.
Γιάννης Σκαρίμπας
Ο «αναρχικός» των ελληνικών γραμμάτων
«Εδώ (στη Χαλκίδα) ελθόντας για στρατιώτης (κληρωτός)
το 1914 παντρεύτηκα (… εξ’ έρωτος). Έκτοτε, σχεδόν δεν “το κούνησα”
από την πόλη ετούτη = τη Χαλκίδα»
«Γεννήθηκα το 1893 στο χωριό Αγια-Θυμιά της Παρνασσίδος – πρώην Δήμου Μυωνίας. Το δημοτικό μου σκολειό το πέρασα στην Ιτέα των Σαλώνων, το Σχολαρχείο στο Αίγιο και το Γυμνάσιο στην Πάτρα. Εδώ (στη Χαλκίδα) ελθόντας για στρατιώτης (κληρωτός) το 1914 παντρεύτηκα (… εξ’ έρωτος). Έκτοτε, σχεδόν δεν «το κούνησα» από την πόλη ετούτη = τη Χαλκίδα. Έκανα οικογένεια (παιδιά, νύφες κι εγγόνια) και μνέσκω ακόμα, γράφοντας Λογοτεχνία και Ιστορία. Αλλά και Ποίηση και Θέατρο.
»Τώρα υπέρ τα 84 μου χρόνια γεγονώς, εφησυχάζω (σχεδόν μόνος) στο σπιτάκι μου, ζων ‘‘αεί -μη- διδασκόμενος’’, εν αναμονή του ‘‘εσχάτου-μου-μαθήματος’’, ευχαριστώντας εκείνο που ονομάζουμε Θεό, ‘‘για τα βουνά και για τα δάση που είδα…’’ (του Ζαχ. Παπαντωνίου). Και για το ακριβές των παραπάνω αυτών μου ασημάντων, υπογράφομαι, ο ταπεινότατος Γιάννης Σκαρίμπας».
Ο Γιάννης Σκαρίμπας ήταν γεννημένος στην Αγία Ευθυμία της Παρνασσίδας, η ταύτιση του όμως με τη Χαλκίδα, ακόμα και μέχρι σήμερα, κάνει πολλούς ακόμα και μέχρι σήμερα να θεωρούν την ευβοιακή πρωτεύουσα γενέτειρα του. Ξεκίνησε τις εγκύκλιες σπουδές του στο σχολαρχείο του Αιγίου και ολοκλήρωσε στο πρώτο γυμνάσιο αρρένων στην Πάτρα. Όπως αναφέρει ο ίδιος στο παραπάνω αυτοβιογραφικό του σημείωμα έφτασε «…λόγω έρωτος».
Στα γράμματα εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1910 με ποιήματα και πεζά που δημοσίευε σε διάφορα περιοδικά της Αθήνας και στις εφημερίδες Εύριπος και Εύβοια της Χαλκίδας, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Κάλλις Εσπερινός. Το έργο του είναι εντυπωσιακό και σε ποικιλία και σε έκταση και αυτό που το χαρακτηρίζει είναι οι έντονες αντιδικίες του με τις καθιερωμένες αξίες της ζωής και του αστικού πολιτισμού.
Η πρώτη του επίσημη εμφάνιση με το πραγματικό του όνομα έγινε το 1929, σε μια περίοδο, που σύμφωνα με τους μελετητές, η λογοτεχνία περνούσε κρίση. Καταξιωμένοι συγγραφείς, όπως για παράδειγμα ο Καρκαβίτσας και ο Θεοτόκης, αναπαύονται στις λογοτεχνικές τους δάφνες, επαναλαμβάνοντας σχεδόν, ο ένας τον άλλον. Αυτή λοιπόν την εποχή, τα «Ελληνικά Γράμματα» δημοσιεύουν ένα διήγημα που πέρα από το γεγονός ότι κερδίζει το πρώτο βραβείο διηγήματος ανοίγει καινούργιους δρόμους στη γραφή. Είναι το διήγημα του Γιάννη Σκαρίμπα «Ο καπετάν Σουρμελής ο Στουραΐτης» (1930). Ακολουθούν τα: «Τράτα κουλουριώτικη» και οι «Καϋμοί στο Γριπονήσι», την ίδια χρονιά, «Στις πετροκολώνες το λιμάνι» [διηγήματα (1931)], «Ο διάβολος στην κάβιανη», [διηγήματα (1932)], «Το θείο τραγί» [διηγήματα (1933)], «Σκλάβος στην Χαλκίδα» [διηγήματα (1934)], «Μαριάμπας» [μυθιστόρημα (1935)] και η πρώτη του ποιητική συλλογή «Ουλαλούμ» το 1936.
