Καπνεργάτες στα οδοφράγματα
Η ίδρυση του ΤΑΚ – Τα ζητήματα
του Λευτέρη Τηλιγάδα
Εκτός από το αιματηρό συλλαλητήριο της 8ης Αυγούστου 1926, το οποίο αποτελεί φυσικά κορυφαία στιγμή, όχι μόνο για το καπνεργατικό κίνημα της περιοχής μας, αλλά και της χώρας, πολλές ήταν οι φορές που οι καπνεργάτες διεκδικώντας τα «δίκαια» της τάξης τους, βρέθηκαν αντιμέτωποι με την καταστολή, την τρομοκρατία, τις συλλήψεις και την εξορία ακόμα – ακόμα, σε όλη τη χρονική διάρκεια της λειτουργίας των καπνομάγαζων στην πόλη. Μερικά από τα σημαντικότερα προβλήματα αυτού του διαχρονικού αγώνα ήταν τα μικρά μεροκάματα, η ανεργία, η ασφάλιση και η περίθαλψη. Για την επίλυση αυτών των δύο τελευταίων ζητημάτων και μετά από σειρά συνεχών και έντονων απεργιακών κινητοποιήσεων δημιουργήθηκε, το 1925, το Ταμείο Ασφάλισης Καπνεργατών (Τ.Α.Κ.).
Στη βάση αυτού του ταμείου σχεδιάστηκε και συγκροτήθηκε αργότερα το Ίδρυμα Κοινωνικής Ασφάλισης (Ι.Κ.Α.). Το Τ.Α.Κ. ήταν ο πρώτος ασφαλιστικός οργανισμός που ανέπτυξε την πρώτη υπηρεσία περίθαλψης στη χώρα, δημιούργησε 15 ιατρεία, απασχολούσε 162 γιατρούς, ίδρυσε κλινικές στη Θεσσαλονίκη και τη Δράμα, σανατόρια και εξοχικά αναρρωτήρια για τους φυματικούς καπνεργάτες, θερινές κατασκηνώσεις, κέντρα μητρότητας, φαρμακαποθήκη, καθώς επίσης και λουτρά για τους ασφαλισμένους. Όλα αυτά όμως, τα οποία με την παρατακτική απαρίθμησή τους δίνουν την αίσθηση ενός κοινωνικά δίκαιου συστήματος, δεν ήταν προϊόν μιας ανέξοδης παροχής από ένα φιλεργατικό πολιτικό σύστημα. Κάθε άλλο μάλιστα. Ήταν κατακτήσεις για τις οποίες δαπανήθηκε πολύς κόπος, αγωνία και αίμα πραγματικό για να στεριώσουν και να λειτουργήσουν. Ένας τέτοιος αγώνας ήταν και η εξέγερση των καπνεργατών στις 10 Οκτώβρη του 1929.
H κοινωνική ασφάλιση θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με το διάταγμα της 15ης Δεκεμβρίου 1836, με το οποίο συστήθηκε το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο (Ν.Α.Τ.), χρειάστηκε όμως να περάσουν εικοσιπέντε ολόκληρα χρόνια (1861) για να αρχίσει αυτό το Ταμείο να λειτουργεί. Η νομοθετική κατοχύρωση, βέβαια, του θεσμού εξασφαλίστηκε το 1922 με την ψήφιση του Ν. 2868/1922 «Περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως των εργατών και ιδιωτικών υπαλλήλων». Ο νόμος αυτός αποτέλεσε τη βάση για την ίδρυση κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου μιας σειράς κλαδικών ασφαλιστικών ταμείων, μεταξύ των οποίων ήταν και το Ταμείο Ασφάλισης Καπνεργατών. (Τ.Α.Κ.)
Η ίδρυση του Τ.Α.Κ.
