Ταμπάκικα του Βραχωριού
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (Β)
Η «Ερμίτσα» βρυσομάνα του Βραχωριού
και τα βυρσοδεψεία της 18ος·19ος αι.
- Κείμενο: Ελένη Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη*
Η Ερμίτσα (ο χείμαρρος Τερμησσός των λογίων) που πηγάζει από τα Αραποκέφαλα και χύνεται στη Λυσιμαχία σημαδεύει από την αρχαιότητα τον αιτωλικό χώρο. Σύνορο ανάμεσα σε Ειτεαίους και Εοιτάνες (φύλα των Θεστιέων) σώζει ακόμα στο πέρασμά της τεκμήρια ιστορικής ζωής (κάστρο του Μαυροβρού κ.ά.). Αρδεύει και γονιμοποιεί «το αιτωλικό πεδίο» και ελκύει γι’ αυτό τα βόρεια αιτωλικά φύλλα.[1]
Στην τοπογραφία της κοιλάδας του Βραχωριού, σύμφωνα με τους περιηγητές της Τουρκοκρατίας, εξακολουθεί να δεσπόζει η Ερμίτσα. Το Βραχώρι που εκτεινόταν ανατολικότερα του σημερινού – η αγορά του ήταν στα σημερινά πλατάνια της Ντούτσαγας – φαίνεται καθισμένο στα πόδια της. Η Ερμίτσα είναι η βρυσομάνα του. Με τα νερά της ξεδιψούσαν οι πληθυσμοί και αρδεύονταν οι καλλιέργειες στον κάμπο του Βραχωριού. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπήρχε άρτιο σύστημα υδρεύσεως με κιούνια (υπόγειους αύλακες) που διοχεύτευαν μέρος του νερού της Ερμίτσας στο Βραχώρι. Παράλληλα το αυλάκι με το νερό της Ερμίτσας διέσχιζε «το Ρουπακιά» με τους αμπελώνες, τους ελαιώνες και τα καπνοχώραφα, αληθινή ευλογία για καλλιέργειες και καλλιεργητές, για τα νοικοκυριά και τη βραχωρίτικη «πάστρα». Το νόστιμο ποταμίσιο νερό ξεφλόγιζε ως τις μέρες μας την εργατιά, φθάνοντας ως την Ντούτσαγα και ανθίζοντας τον τόπο στο πέρασμά του.[2]
Εκεί στην απόληξη του αυλακιού λειτουργούσαν οι τρεις αλευρόμυλοι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι γνωστοί ως μύλοι τ’ Αλάμπεη. Με το ίδιο νερό απ’ την Ερμίτσα κινούνταν ο μύλος του Καλκάνη κοντά στα παλαιότερα δημοτικά σφαγεία, ο νερόμυλος του Σέλου και ένας ταμπακόμυλος. Δύο από τους μύλους της Ντούτσαγας λειτουργούσαν ως και τα χρόνια της Κατοχής για το τρίψιμο του σιταριού.[3] Η κατανομή του νερού της Ερμίτσας υπήρξε θέμα τριβών και ανταγωνισμών μεταξύ των μπέηδων της περιοχής. Έτσι έγινε συμφωνία ανάμεσα στον Αλάμπεη του Βραχωριού και τον Μουσταφά Αλή σπαχή του Μουσταφουλιού για το μοίρασμα των νερών της Ερμίτσας προκειμένου να αρδεύονται χωράφια και άνθρωποι εκατέρωθεν του χειμάρρου. Με τα νερά της Ερμίτσας κινούνταν επίσης μύλοι και μαντάνια κατά μήκος του ποταμού. Εκεί λίγο παρακάτω από τη σημερινή νεροτριβή (Νάστα), όπου το ελικοειδές του χειμάρρου κρατούσε πλούσια νερά και δημιουργούσε φυσικές δεξαμενές βρίσκονταν και τα βυρσοδεψεία των χρόνων της Τουρκοκρατίας, ενάμισυ χιλιόμετρο έξω από την πόλη.
