Ο Γεώργιος Σωτηριάδης
συνέδεσε άρρηκτα το όνομά του
με το Θέρμο και ιδιαίτερα με τον αρχαιολογικό του χώρο.
- του Λευτέρη Τηλιγάδα
Ο Γεώργιος Σωτηριάδης, γεννήθηκε στον Ντεμίρ Ισσάρ (είναι το σημερινό Σιδηρόκαστρο της Μακεδονίας), το 1852 και πέθανε στην Αθήνα στις 27 Ιανουαρίου το 1942. Ήταν Έλληνας φιλόλογος, αρχαιολόγος και πανεπιστημιακός, ο οποίος συνέδεσε άρρηκτα το όνομά του με το Θέρμο και τον αρχαιολογικό του χώρο.
Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συμπλήρωσε τις σπουδές του στο Μόναχο όπου αναγορεύτηκε διδάκτορας το 1896 Διορίστηκε έφορος στην Αρχαιολογική Εταιρεία και το 1912 έγινε καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1926 διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, του οποίου μάλιστα διετέλεσε και ο πρώτος πρύτανης και με τη συντακτική πράξη ίδρυσης της ακαδημίας των Αθηνών, το 1926, διορίστηκε τακτικό μέλος της. Την περίοδο 1910-1922 διατέλεσε αντιπρόεδρος της αρχαιολογικής εταιρείας. Είχε διδάξει σε σχολεία στην Οδησσό, στα Γιάννενα, στη Φιλιππούπολη και στην Αθήνα.
Η φράση που χαρακτηρίζει τον Σωτηριάδη ως επιστήμονα είναι αυτή του ακάματου ερευνητή. Εκτός από το γεγονός ότι ήταν ο πρώτος που έφερε στο φως το αρχαίο Θέρμο, πραγματοποίησε επίσης μεγάλες και πολυετείς έρευνες στη Βοιωτία στη Φωκίδα στη Λοκρίδα και στην περιοχή του Μαραθώνα.
Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Σωτηριάδης υπήρξε ο πρώτος ανασκαφέας του Δίου, του Ιερού τόπου δηλαδή των αρχαίων Μακεδόνων, όπου πραγματοποίησε επί τέσσερα καλοκαίρια ανασκαφικές έρευνες κάτω από αντίξοες συνθήκες.
Πέρα όμως από την ανασκαφική του δραστηριότητα ο Σωτηριάδης άφησε πίσω του μία σημαντική πνευματική παραγωγή που του εξασφάλισε μία αξιόλογη θέση στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων και η οποία αποτελούνταν από πρωτότυπα έργα, μεταφράσεις, αρχαιολογικές μελέτες, και άλλα.
Ο Κώστας Βάρναλης δύο μέρες μετά την κηδεία του (27 Ιανουαρίου του 1942), αφιέρωσε στον Σωτηριάδη ένα χρονογράφημα στην εφημερίδα «Πρωΐα», στο οποίο έγραφε:
«Όχι μονάχα ένας άνθρωπος σοφός, που επρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στην ελληνική επιστήμη και ειδικά στην αρχαιολογία, παρά κι ένας άνθρωπος με μεγάλη καρδιά και πάντα προοδευτικός και πάντα “νέος”, ο καθηγητής Γεώργιος Σωτηριάδης απέθανε προχτές, ενενήντα χρονών, χωρίς αυτά τα χρόνια να τον βαραίνουν και πολύ.
Ξερακιανός, ψηλός, με ασημένια χαίτη, ακούραστος πεζοπόρος και ορειβάτης (συχνά τον έβλεπα με γυλιό στον ώμο), έμοιαζε περισσότερο με ποιητή, παρά με ιστορικό και αρχαιολόγο. Και ήτανε ποιητής – με την πλατειά σημασία της λέξης. Αγαπούσε με πάθος την φύση και την ποίηση κι η μελέτη που έγραψε για τον Κάλβο κι η μετάφρασή του στην δημοτική της “Ορέστειας” του Αισχύλου το μαρτυρούν αρκετά.
Τρεις πνευματικοί άνθρωποι στην Ελλάδα είχανε τα πιο εκφραστικά -θα έλεγα ωραία- κεφάλια. Ο γιατρός και λόγιος Φώτης Φωτιάδης από τη Πόλη, που έγραψε το πολύκροτο βιβλίο “Το γλωσσικό μας ζήτημα κι η εκπαιδευτική μας αναγέννηση”, ο ποιητής Καβάφης κι ο Σωτηριάδης. Άμα τους πρωτόβλεπες καταλάβαινες πως έχεις μπροστά σου ανθρώπους του βαθιού στοχασμού και της ωραίας ψυχής. Ο πλούσιος εσωτερικός τους κόσμος έλαμπε στο πρόσωπο κι η δημιουργική πνοή εξαΰλωνε τα χαρακτηριστικά τους.
