Βραχώρι 1880 -1940
Κοινωνική και πνευματική αφύπνιση
«…κι αν άλλο πήρες όνομα θαμμένο στα βιβλία,
μ’ αρέσει το αρματολικό όνομά σου»
του Κώστα Τριανταφυλλίδη Φιλολόγου | Συγγραφέα Πηγή: «Ελευθεροτυπία» (26/9/2002)*
To Αγρίνιο (πρ. Βραχώρι) -η ακμαία πόλη της δυτικής Στερεάς Ελλάδας- έχει ένα γεωγραφικό προνόμιο: κείται σε θέση επίκαιρη. Στην κορφή εύφορου κάμπου (του «Μεγάλου Αιτωλικού Πεδίου» των αρχαίων) και πάνω στη σπουδαία αρτηρία που ενώνει την Ήπειρο και τον Μοριά. Πλάι του απλώνουν τον καθρέφτη τους η βαθυγάλανη λίμνη Τριχωνίδα -η μεγαλύτερη της χώρας- και η λιπαρή Λυσιμαχία, ενώ δυτικά χαράσσει την ασημένια του γραμμή ο θρυλικός και πλουτοφόρος Ασπροπόταμος (Αχελώος). Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που η πόλη υπήρξε ανέκαθεν το μήλον της Έριδος και σήμερα αποτελεί το οικονομικό και συγκοινωνιακό κέντρο της περιοχής.
Το Βραχώρι, όπως και ολόκληρη η χώρα, βγήκε από τον αγώνα της παλιγγενεσίας καθημαγμένο. Χάρη όμως στα πλεονεκτήματά του τα οικονομικά (ιδιαίτερα την παραγωγή και την επεξεργασία του καπνού), αλλά και τα άλλα του ζώπυρα, απέκτησε μια εντυπωσιακή ευρωστία και πέτυχε την κοινωνική και πνευματική του αφύπνιση.
Ο 19ος αιώνας υπήρξε για την πόλη (τώρα πια Αγρίνιο) ιστορικός. Σ’ αυτόν -ειδικότερα τις δύο τελευταίες δεκαετίες του- συντελείται ο βαθμιαίος μετασχηματισμός μιας αγροτικής κοινωνίας σε μικροαστική -συνακόλουθα η διεύρυνση των κοινωνικών και πνευματικών οριζόντων. Βασικοί παράγοντες αυτής της μεταλλαγής είναι: η οικονομική ευρωστία, η πληθυσμιακή ανανέωση και το επικοινωνιακό «άνοιγμα». Ιδού μια εύγλωττη -και γραφική- περιγραφή της πόλης (1896):
«Μικραί αι οικοδομαί του Αγρίνιου και λίθινοι, αλλά σχετικώς κομψαί και τινές μάλιστα τούτων αθηναϊκού σχεδίου, με προσόψεις ωραίας και με κήπους περί αυτάς καλλιτεχνικούς. Τα κεντρικά του Αγρίνιου καφενεία, εξ ων το εν και μετά τμήματος ζαχαροπλαστείου, ευρωπαϊκότερα καφενεία των πρωτευουσών και εν πληθυσμώ και εν πολιτισμώ πόλεων. Τρία ξενοδοχεία του ύπνου είναι όχι καλά, αλλ’ ούτε και κακά.
Δεν ευρίσκει τις εις τα ξενοδοχεία του Αγρίνιου καρφωτούς καναπέδες ή πολυελαίους πολυτελείς, κλίνας ευρωπαϊκάς ή πολυάριθμον υπηρεσίαν. Κυριαρχεί εν αυτοίς η εγχώριος πάντοτε βιομηχανία, αλλά και τα δωμάτιά των είναι ευήλια και ευάερα και καθαριότης παρατηρείται άμεμπτος και η υπηρεσία παρέχεται εν αυτοίς προθύμως (…).
Εξέχουσα θέσιν κατέχει εν Αγρινίω το δικηγορικόν στοιχείον, από του κύκλου του οποίου χαράσσονται τα πρώτα βήματα της κοινωνικής προόδου, το προσωπικόν των υπαλλήλων του υποκαταστήματος της Εθνικής Τραπέζης, του Ταμείου, του Ειρηνοδικείου και οι αξιωματικοί του εδρεύοντος εκεί 1ου Τάγματος των Ευζώνων (…).
Τοιούτος λαός δεν είναι δυνατόν ή να προοδεύση. Λαός όστις σέβεται τους νόμους και τους εκτελεστάς αυτών, είναι αδύνατον να υστερήση εν τω πολιτισμό» της ψυχής, ον επιδιώκουσι αι νεώτεραι επιστήμαι και τέχναι…». (Εφημ. «Ο Νεολόγος» Πατρών, φ. 28.3.1986)
Η κοινωνική αφύπνιση
1. Ένα φεμινιστικό κίνημα
Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα η κοινωνία του Αγρίνιου έχει φθάσει σε ένα ζηλευτό επίπεδο: είναι ικανή να ανταποκριθεί στα πιο αισιόδοξα και τολμηρά αιτήματα της εποχής -ας πούμε το αίτημα ενός υγιούς φεμινισμού.
Στα 1896 -και στο πλαίσιο μιας ευρύτερης φεμινιστικής κίνησης- ιδρύεται στο Αγρίνιο παράρτημα του εν Αθήναις Συλλόγου «Εργάνη Αθηνά». Ιδού μια γλαφυρή και χαρίεσσα περιγραφή της ιδρυτικής, ας πούμε, εσπερίδας: «Για τα ειωθότα είχαν συγκεντρωθεί κυρίες και δεσποινίδες. Ήταν ντυμένες με βαρύτιμες αμφιέσεις και στο φως των αναμμένων κεριών επεδείκνυαν την ευδαιμονία τους. Ώσπου, εμφανίζεται μία κυρία της αριστοκρατίας. Αυτή δεν έφερε μεταξωτή βαρύτιμη αμφίεση, έφερε ωραιότατη ενδυμασία εκ λεπτού λινού υφάσματος, από εκείνα που παρήγε η γυναικεία χειροτεχνία του Αιτωλικού. Το γεγονός επροκάλεσε τον θαυμασμό και την εύγλωττη σιγή της ομηγύρεως…».
