-μεσα από κόλαση πυρός. Όλα τα όπλα πάνω μας (πυροβολικό, πολυβόλα, οπλοπολυβόλα, όλμοι) και φθάνουμε 100 μέτρα από την χαράδρα. Ούτε πέτρα να βάλεις το κεφάλι σου… Ένας λεβέντης τσολιάς, με κομμένα τα πόδια του, ψυχομαχάει, ζητάει λίγο νεράκι να βρέξει τη γλώσσα του και τσιγάρο… Είναι η τελευταία επιθυμία του, δεν πρόλαβε να κάνει δυο ρουφηξιές, άλλη οβίδα τον τινάζει στον αέρα… Ήταν μια επίθεση αυτοκτονίας, ένας παραλογισμός, που μας στοίχισε 41 νεκρούς και 25 τραυματίες…» (Δ. Κωταντούλας, 2001)

Το Α΄ Σώμα Στρατού, ύστερα από αυτά, ρίχνει ευθύνες στην ΙΙ Μεραρχία. Διοικητές λόχων αντικαθίστανται και διενεργείται ΕΔΕ για καταλογισμό ευθυνών. Απέναντι, η IV Μεραρχία στην προσπάθειά της να κυκλώσει από τα δυτικά το Τεπελένι, διασχίζει το Δυτικό Κουρβελέσι, όπου υφίσταται πανωλεθρία, έχοντας μέσα σε 13 μέρες (8-21 Δεκεμβρίου) 276 άνδρες νεκρούς, 881 τραυματίες, 2.711 παγόπληκτους και 2.800 νεκρά ζώα. Όμως το Λέκλι δεν παίρνεται, η Μοίρα το έχει σημαδέψει. Κι ο λόγος που δεν παίρνεται, είναι η κατοχή των υψωμάτων του Γκόλικο (Δόντι – 1615 – 1723), που βρίσκονται ακριβώς πάνω από το Λέκλι, στην εσχατιά της οροσειράς της Νεμέρσκας και τα οποία ελέγχουν το πέρασμα της Κλεισούρας και την κοιλάδα του Δρίνου. Τις νύχτες οι χιονοθύελλες σπέρνουν θανατικό σε αυτά τα μεγάλα ύψη, αχρηστεύοντας κα-θημερινά 60-80 άνδρες, οι οποίοι όμως είναι και εύκολος στόχος για το εχθρικό Πυροβολικό.

Το στρατηγικό ύψωμα Δόντι το κρατούν με τα «δόντια» και εναλλάξ για 4 μήνες οι προφυλακές των δύο στρατοπέδων· είναι το απόλυτο παρατηρητήριο. Όποιος το κατέχει, ελέγχει όλη την κοιλάδα του Δρίνου, τα δυτικά στενά της Κλεισούρας και το Τεπελένι. Από κει πάνω διακρίνονται όλα καθαρά: προφυλακές, καταυλισμοί και χαρακώματα Ελλήνων και Ιταλών. Υπάρχει η άνεση να στέλνονται «κουφέτο» οι οβίδες απολαμβάνοντας μάλιστα τα καταστροφικά τους «αποτελέσματα», ειδικά στον τομέα της Κλεισούρας που είναι ακριβώς από κάτω. Δεν είναι τυχαίο ότι σ’ αυτά τα υψώματα μόνο το 2/39 Σύνταγμα είχε 275 νεκρούς (τα 2/3 των συνολικών του απωλειών) και 1.602 τραυματίες – παγόπληκτους.

Δείτε περισσότερα στο link που ακολουθεί:
2/39 Σύνταγμα Ευζώνων