Το Βραχώρι ήταν περισσότερο στρατιωτική παρά εμπορική πόλη. Τα δίπατα και τρίπατα σπίτια ανήκαν στην στρατιωτική ιεραρχία των Τούρκων και κάποιους προεστούς (Στάικος, Δημοτσέλιοι, Βλαχόπουλοι). Πολλοί Έλληνες ήταν κολλήγοι στα τσιφλίκια. Η οικονομική εξαθλίωση λόγω της βαρειάς φορολογίας δεν επέτρεπε την ανέγερση ιδιόκτητων σπιτιών. Οι λιγοστές ιδιοκτησίες ήταν χαμόσπιτα. Εξάλλου κάθε ευρύχωρο σπίτι επιτάσσονταν από τους Τούρκους για «κονάκι», κατάλυμα, των τουρκικών στρατευμάτων που ανελλιπώς περνούσαν απ’ το Βραχώρι και στάθμευαν πάντα εκεί. Σ’ αυτό το πλαίσιο ασφυκπούσε κάθε οικονομική και βιοτεχνική δραστηριότητα. Οι Τούρκοι ζούσαν από το εισόδημα των τιμαρίων τους και οι Έλληνες απ’ το μεράδι στα γεννήματα. Το εμπόριο βρισκόταν αποκλειστικά στα χέρια των Εβραίων – υπήρχαν 120 οικογένειες – που διέμεναν ανάμεσα στον τούρκικο και το βραχωρίτικο μαχαλά (ζώνη Αγίας Τριάδας – Αγίου Χριστοφόρου). Μέσα στην πόλη η αγορά δεν είναι πια εύρωστη όπως το 17ο αι. Η περιοχή βρίσκεται σε έκρυθμη κατάσταση λόγω του κλεφταρματολισμού. Στις αρχές του 19ου αιώνα τα μαγαζιά ήταν λιγοστά και δεν υπήρχε καμιά βιοτεχνία. Μόνο στις όχθες της Ερμίτσας επισημαίνονται από τον Pouqueville εργαστήρια κατεργασίας δέρματος που ανήκαν σε Τούρκους βυρσοδέψες και λειτουργούσαν σύμφωνα με τις γνωστές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τεχνικές. Ιδιαίτερα δούλευαν στο Βραχώρι τα κίτρινα και τα κόκκινα δέρματα, τα λεγάμενα μαροκινά.[4] Η εύρωστη κτηνοτροφία στην περιοχή μας εφόδιαζε με δέρματα και τα βυρσοδεψεία του Βραχωριού. Δέρματα από κατσίκες, τράγους, πρόβατα, βουβάλια, αλλά και λαγούς και ελάφια ή ζαρκάδια. Σχετικά με το εμπόριο του δέρματος δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία. Το γειτονικότερο κέντρο του εμπορίου δερμάτων ήταν τα Γιάννενα.
Η απομάκρυνση των βυρσοδεψείων από την πόλη εκτός από την εξεύρεση του νερού υπηρετούσε και λόγους υγιεινής. Ο χώρος λόγω της επεξεργασίας του δέρματος ήταν ανθυγιεινός και μολυσμένος, ΓΓ αυτό τα βυρσοδεψεία συνήθως ιδρύονταν στις παρυφές των πόλεων (Γιάννενα στην ανατολική πλευρά της λίμνης και παλιότερα κοντά στο παραλίμνιο μοναστήρι της Παναγίας της Ντουραχάνης, Θεσσαλονίκη στην περιοχή του αρχαίου λιμανιού, Ζάκυνθος κοντά στη θάλασσα).[5]
Διαβάστε περισσότερα στο link που ακολουθεί: Τα Ταμπάκικα του Βραχωριού
Παραπομπές
1.W. J. Woodhouse, Aetolia, its geography, topography and antiquities, Oxford 1897. Φωτοτυπική επανέκδοση New York 1973, σσ. 16, 87, 173, 180, 184. Κ. Στεργιοπούλου, Η Αρχαία Αιτωλία, Εν Αθήναις 1939, σσ. 4,18 και 92. | 2. Pouqueville, Voyage de la Grece, τ. 3. Σ. 512. G. Depping, La Grece ou Descdption topogra- phique de la Livadie de la Moree et de l’Archipel contenant des dStails curieux sur les moeurs et usages des habitants de ses contrees, a Paris 1830, r. II, a. 232. Για τηνΕρμίτσα βλ. και λήμμα Βραχώρι στην ΑΕΕ Εγκυκλοπαίδεια, r. I, σ.181. Για πιν πολύβουη αγορά του Βραχωριού με τα πολλά μαγαζιά το 17ο αι. I. Γιαννοπούλου, Ηπεριήγησις τουΕβλιά Τσελεμπή ανά την Στερεά Ελλάδα, ΕΕΣΜ, τ.Β. (1969-1970), σσ. 182. | 3. Για τους μύλους και τη νερά στην Αιτωλοακαρνανία ετοιμάζουμε ειδική εργασία. | 4. Για την οικιστική φυσιογνωμία του Βραχωριού, βλ. Λένας Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη, Όψεις του παλιού Βραχωριού, Α’ Ρίζα Αγρινιωτών, τχ. 26-27, Νοέμβριος 1997, σ. 39.Πρβλ. σημ. 5 και 13. | 5. Παπαγεωργίου, Οι συντεχνίες στα Γιάννενα, όπ. π. σ, 254
*Πηγή: Ρίζα των Αγρινιωτών
Φωτογραφία: Μουσείο βυρσοδεψίας Σύρου