Με το νομοθετικό διάταγμα 11 που δημοσιεύτηκε στο Φ.Ε.Κ. Α΄ 177 στις 15.5.1925 και επικυρώθηκε με το Ν.3460/1928 συστάθηκε Ταμείο Ασφαλίσεως Καπνεργατών (Τ.Α.Κ.). Το Ταμείο, ήταν πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, με έδρα την Καβάλα και η λειτουργία του βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο του Κράτους. Την αρμοδιότητα αυτού του ελέγχου την είχε το Υπουργείο Οικονομικών και με πράξεις του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας, ορίζονταν οι κατά τόπους επιτροπές που εκπροσωπούσαν το Ταμείο. Μέτοχοι του Ταμείου ήταν υποχρεωτικά όλα τα πρόσωπα, άσχετα α-πό φύλο, τα οποία είχαν ως κύριο επάγγελμα την επεξεργασία των φύλλων του καπνού στις καπναποθήκες. Σκοποί του ταμείου ήταν, η παροχή χρηματικού βοηθήματος ανεργίας, η μέριμνα για την εξεύρεση εργασίας, η παροχή σύνταξης λόγω γήρατος ή εξαιτίας ανίατης αρρώστιας σωματικής ή ψυχικής και η χρηματική ενίσχυση ανεγνωρισμένων ιδρυμάτων για παροχή περίθαλψης και φαρμάκων.
Πόροι του ιδρύματος ήταν ένα τέλος 0,5%, που έμπαινε πάνω στην «αγοραία» τιμή πώλησης του καπνού, η υποχρεωτική εισφορά των καπνεργατών, η οποία ορίστηκε στο 4% του ημερομισθίου, η ισόποση εισφορά του καπνεμπόρου, καθώς και ένα ειδικό τέλος που έμπαινε στα καπνά εξαγωγής και είχε οριστεί στις 4 δραχμές ανά οκά. Βέβαια, το ειδικό, αυτό, ήταν 8 δραχμές, τις άλλες τέσσερις ήταν υποχρεωμένοι οι καπνέμποροι να τις καταθέτουν στο Παρακαταθηκών και Δανείων στο όνομα του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας για την ίδρυση και λειτουργία Καπνολογικού Ινστιτούτου, Πειραματικών Σταθμών, καθώς και για την ενίσχυση διαφόρων οργανώσεων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, στους σκοπούς των οποίων περιλαμβάνονταν η ενίσχυση της καπνοπαραγωγής ή του καπνεμπορίου.
Τα ζητήματα
Παρά τη σημαντική θεσμική κατοχύρωση των παραπάνω κατακτήσεων ο αγώνας των καπνεργατών για τα ζητήματα που αφορούσαν στην ασφάλισή τους δεν σταμάτησε, αφού τα λειτουργικά καθημερινά προβλήματα του ασφαλιστικού πλαισίου που ο νέος οργανισμός καλούνταν να επιλύσει δεν ήταν απλά και μόνο σημαντικά, αλλά απειλούσαν την ίδια την ύπαρξή του. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των αγώνων αυτών ήταν η κινητοποίηση που αποφασίστηκε και πραγματοποιήθηκε στις 17 Μαΐου του 1929 κατά του τρόπου της λειτουργίας του Τ.Α.Κ. Αγρινίου. Εκείνη τη μέρα οι καπνεργάτριες και οι καπνεργάτες της πόλης συγκεντρώθηκαν σε συλλαλητήριο, απαιτώντας την αλλαγή του υπαλληλικού συστήματος των γιατρών που συνεργάζονταν με το ταμείο και τη λειτουργία του σύμφωνα με τις απόψεις των οργάνωσης των καπνεργατών. Ζήτησαν επίσης την ελεύθερη πρόσβαση στα φάρμακα, την κατάργηση της πρόσθετης εισφοράς για τη συνταγογράφηση, την άμεση αποστολή των βιβλιαρίων, παύση της τρομοκρατίας, καθώς και την επαναφορά των εξορισμένων και των εκτοπισμένων εργατών. Το συλλαλητήριο αντιμετωπίστηκε από την τοπική χωροφυλακή, ενισχυμένη και από στρατιωτικές δυνάμεις που ήρθαν από το Μεσολόγγι, «με πρωτοφανή τρομοκρατικά μέτρα», όπως γράφει ο Ριζοσπάστης της 19ης Μαΐου 1926. Συνελήφθησαν 18 εργάτες μεταξύ των οποίων και η ηγεσία του καπνεργατικού κόσμου της περιοχής, όπως ο «Γραμματεύς του Εργατικού Κέντρου σ.(ύντροφος) Τούμπας, ο Γραμματεύς του Σωματείου Καπνεργατών σ. Τσακλατήρας και ο Γραμματεύς του τμήματος νέων σ. Θωμόπουλoς».
