Το πρώτο Σάββατο της Σαρακοστής, τιμάται το θαύμα με τα κόλλυβα
που έκανε ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων τον καιρό του Ιουλιανού.
- του Νίκου Σαραντάκου
Ο άγιος αυτός λέγεται έτσι επειδή είχε καταταγεί νεοσύλλεκτος (tiro στη στρατιωτική ορολογία των Ρωμαίων) και μαρτύρησε για την πίστη του, κάηκε ζωντανός στην πυρά το 307. Το θαύμα το έκανε 55 χρόνια μετά, όταν εμφανίστηκε στον ύπνο του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και του έδωσε οδηγίες. Υπάρχει όμως και άλλος άγιος Θεόδωρος, ο Στρατηλάτης, συντοπίτης κατά σύμπτωση του Τήρωνος, και γι’ αυτό συχνά τους μπερδεύουν. Ο καθένας από τους δυο τους έχει και άλλη γιορτή, τον Φεβρουάριο και στις 12 Μαΐου, αλλά οι περισσότεροι Θόδωροι που ξέρω, όπως και οι Θεοδώρες (εκτός αν είναι από την Άρτα γιορτάζουν το Σάββατο. Πολλά είπα και σας μπέρδεψα οπότε σταματάω με τα εορτολογικά, πάντως επειδή είναι δύο οι γνωστοί Θεόδωροι που άγιασαν γι’ αυτό και το αγιώνυμο, σε εκκλησίες και τοπωνύμια, φέρεται συνήθως στον πληθυντικό: Άγιοι Θεόδωροι.
Σύμφωνα με μια μελέτη του Χάρη Φουνταλή, το ανδρικό όνομα Θεόδωρος είναι μεσαίας συχνότητας: έρχεται στην 13η θέση, ανάμεσα στον Αλέκο και στον Τάσο. Το γυναικείο Θεοδώρα βρίσκεται στην 22η θέση των γυναικείων, ανάμεσα στην Κυριακή και στη Σταυρούλα.
Η ετυμολογία του ονόματος είναι φανερή. Θεόδωρος είναι το δώρο του Θεού -ή των θεών, αφού το όνομα δεν είναι χριστιανικό, υπήρχε δηλαδή και στην κλασική αρχαιότητα. Και η ειρωνεία της ιστορίας το θέλησε ώστε ένας από τους επιφανέστερους Θεόδωρους της κλασικής αρχαιότητας να είναι ο φιλόσοφος Θεόδωρος ο άθεος!
Στα αρχαία ελληνικά υπήρχε και το κατοπτρικό του Θεοδώρου, ο Δωρόθεος (και η Δωροθέα), ακόμα ο Θεοδόσιος και ο Θεόδοτος, αλλά και ειδικά θεοδοτικά ονόματα για επιμέρους θεούς: Διόδωρος, Αρτεμίδωρος, Απολλόδωρος, Ηρόδοτος. Ο Θεοδώρητος, πάλι, έχω την εντύπωση ότι είναι το αντίθετο: δωρισμένος στον Θεό.
Το όνομα είναι διαδεδομένο διεθνώς, αν και, επειδή ο φθόγγος Θ δεν είναι από τους πιο εύκολους, έχει κάποιες αλλαγές. Έτσι έχουμε στα αγγλικά Theodore/Θίοντορ με το χαϊδευτικό Τέντι όπως ο Ρούζβελτ, αλλά σε πολλές γλώσσες Τεοντόρ, είτε γράφεται Th (πχ το γαλλικό Théodore) είτε Τ. Επειδή οι Ρώσοι (και οι Ουκρανοί) δεν μπορούν να πουν το Θ, ο Θόδωρος στις γλώσσες εκείνες λέγεται Φιοντόρ ή Φεοντόρ, όπως ο Ντοστογιέφσκι, ή Φέντια στο χαϊδευτικό. Στα αραβικά το όνομα είναι Tawadros, και έτσι λέγεται ο τρέχων πάπας (δηλ. πατριάρχης) της Αλεξάνδρειας. Στα αμχαρικά είναι Tewodros και υπάρχει και ο τύπος Tedros, που είναι το μικρό όνομα του σημερινού διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, του Tedros Adhanom Ghebreyesus (έχω την εντύπωση ότι το επώνυμο αυτό σημαίνει Υπηρέτης του Ιησού, παναπεί Χριστόδουλος, αλλά μπορεί να λέω κοτσάνα).
Στα ρουμάνικα, το αντίστοιχο όνομα είναι Tudor, αρκετά διαδεδομένο και ως επίθετο. Aυτό θυμίζει βέβαια τη δυναστεία των Tudor στην Αγγλία τον 16ο αιώνα, που τους έχουμε πει Τυδώρ στα ελληνικά. Ωστόσο, πρόκειται για σύμπτωση. Το βρετανικό Tudor είναι ουαλικής προέλευσης και ανάγεται στο γοτθικό Theodoric, τον Θεοδώριχο ή Θευδέριχο. Ο οποίος μόνο επιφανειακά συνδέεται με τον Θεόδωρο και τον Θεό, αφού το όνομά του στα παλιά γερμανικά σημαίνει κυβερνήτης του λαού.