Είναι από τους πρώτους, αν όχι ο πρώτος, που βάζει υπερρεαλιστικά στοιχεία στην ελληνική πεζογραφία. Ανεπαίσθητα και δυναμικά φέρνει στα ελληνικά γράμματα έναν καθαρόαιμο λαϊκό υπερρεαλισμό, καβάλα στην πιο ατίθαση εικονοκλαστική δομή μιας γραφής που καταργεί τη γραμματική και τη σύνταξη, δημιουργώντας εικόνες ζωντανές.
Λίγο πριν κυκλοφορήσει η συλλογή «Το θείο τραγί», σε συνέντευξή του στον Σεραφείμ Ρίζο, στο φύλλο της εφημερίδας της Χαλκίδας «Η φωνή τού Λαού» (1 Ιανουαρίου 1933), πέρα από το ότι, ο Γιάννης Σκαρίμπας, ανακοινώνει την έκδοση της καινούργιας του συλλογής αναφέρεται στη «θερμή ηθικήν υποστήριξη» που εισέπραξε από τους λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας. «Ζωγράφοι, καλλιτέχνες, συνάδελφοι», λέει ο Σκαρίμπας, «ετέθησαν ευγενικά στη διάθεσή μου, για να παρουσιάσω και το βιβλίο τούτο εξαιρετικό εις εμφάνιση. Ο Κόντογλου, ο Εγγονόπουλος, ο Τσαρούχης, εκαλλιτέχνησαν τις εικόνες του, τις βινιέτες, τα σκίτσα. Ο δικός μας ο Χαλκιδαίος καλλιτέχνης Γιώργης Οικονομίδης […] επιμελήθηκε με οίστρο τις ξυλογραφίες τού βιβλίου μου. Σας λέω είμαι πολύ συγκινημένος μαζί τους. Η εκτίμησή τους, η αφοσίωσή τους, η αγάπη τους στο φτωχό μου ταλέντο, μου είναι η μόνη – και η μεγαλύτερη για μένα – ηθική ικανοποίηση».
Ακολουθούν οι ποιητικές συλλογές: «Φαντασία» [ποιήματα (1937)], «Χαλκίδα» [ποιήματα ιστορικά (1938)], και το πρώτο του μυθιστόρημα «Το σόλο του Φίγκαρω» [μυθιστόρημα (1939)].
Το 1940 ο δημοσιογράφος και λογοτέχνης, Βασίλης Λ. Καζαντζής, δεύτερος σύζυγος της Αγρινιώτισσας στην καταγωγή, Τασσώς Καββαδία, παίρνει από τον Σκαρίμπα μία συνέντευξη, με αφορμή την κυκλοφορία του μυθιστορήματος «Το σόλο του Φίγκαρω». Σε κάποιο σημείο της συνέντευξης, ο Καζαντζής, ρωτάει τον Σκαρίμπα: «Τι θα τυπώσετε τώρα; Είδαμε στις εφημερίδες την αναγγελία μιας δεύτερης ποιητικής συλλογής σας με τον παράξενο τίτλο “Βοϊδάγγελοι”. Θα την κυκλοφορήσετε γρήγορα;»
«Ναι», του απαντάει ο Σκαρίμπας. «Μα γιατί μου λέτε τον τίτλο παράξενο; Ο Θεός δώσαντας στους ανθρώπους αγγέλους, τους έκαμε «κατ’ εικόνα τους και ομοίωση». Μόνον ότι τους πρόστεσε ωραία φτερά και υπεράνθρωπες ιδιότητες. Τους οίστρους μου εγώ τους παρομοιάζω με βόιδα. Και όντας κι εγώ, όπως όλοι οι άνθρωποι, και ιδιαίτερα οι ποιητές, μικρός θεός, εδώ στην εξαίσια Γη μας, θέλησα να δώσω σ’ αυτούς… τους αγγέλους των.
»Έγραψα λοιπόν τους «Βοϊδάγγελους». Θα είναι κι αυτοί μια «αναγωγή» των βοδιών, ίδιοι με δαύτα κι αντίσκαστοι. Θα ’χουν και δαύτοι φτερά και υπερβοϊδικές ιδιότητας! Μόνον ότι τούτοι θα ’χουν κέρατα και νουρά. Θα τους δείτε. Θα είναι, σας λέω, απαράλλαχτοι… Ώστε, μη σας φαίνεται ο τίτλος παράξενος.
– Τι ιδέα έχετε για την κυκλοφορία του Ελληνικού βιβλίου;
– Κατά δυστυχία μου, δεν κατέχω την Κινέζικη για να σας δώσω απάντηση.»
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, στράφηκε και προς το ελληνικό θέατρο σκιών, δίνοντας μάλιστα και παραστάσεις στις κατοπινές δεκαετίες. Προϊόν της δραστηριότητας είναι ο «Αντικαραγκιόζης» του «ο Μέγας» και η παραγωγή των περιώνυμων καραγκιοζοφιγούρων του. «Το θέμα του Καραγκιόζη δε είναι καμμιά αμελητέα υπόθεση που τάχα μόνο τον παιδόκοσμο ενδιαφέρει, αλλά μια από τις πολύ λαϊκές μας πτυχές (…)», έγραφε ο Σκαρίμπας. Οργάνωνε παραστάσεις Καραγκιόζη στην αυλή του σπιτιού του (στην οδό Γκομίνη, μετονομασμένη πλέον σε οδό Γ. Σκαρίμπα) με μπερντέ και Καραγκιοζοφιγούρες που κατασκεύαζε μόνος του. Χαρτονόμουτρα τις έλεγε και είναι ιδιόμορφες σαν τη γραφή του, φτιαγμένες από ταπεινά υλικά, όπως στρατζόχαρτα, χασαπόχαρτα, τσιγαρόχαρτα, κουρέλια, κουμπιά κλπ. Στις παραστάσεις του Καραγκιοζοπαίχτης ήταν ο ίδιος και τα σενάρια δικά του.
Μετά την απελευθέρωση η συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα του Σκαρίμπα συνεχίστηκε ως τις εσχατιές του βίου του είτε εμφανίζοντας νέα του κείμενα είτε παλαιότερα, που όμως έχουν υποστεί ουσιαστικές ή ανεπαίσθητες παρεμβάσεις από το χέρι του συγγραφέα: «Το μοντέλο» [ποιήματα (1941)], «Ταμάρα» [ποιήματα (1944)], «Εαυτούληδες» [ποιήματα (1952)], «Ο ήχος του κώδωνος» [θέατρο (1951)], «Το Βατερλώ δύο γελοίων» [μυθιστόρημα (1959)], «Η μαθητευομένη των τακουνιών» [τρεις νουβέλες (1961)], «Στον πάνω μαχαλά στα μαρουχλέικα» [διηγήματα (1962)], «Πάπια του γυαλού» [διηγήματα (1963)], «Ούλοι μαζί κι ό έρωτας» [διηγήματα (1964)], «Μια μάχη που δεν πάρθηκε» [διηγήματα (1965)], «Ο βοιδάγγελος» [διηγήματα (1966)], «Ό καπετάν Γκρής» [διηγήματα (1967)], «Βοϊδάγγελοι» [ποιήματα (1968)], «Άπαντες στίχοι» [ποιήματα (1970)].
Και ξαφνικά, στη μέση της δικτατορίας ο «Βοϊδάγγελος» της ελληνικής λογοτεχνίας εκδίδει ένα βιβλίο που δεν είναι ούτε λογοτεχνία ούτε ποίηση αλλά… ιστορία! Η αληθινή ιστορία! Αυτή που ποτέ δεν διδάχθηκε σε κανένα σχολείο και που κανένας βαθύς γνώστης της δεν την αφηγήθηκε, έτσι όπως την αφηγήθηκε ο Σκαρίμπας: «Το 1821 και η αλήθεια»! Εκδίδει ένα τρίτομο δοκίμιο (Το ’21 και η αλήθεια, Η τράπουλα και Οι γαλατάδες, Το ’21 και η αριστοκρατία του) που δεν διαβάζεται, αλλά μελετιέται! Ένα βιβλίο, που κάθε τυπωμένη γραμμή του συμπυκνώνει τόσο πολύ την ουσία αυτής της επανάστασης, που κάθε φορά που την διαβάζεις… και την ξαναδιαβάζεις, πηγαίνεις όλο και πιο κοντά στην αλήθεια της! Μέχρι το μεδούλι της: «Οι Τούρκοι δεν ήσαν οι χειρότεροι…Ο ελληνικός λαός δε θάκανε την επανάσταση για ν’ αποκαταστήσει και πολιτικά τους κοτζαμπάσηδες. Οι λέγοντες ότι η Επανάσταση ήταν μόνον Εθνική, ή είναι αδιάβαστοι, ή δε μας λένε την αλήθεια. Σκοτώνοντας τους Τούρκους ήξερε ότι σκοτώνει τοσύμμαχο των κοτζαμπάσηδων. Χωρίς τον αφανισμό πρώτα αφτουνού, δεν μπόραε να ξεπάτωνε τους άλλους. Το ότι σ’αυτό η Επανάσταση γελάστηκε, δεν πάει να πεί διόλου ότι τους εφείσθη. Θα τους πέρναε εν στόματι μαχαίρας. Το ότι νόμισε ότι για τούτο είχε καιρό, αυτό την έφαγε… Η Επανάσταση απότυχε…»