Ο Σωτηριάδης ήτανε άνθρωπος πολυμερής: παιδαγωγός (διατέλεσε διευθυντής των Ζαρίφειων Διδασκαλείων της Φιλιππουπόλεως), δημοσιογράφος (συντάκτης επί τέσσερα χρόνια στην “Εφημερίδα” του Κορομηλά), αρχαιολόγος, ιστορικός και λόγιος. Ως αρχαιολόγος έκανε σημαντικές ανασκαφές στο Θέρμιον της Αιτωλίας, στην Δωδώνη, στας Θήβας, στην Σελασία, στην Χαιρώνεια και στον Μαραθώνα. Αυτός επιστάτησε στην αναστήλωση του Λέοντος της Χαιρωνείας απάνω στον Τύμβο των Ιερολοχιτών· κι αυτός ανακάλυψε στον Μαραθώνα ένα σπουδαιότατο Μυκηναϊκό τάφο (πιθανώς βασιλικό), στο Αγριλίκι. Ως ιστορικός εδίδαξε επί δεκαοκτώ χρόνια στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης· ως λόγιος ανέλυσε τις ωδές του Κάλβου μ’ ενθουσιασμό και πίστη και μετέφρασε την τριλογία της “Ορέστειας”.
Αλλά δεν ήταν, όπως είπαμε, μονάχα ένας πολυμερής πνευματικός άνθρωπος. Ήτανε και άνθρωπος προοδευτικός, αν όχι νεωτεριστής. Και ποιο ήταν το πιο φλογερό ζήτημα, το πιο ζωτικό και πιο εθνικό στην εποχή του; Το γλωσσικό ζήτημα. Ο Σωτηριάδης σαν άνθρωπος ζωντανός πήρε θέση στην παράταξη την προοδευτική μαζί με τον Πολίτη, τον Λάμπρου, τον Τσούντα. Και δεν πήρε μονάχα θέση στην παράταξη, παρά και μέρος στην μάχη. Μετέφρασε την “Ιστορία της Βυζαντινής Λογοτεχνίας” του Κρουμπάχερ κι αυτό θεωρήθηκε από τους γλωσσαμύντορες ως μια πρόκληση εναντίον του ακαδημαϊκού κλασικισμού κι ως μια ενίσχυση του αγώνος των χυδαϊστών. Κι όταν παίχτηκε η μετάφρασή του της “Ορέστειας” στο τότε “Βασιλικό Θέατρο” ο Μιστριώτης έδωσε το σύνθημα της γενικής επίθεσης. Η φοιτηταριά ξεσηκώθηκε για να εμποδίσει την βεβήλωση του Αισχύλειου λόγου. Οι διαδηλωτές φτάσανε ένα βράδυ (8 Νοεμβρίου 1903) έξω από το θέατρο με σκοπό να το κάψουνε και τότες επήλθε σύγκρουση με τον στρατό και σκοτωθήκανε δύο από τους διαδηλωτές. Είναι τα περίφημα “Ορεστειακά”, που σημειώνουν μια μαύρη σελίδα στην ιστορία του νεοελληνικού πνεύματος, μαζί με τα “Ευαγγελιακά” του 1909.
Οι παλαιότεροι θυμούνται τον αναβρασμό των νέων έξω από τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου. […]
Πόση μάταιη σπατάλη δυνάμεων του καιρού εκείνου για μια τόσο άδικη υπόθεση! Γιατί ο δημοτικισμός, όπως ήταν εφυσικό, ενίκησε στην ποίηση και στο θέατρο και στην πρόζα, ώστε κι αυτή η μετάφραση του Σωτηριάδη [της “Ορέστειας”] με την κλητική “θεές”, που ματοκύλησε την Αθήνα, να φαίνεται σήμερα εντελώς καθυστερημένη… Ωστόσο, δεν παύει ο σοφός, που ανεπαύθη χτες, να είναι ένας από τους πιο φωτισμένους και πιο προοδευτικούς ανθρώπους του καιρού του».
Επίσημα ο Σωτηριάδης ταύτισε το όνομά του με την πρώτη αρχαιολογική ανασκαφή του Θέρμου, στις 22 Μαΐου του 1897, όταν, ως έφορος αρχαιοτήτων της Αρχαιολογικής Εταιρείας, υποβάλλει αίτημα «περὶ ἀνασκαφῶν ἐν Θέρμῳ».