Στην προβληματική λειτουργία του Τ.Α.Κ., λίγες μέρες μετά τα γεγονότα (23.5.1929), αναφέρθηκε προ ημερησίας διάταξης και ο συντηρητικός βουλευτής Τριχωνίας του Λαϊκού Κόμματος, Θανάσης Παπαθανάσης, προβάλλοντας τα αιτήματα της Γενικής Συνέλευσης των Καπνεργατών του Αγρινίου και λέγοντας ότι τα παράπονά τους στρέφονται κατά του Τ.Α.Κ., γιατί παρά το γεγονός ότι στο Αγρίνιο παρέχουν τις υπηρεσίες τους στο Ταμείο έντεκα (11) γιατροί, η ιατρική περίθαλψη δεν παρέχεται καθόλου άμεσα. «Τα παράπονα, λέγω, των εργατών είναι τόσο δίκαια, ώστε και το διεθνές γραφείον καπνού ανεγνώρισεν ότι στα Ταμεία αυτά πρέπει να διορίζονται ιατροί της εμπιστοσύνης του προσωπικού. Εν τούτοις εμμένομεν ημείς εις το καταδικασθέν σύστημα καίτοι πρόκειται περί οργανισμών αυτόνομων και κατ’ ανάγκην μετεβλήθησαν ούτοι εις κέντρα καταπιέσεως εργατών»[2].
Ο Γιάννης Νικολίτσας, ο οποίος επίσης μίλησε εκείνη τη μέρα στη Βουλή, παρατήρησε, ότι πριν από δύο μήνες είχε συστήσει στον υπουργό τον κίνδυνο που διαφαίνονταν για τη λειτουργία του Ταμείου στο Αγρίνιο, από το γεγονός ότι οι γιατροί που διορίστηκαν στον ασφαλιστικό φορέα δεν είχαν την εμπιστοσύνη των καπνεργατών. Αυτό, υποστήριξε ο βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος, είχε ως αποτέλεσμα να «εκδιωχθή» ο εκπρόσωπος του ταμείου «και να διαταραχθή η τάξις. Η αξίωσις αυτή των καπνεργατών, για τον διορισμό γιατρών της εμπιστοσύνης τους», συνέχισε, ο Νικολίστας «είναι ορθοτάτη» και είναι ανάγκη να αποσταλεί επιθεωρητής, για να δει πώς παρέχεται από το σύστημα η ιατρική περίθαλψη στους καπνεργάτες και πρότεινε να επεκταθεί το σύστημα που εφαρμόστηκε στην Καβάλα.
Από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του το Ταμείο εξέδιδε για την ενημέρωση, των μετόχων, των υπαλλήλων, των συνεργατών του και της κοινωνίας γενικότερα ένα περιοδικό με τον τίτλο «Δελτίο Κοινωνικών Ασφαλίσεων». Σ’ αυτό παρουσιάζονταν οι εξελίξεις στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα και μεταξύ άλλων παρουσιάζονταν διάφορα οικονομικά στοιχεία που αφορούσαν στη διαφάνεια της λειτουργίας του οργανισμού. Στο πρώτο τεύχος του 1929 δημοσιεύτηκε ένα άρθρο του Αιτωλοακαρνάνα διοικητή του Ταμείου, Χρήστου Αγαλλόπουλου[3], στο οποίο παρουσιάζονταν και αναλύονταν διάφορα οικονομικά στοιχεία από την προηγούμενη χρονιά (1928), ταυτόχρονα με κάποιες συγκρίσεις των στοιχεία άλλων κλαδικών ταμείων, καθώς και με ασφαλιστικούς οργανισμούς ξένων χωρών και ιδιαίτερα της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία εκείνη της εποχή θεωρούνταν από πολλούς η επαναστατική πατρίδα των εργατών του κόσμου. Ας ρίξουμε μια ματιά σ’ αυτά τα στοιχεία.