Ακολουθούν 16 τίτλοι: «Ο σεβαλιέ σερβάν της Κυρίας» [θέατρο (1971)], «Η περίπολος Ζ΄» [διήγημα, χρονικό από τον Α΄ Παγκ. Πόλεμο (1972)], «Τυφλοβδομάδα στη Χαλκίδα» [διηγήματα (1973)], «Το ξάφνιασμα» [ποιήματα (1974)], «Ή κυρά μου ή τρέλα» [ποιήματα (1975)], «Φυγή προς τα εμπρός» [μυθιστόρημα (1976)], «Ή Τράπουλα» [δοκίμιο (1975)], «Τρεις άδειες καρέκλες» [διηγήματα (1976)], «Αντι-Καραγκιόζης ο Μέγας» [θέατρο (1977)], «Το βαπόρι» [ποιήματα (1978)], «Τα πουλιά με το λάστιχο» [μυθιστόρημα, χρονογραφήματα (1978)], «Τα καγκουρώ» [θέατρο (1979)], «Στάδιον δόξης» [ποιήματα (1979)], «Σπαζοκεφαλιές στον ουρανό» [αντιδιηγήματα (1979)], «Η κυρία του τραίνου» [θέατρο (1980)], «Ο πάτερ Συνέσιος» [θέατρο (1980)]
Για το ξεχωριστό συγγραφικό του έργο ο Σκαρίμπας τιμήθηκε επίσης από την Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών (το 1964), από τον Δήμο Χαλκιδέων με το Χρυσό Μετάλλιο το 1978, καθώς και με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας για το αντιπολεμικό του αφήγημα «Φυγή προς τα Εμπρός».
Πλήρης ημερών σε ηλικία 91 ετών, ο Σκαρίμπας έφυγε από τη ζωή στις 21 Ιανουαρίου 1984, πριν από 38 χρόνια. Άφησε την τελευταία του πνοή στην οικία του στην οδό Γκομίνη 8, όπου διέμενε, η οποία κατεδαφίστηκε το 2003. Η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη και ο ενταφιασμός του σε περίοπτη θέση, έξω από το φρούριο του Καράμπαμπα και σε μικρή σχετικά απόσταση από τον οίκο της διαμονής του.
——————————————————————————————————-
Με πληροφορίες: Εγώ, ο Γιάννης Σκαρίμπας, Το ποντίκι, https://www.topontiki.gr/2014/01/23/ego-o-giannis-skarimpas/ | Γιάννης Σκαρίμπας: ο αιρετικός και αντικομφορμιστής Χαλκιδαίος ποιητής, https://beasty.gr/giannhs-skarimpas-o-airetikos-kai-antikomformisths-xalkidaios-poihths/ | Μια άγνωστη συνέντευξη του Γιάννη Σκαρίμπα (1940) https://www.agiathimia.com, Περιοδικό Αγιοθυμιώτικα, Ιανουάριος – Φεβρουάριος – Μάρτιος 2018 | Γιάννης Σκαρίμπας, ένας εκκεντρικός Χαλκιδέος λογοτέχνης https://eviaportal.gr/giannis-skarimpas-enas-ekkentrikos-chalkideos-logotechnis/ | Η υπερπεζογραφία τού Γιάννη Σκαρίμπα (της Σταυρούλας Γ. Τσούπρου) https://www.oanagnostis.gr | Γιάννης Σκαρίμπας, Φυγή προς τα εμπρός… https://tvxs.gr/istoria/san-simera-istoria/giannis-skarimpas-fygi-pros-ta-empros/ | Το 1821 με τα μάτια του Γιάννη Σκαρίμπα https://neaprooptiki.gr/to-1821-me-ta-matia-toy-gianni-skarimpa/
Φωτογραφίες: Σκίτσο Σκαρίμπα | Ανακτήθηκε από http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2702/Keimena-Neoellinikis-Logotechnias_B-Lykeiou_html-empl/index_d_03_02.html | 20.1.2025
——–————————————————
Επιμέλεια Λ.Τ.