Ύστερα, λοιπόν, από αυτό ιδρύουν σύλλογο με σκοπό την ανάδειξη της γυναίκας και την εκτίμηση και αξιοποίηση της γυναικείας εργασίας. Το καταστατικό ψηφίζεται στις 15 Ιουλίου 1896 και υπογράφεται από 120 τακτικά μέλη. Ιδού το πρώτο άρθρο -όπου τη βαρύτητα του περιεχομένου αμιλλάται η διαφαινόμενη γυναικεία ευαισθησία: «Σκοπός τού εν Αγρινίω Συλλόγου Κυριών “Εργάνη Αθηνά” είναι ο σύνδεσμος των απανταχού Ελληνίδων, όπως διά κοινής συμπράξεως επιδιωχθή:
- α. η αρμόζουοα εις τας εθνικάς παραδόσεις μόρφωσις του ελληνικού οίκου
- β. η κατάργησις της άσκοπου πολυτελείας και η απλοποίησις της ενδυμασίας-
- γ. η χρησιμοποίηοτς των κατά τόπους ελληνικών προϊόντων εις γυναικείαν βιοτεχνίαν-
- δ. η διαπαιδαγώγησις της εν επαρχίαις και δήμοις της Ελλάδος γυναικός διά της ενασκήσεως της θρησκείας, φιλανθρωπίας και φιλοπατρίας».
Το εδάφιο β’ του 2ου άρθρου έχει ως εξής: «προς επίτευξιν των σκοπουμένων μέσα είνε: (…) β. η διοργάνωσις πανελληνίων εκθέσεων γυναικείων έργων, τελουμένων κατά διετίαν, και η κατ’ αυτάς συγκάλεσις συνεδρίων».
Σε εφαρμογή του παραπάνω εδαφίου στις 24 Μαϊου 1898 εβδομήντα δύο γυναίκες συναθροίστηκαν στο Αγρίνιο, θέμα του συνεδρίου: «Ποια πρέπει να είναι η θέσις της Ελληνίδος εις την οικογένεια και την κοινωνία».
Ήδη από τις 21 Μαΐου είχε ανοίξει τις πύλες της και η ιστορική Α Πανελλήνια Έκθεση Γυναικείων Έργων και Χειροτεχνίας. Η επιτυχία της υπήρξε πρωτοφανής. Κλείνουμε μ’ αυτή την πολύ ζωντανή περιγραφή: «Μέσα σε λίγες μέρες το Αγρίνιο πήρε όψη μεγαλειώδη. Σε ξύλινα παραπήγματα, στο εκτεταμένο οικόπεδο, όπου σήμερα υψώνεται το μέγαρο της Εθνικής Τραπέζης, είχαν εκτεθεί προϊόντα από ολόκληρη την Ελλάδα, ακόμα κι απ’ την υπόδουλη. Λουκούμια συριανά, μαντήλια καλαματιανά, τάπητες Αραχώβης, χαλιά Αιτωλικού, γιαννιώτικα κοσμήματα, νησιώτικα εργόχειρα και ό,τι εκλεκτό είχε να παρουσιάσει κάθε γωνιά της Ελλάδος την εποχή εκείνη. Ο Τύπος περιέγραψε με τα καλύτερα λόγια την επιτυχία της εκθέσεως. Κοσμοσυρροή απ’ όλη την Ελλάδα. Ακόμη και από την Ευρώπη ήρθαν επισκέπτες. Τα λίγα ξενοδοχεία της πόλεως γέμισαν απ’ την πρώτη μέρα και οι Αγρινιώτες άνοιξαν διάπλατα τα σπίτια τους για να φιλοξενήσουν τους ξένους επισκέπτες. Οι Έλληνες βασιλείς, ο διάδοχος και τα μέλη της κυβερνήσεως, πολιτικοί, διπλωμάτες και ξένοι ανταποκριτές έτρεξαν να θαυμάσουν το Αγρίνιο τις μέρες αυτές.
Το σπίτι του άλλοτε δημάρχου Μιχαήλ Μπέλλου φιλοξένησε και έναν περίεργο τύπο, την Ευγενία, «πριγκίπισσα του βυζαντινού θρόνου», που υποστήριζε πως ήταν απόγονος των Παλαιολόγων. Είχε έρθει από την Ευρώπη επίτηδες, για να επισκεφτεί την έκθεση του Αγρίνιου». Όντως, το εγχείρημα του 1898 υπήρξε σταθμός στην ιστορία του διαρκώς αναπτυσσόμενου Αγρίνιου.
*Το άρθρο «Κοινωνική και πνευματική αφύπνιση – Βραχώρι 1880-1940» του αγρινιώτη φιλολόγου και συγγραφέα Κώστα Τριανταφυλλίδη δημοσιεύτηκε στο «Ε Ιστορκά» της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» στις 26 Σεπτεμβρίου 2002.
Φωτογραφία: Το πτωχογηροκομείο Αγρινίου
(γηροκομείο σήμερα) στις αρχές του 20ου αιώνα
Διαβάστε περισσότερα στην ενότητα Μαρτυρίες
με click πάνω στην κάρτα που ακολουθεί
ή στο Posted in Μαρτυρίες