Σε αυτό, αφού αναφέρει ότι επισκέφθηκε «προσφάτως ἱκανοὺς τῶν κατὰ τὴν Αἰτωλίαν καὶ Ἀκαρνανίαν τόπους, ὅπου ἀνὰ πᾶν σχεδὸν βῆμα ὁ ὁδοιπόρος ἀπαντᾶ ἐρείπια ἀρχαίων πόλεων», συνεχίζει: «ἐν τῇ μνησθείσῃ περιοδεία μου τὴν προσοχήν μου ἰδίως ἔστρεψα εἰς τὰ ἐρείπια του ἐν Αἱτωλίᾳ Θἑρμου, περὶ τῆς θέσεως του ὁποίου ἀκριβῆ πληροφορίαν παρέχει ὁ Πολὐβιος…».
Τον ίδιο χρόνο έβλεπε το φως της δημοσιότητας το βιβλίο του W. 1. Woodhouse, Aeto1ia. Its Geography, Topograhy and Antiquities, Oxford, ενώ Noack έκανε την πρώτη του ανακοίνωση για την Αιτωλία (AA 12, 1897).
Η στροφή της προσοχής του Σωτηριάδη στο Θέρμο επρόκειτο να είναι μοιραία για τον τόπο και σφράγισε ανεξίτηλα την ιστορία της έρευνας στη περιοχή τα χρόνια που πέρασαν από τότε.
Σε μια επιστολή του προς τον γενικό έφορο Παναγή Καββαδία, στις 27 Ιουνίου της ίδιας χρονιάς, ανακοινώνει ότι έφτασε στο Θέρμο (Θέρμα) την «τετάρτην ἑσπέρας ἐκ Μεσολογγίου». Προτίμησε, όπως γράφει, το δρόμο αυτό για να επισκεφθεί τα μέρη που αναφέρει ο Πολύβιος «κατὰ τὴν καταστρεπτικὴν διὰ τὸν Θέρμον ἐκστρατείαν τοῦ Φιλίππου κατὰ τὸ ἔτος 218».
«Διὰ τριῶν ἐργατῶν αὔριον τὸ πρῶτον Θὰ κάμω ἀποπειρατηρίου σκαφὴν εἰς τὸ ἐκλιπὸν ἐκκλησίδιον τῆς Ἀγίας Τριἀδος», συνεχίζει στην ίδια επιστολή ο αφοσιωμένος εκείνος ιστορικός που δεν έπαψε να αναφέρει τακτικά στην Αρχαιολογική Εταιρεία τα αποτελέσματα των ανασκαφών του.
Ο Σωτηριάδης συνέχισε τις έρευνες στο Θέρμο έως το 1908 και αποκάλυψε τον περίπτερο ναό του Απόλλωνα και το παλαιότερο κτίριο, κάτω από αυτόν, το γνωστό ως Μέγαρο Β, το ναό του «Απόλλωνα Λυσείου» καθώς και μέρος του προϊστορικού μεγάλου αψιδωτού κτιρίου (Μέγαρο Α).
Τις ανασκαφές συνέχισε ο Ρωμαίος από το 1912 με διαλείμματα έως το 1932 και έφερε στο φως περισσότερα κτίρια του υστεροελλαδική οικισμού τα οποία σώζονταν σε βαθύτερο επίπεδο στα βόρεια του ναού.
Από τις παλιές ανασκαφές δεν έφτασαν ως εμάς ημερολόγια, φωτογραφίες και σχέδια εκτός από αυτές που δημοσίευσε ο Σωτηριάδης στην αρχαιολογική εφημερίδα το 1900 και ο Ρωμαίος στο Αρχαιολογικό Δελτίο το 1915 και το 1916.
Το αρχείο του Ρωμαίου με φωτογραφίες και σχέδια του Ζωγράφου Κώστα Μαλέα, λέγεται ότι καταστράφηκε κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Χρήσιμες όμως παραμένουν οι επιστολές του Σωτηριάδη, που αναφέραμε παραπάνω. Τις έστελνε από το πεδίο της ανασκαφής στην Αρχαιολογική Εταιρεία και φυλάσσονται στο αρχείο της Εταιρείας. Φωτογραφικές απεικονίσεις γενικών όψεων της πρώτης επίσης ανασκαφής βρίσκονται στο αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Αθήνα και έχουν οι περισσότερες δημοσιευθεί.