Πέρα από τα απευθείας δάνεια του ονόματος, έχουμε και μεταφραστικά του δάνεια. Στις σλαβικές γλώσσες, όπου ο Θεός είναι μπογκ ή κάπως έτσι έχουμε τα ονόματα Μπογκντάν ή Μποζιντάρ. Σημειώνω επίσης το γαλλικό Dieudonné και το ισπανικό Diosdado.
Επιστρέφοντας στα ελληνικά, ο Θεόδωρος έχει την κοινότατη μορφή Θόδωρος, όπως και Θοδωρής. Υπάρχει βέβαια και ο Θοδωράκης -συνήθως έτσι αποκαλούσαν τον Κολοκοτρώνη. Άλλα χαϊδευτικά είναι το Δώρος και Δώρης, όπως και Θώδος / Θώδης. Στην Ήπειρο υπάρχει ο Σιόζος (ή Σιώζος) αλλά και, βρίσκω, ο Λιόλιος.
Η Θεοδώρα έχει το Θοδώρα, το Ντόρα (όπως η Μπακογιάννη), που μπορεί να εξελιχθεί και σε Ντόλη. Βρίσκω και Θώδη/Θωδούλα.
Αρσενικό Ντόρος δεν ξέρω να υπάρχει, αν και υπήρξε ο Μυτιληνιός λογοτέχνης Ντόρος Ντορής, ψευδώνυμο του Θεόδωρου Θεοδωρίδη, που κάποιοι μελετητές τον μπέρδεψαν με τον Θεόδωρο Ντόρρο, τον θεωρούμενο πρόδρομο του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, με τη συλλογή «Στου γλιτωμού το χάζι».
Στη φρασεολογία μας ξέρουμε τον Ψευτοθόδωρο, τυπολογικό όνομα με το οποίο αποκαλούμε κάποιον που είναι ψεύτης ή απατεώνας. Στη γνωστή ταινία Ζητείται ψεύτης, του Γιάννη Δαλιανίδη πάνω σε θεατρικό του Ψαθά, ο Ντίνος Ηλιόπουλος παίζει τον Ψευτοθόδωρο, έναν πανέξυπνο ψεύτη. Υπάρχει όμως και άλλη ταινία Ψευτοθόδωρος, με τον Αυλωνίτη. Ο Ψευτοθόδωρος λέγεται ότι ήταν ένας από τους τύπους της παλιάς Αθήνας που έμεινε παροιμιώδης από τα ψέματα και τις φάρσες του.
Στο slang.gr βρίσκω και άλλα τυπολογικά ονόματα: γυναικοθόδωρος, μουγγοθόδωρος, μουνοθόδωρος, αλλά και παστρικοθοδώρα, βιαστικοθοδώρα. Από αυτά μόνο τον μουγγοθόδωρο έχω ακούσει.
Έχουμε ακόμα την παροιμία «Άλλος είν’ ο Θοδωρής, κι άλλος τούτος που θωρείς», ενώ κάποιο στρατιωτικό σάλπισμα οι φαντάροι το έλεγαν: «Θοδώρα, Θοδώρα, πού είν’ ο Θοδωρής; Στο δάσος, στο δάσος, να πας να τονε βρεις».
Υπάρχει κι ένα σχολικό έμμετρο πείραγμα που άρχιζε «Θοδωρή, Θοδωρή, τ’ άλογό σου δεν μπορεί …» αλλά δεν θυμάμαι πώς συνέχιζε.
Τον Κολοκοτρώνη τον ξέρουμε Θεόδωρο από το σχολείο, ενώ ο διασημότερος Θόδωρος μάλλον είναι ο Αγγελόπουλος, ο σκηνοθέτης που έπεσε επί των επάλξεων πριν από δέκα χρόνια. Υπάρχει και ο γλύπτης Θόδωρος [Παπαδημητρίου]. Θεοδώρα είναι βέβαια η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου, η κόρη του αρκουδιάρη, που τόσο την κακολόγησε ο Προκόπιος και που έχει η ζωή της μεταφερθεί πολλές φορές σε βιβλία, ταινίες και στο θέατρο. Για τη Ντόρα Μπακογιάννη είπαμε, ενώ η διασημότερη Θοδώρα αυτή τη στιγμή είναι αυτή που συμμετέχει στο σίριαλ Σασμός.
Από τα τοπωνύμια, ξεχωρίζουν οι Άγιοι Θεόδωροι, όπου είχα πάει πριν από μερικές μέρες για τα Κούλουμα και ανεβήκαμε και στο ηφαίστειο το Σουσάκι. Υπάγεται στον νομό Κορινθίας, αμέσως μετά τα σύνορα με τον νομό Αττικής. Στην Κύπρο πάντως, υπάρχουν και τοπωνύμια Άγιος Θεόδωρος, σε σόλο εμφάνιση.
Κλείνουμε, όπως συνήθως με τραγούδια -Θοδωροτράγουδα. Για τη Θεοδώρα, θα βάλω τη Θοδώρα των Χειμερινών Κολυμβητών.
AgrinioStories | Πηγή
Επιμέλεια: Λ. Τηλιγάδας