Σύμφωνα με το διοικητή του Τ.Α.Κ., τα έξοδα που έκανε το Ταμείο για τους 50.000 εγγεγραμμένους καπνεργάτες μετόχους του, για το 1928 και στους τρεις κλάδους ήταν τα παρακάτω: (Τα ποσά είναι σε δραχμές) 18.500.000 για τον κλάδο ασθενείας[4], (14.500. 000 για τον κλάδο ανεργίας[5], 972. 500 για τον κλάδο συντάξεων[6] και 5.861.537 ήταν τα έξοδα διοικήσεως του Ταμείου[7]. Συνολικά το Ταμείο για το 1928 ξόδεψε, σύμφωνα με τον ισολογισμό του, 39.834.037. Η λειτουργία όμως του Ταμείου, καθώς και ο ισολογισμός του, αμφισβητήθηκε έντονα εκείνη τη χρονιά από την πλειοψηφία των καπνεργατών μετόχων του. Ενδεικτική δημοσίευση αυτής της αμφισβήτησης είναι ένα άρθρο του Κώστα Ντούρου που δημοσιεύτηκε στο «Ριζοσπάστη», το οποίο κατηγορεί τον Αγαλλόπουλο και την διοίκηση του Τ.Α.Κ. για πολλά, αλλά κυρίως για τη «δημιουργική λογιστική» του ισολογισμού.
«Η σπείρα των πρακτόρων της Κυβέρνησης και των καπνεμπόρων που έχουν εγκατασταθεί στο Τ.Α.Κ., για να καταπιέζουν τρομοκρατούν και παραλύουν με τη φασιστική βία κάθε προσπάθεια των καπνεργατών προς βελτίωση της θέσης τους, η συμμορία Αγαλλοπούλου και Σία για να δίνη μια σοβαρή «επιστημονική» έμφαση στο έργο της ληστείας που ε-ξασκεί εις βάρος των καπνεργατών εκδίδει ειδικό δελτίο του ΤΑΚ με πολυτελή εμφάνιση και τον θορυβώδη τίτλο «Δελτίον Κοινωνικών Ασφαλίσεων». Εκεί μέσα με επιστημονική σέσουλα παρέχονται ψέματα, των οποίων σκοπός είναι, να εμφανίσουν το Τ.Α.Κ. ως όργανο κοινωνικής ασφαλίσεως, αν όχι ανώτερο, τουλάχιστον ίσο με τις καλύτερες κοινωνικές ασφάλειες των άλλων κρατών και αυτής της Σοβιετικής Ενώσεως. […] Οι καπνεργάτες ξέρουν καλά τι ρόλο παίζει σήμερα το Τ.Α.Κ. στα χέρια των καπνεμπόρων και του κράτους. Ξέρουν καλά το ρόλο των Αγαλλοπουλαίων. Και γι’ αυτό οι καπνεργάτες δεν θα σταματήσουν τον αγώνα τους μέχρις ότου καταργήσουν τελείως τη ληστεία που γίνεται εις βάρος τους, μέχρις ότου πάρουν το Τ.Α.Κ. στα χέρια τους και το κάνουν πραγματικό όργανο ασφάλισης»[8].
Εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς, την επιρροή που ασκούσαν στο καπνεργατικό κόσμο και ιδιαίτερα στον οργανωμένο συνδικαλιστικό κλάδο των εργατών του καπνού, αυτού του περιεχομένου οι δημοσιεύσεις.
Περισσότερα ΕΔΩ
One thought on “Καπνεργάτες στα οδοφράγματα – Η ίδρυση του ΤΑΚ”
Comments are closed.