...
| Λευτέρης Τηλιγάδας |
Ο Κάτω Αχελώος: Ένα σχέδιο
που δεν ολοκληρώθηκε
| Από το όραμα της αξιοποίησης στη στρέβλωση της εκτροπής |
Τον Μάρτιο του 1959, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας κατέθετε ένα κείμενο που σήμερα διαβάζεται ως πολιτικό ντοκουμέντο αναπτυξιακής σκέψης. Αντικείμενό του ήταν η αποξήρανση και η αξιοποίηση των πεδιάδων του Κάτω Αχελώου, ενός ποταμού που για δεκαετίες ταλάνιζε τη Δυτική Ελλάδα με πλημμύρες, έλη και υγειονομικούς κινδύνους. Η βασική του θέση ήταν σαφής: ο Αχελώος δεν είναι πρόβλημα προς αποφυγή, αλλά φυσικός πόρος προς ορθολογική διαχείριση Το σχέδιο του 1959 δεν αντιμετωπίζει τον ποταμό αποσπασματικά. Προτείνει μια ενιαία ρύθμιση της λεκάνης του Κάτω Αχελώου, με φράγματα, ταμιευτήρες, αποστραγγιστικά και αρδευτικά έργα, που θα εξυπηρετούν ταυτόχρονα την αντιπλημμυρική προστασία, τη γεωργική ανάπτυξη, τη δημόσια υγεία και την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Η αποξήρανση των ελών δεν παρουσιάζεται στη μελέτη ως τεχνικός αυτοσκοπός, αλλά ως προϋπόθεση για την κοινωνική και οικονομική ανασυγκρότηση μιας ολόκληρης περιοχής.
Κεντρική έννοια της μελέτης είναι η ισορροπία. Το ΤΕΕ υπογραμμίζει ότι η αξιοποίηση των υδάτων πρέπει να γίνεται εντός της ίδιας της λεκάνης απορροής, με σεβασμό στις φυσικές ροές και στις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Η προειδοποίηση είναι ξεκάθαρη: χωρίς συνολικό σχεδιασμό και κεντρικό συντονισμό, τα έργα κινδυνεύουν να καταστούν αναποτελεσματικά ή και επιζήμια. Η μεταγενέστερη ιστορία του Αχελώου δείχνει πόσο εύστοχη ήταν αυτή η προειδοποίηση.
Από τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, το ενδιαφέρον της πολιτείας μετατοπίζεται σταδιακά από την ολοκληρωμένη αξιοποίηση του Κάτω Αχελώου σε ένα διαφορετικό σχέδιο: στην εκτροπή των νερών προς τη Θεσσαλία. Εκεί όπου το σχέδιο του 1959 έβλεπε τον ποταμό ως μοχλό ανάπτυξης της Δυτικής Ελλάδας, η εκτροπή τον αντιμετώπισε ως «αποθήκη νερού» για άλλες περιοχές. Με αυτό τον σχεδιασμό η λογική αλλάζει ριζικά: από την ισόρροπη διαχείριση, περνάμε στη μεταφορά του προβλήματος αλλού. Η εκτροπή του Αχελώου δεν αποτέλεσε ποτέ συνέχεια του αρχικού οράματος. Αντίθετα, το αναιρεί. Ενώ το ΤΕΕ μιλούσε για έργα προσαρμοσμένα στη φυσική κοίτη και στις ανάγκες της περιοχής, η εκτροπή εισάγει μια βίαιη αναδιάταξη του υδρολογικού συστήματος, με σοβαρές περιβαλλοντικές, κοινωνικές και νομικές συνέπειες. Το αποτέλεσμα ήταν δεκαετίες συγκρούσεων, δικαστικών εμπλοκών και πολιτικής ακινησίας.
Στο μεταξύ, ο Κάτω Αχελώος έμεινε μετέωρος. Τα μεγάλα έργα υδροηλεκτρικής ενέργειας προχώρησαν, αλλά η συνολική αποξήρανση και η αγροτική αξιοποίηση των πεδιάδων –ο πυρήνας του σχεδίου του 1959– δεν υλοποιήθηκε ποτέ στο σύνολό της. Οι πλημμύρες συνεχίζουν να απασχολούν τις τοπικές κοινωνίες, ενώ οι δυνατότητες γεωργικής ανασυγκρότησης παραμένουν εν μέρει ανεκμετάλλευτες. Αναδρομικά, γίνεται σαφές ότι η εκτροπή δεν υπήρξε λύση, αλλά παράκαμψη. Αντί να ολοκληρωθεί ένα ενιαίο σχέδιο διαχείρισης του Αχελώου, επιλέχθηκε μια πολιτικά φορτισμένη επιλογή, που αποσύνδεσε τον ποταμό από τον φυσικό και κοινωνικό του χώρο. Η σύγκρουση γύρω από την εκτροπή σκίασε το ουσιώδες ερώτημα που έθετε ήδη από το 1959 το ΤΕΕ: πώς μπορεί ο Αχελώος να αξιοποιηθεί προς όφελος όλων, χωρίς να καταστρατηγείται η φυσική του ισορροπία.
Η μελέτη του 1959, διαβασμένη σήμερα, λειτουργεί ως σιωπηρή κριτική στη μεταγενέστερη πορεία. Δεν απορρίπτει τα μεγάλα έργα· απορρίπτει τη λογική της αποσπασματικότητας. Δεν αγνοεί την ανάγκη για νερό σε άλλες περιοχές, υπερασπίζεται όμως την αρχή ότι κάθε λεκάνη απορροής πρέπει πρώτα να καλύπτει τις δικές της ανάγκες. Υπό αυτό το πρίσμα, η μη εκτροπή του Αχελώου δεν αποτελεί απλώς περιβαλλοντική επιλογή. Αποτελεί επιστροφή σε ένα παλαιότερο, αλλά πιο συνεκτικό αναπτυξιακό σκεπτικό. Ο Κάτω Αχελώος μπορεί ακόμη να αποτελέσει πεδίο ολοκληρωμένης διαχείρισης, αγροτικής ανασυγκρότησης και ενεργειακής επάρκειας, χωρίς να μετατραπεί σε πεδίο μόνιμης σύγκρουσης.
Το κείμενο του ΤΕΕ δεν προσφέρει εύκολες λύσεις. Προσφέρει όμως ένα καθαρό ιστορικό μάθημα: όταν τα μεγάλα έργα αποκόπτονται από τον τόπο και τη συνολική στρατηγική, παύουν να είναι αναπτυξιακά. Και αυτό είναι ίσως το πιο επίκαιρο συμπέρασμα που μπορεί να αντλήσει κανείς σήμερα από την ιστορία του Αχελώου.
ΑΠΟΞΗΡΑΝΣΗ Η ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΕΔΙΑΔΩΝ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΑΧΕΛΩΟΥ
Φωτογραφία: Σπάνια ασπρόμαυρη μαρτυρία από το 1938:
κάτοικοι της περιοχής της Κατοχής στον Κάτω Αχελώο από το αρχείο του W. J. Woodhouse
Πηγή: Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ASCSA).
Ανακτήθηκε από https://iaitoloakarnania.gr/2016/12/spanies-fotografies-apo-ton-acheloo-ke-tin-katochi/
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον
και όχι για να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν
