Τέλη του 19ου αιώνα, ο Γιάννης Ξυθάλης,
κατεβαίνει από τον Προυσσό στο Αγρίνιο
Από το 1840 και μετά τα φωτογραφεία ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια
στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής
και από το 1860 περίπου στην Αθήνα, την Πάτρα,
το Βόλο και στις άλλες μεγάλες πόλεις της Ελλάδας,
τριάντα τέσσερα (34) ολόκληρα χρόνια
από την πρώτη σταθερή φωτογραφία του Νικηφόρου Νιέπς στο Παρίσι, το 1826.
- του Κώστα Πατρώνη -
Tα βόρεια σύνορα της χώρας εκείνη την εποχή έφταναν μέχρι τον Αμβρακικό και τον Παγασητικό και τα σύνορα προς την Άρτα απείχαν από το Αγρίνιο μόλις λίγες δεκάδες χιλιόμετρα.
Η πόλη είχε πληθυσμό επτά χιλιάδες (7.000) περίπου κατοίκους και η καλλιέργεια του καπνού έδινε μια σημαντική δυναμική στην ανάπτυξη της περιοχής.
Προς το τέλος του 19ου αιώνα, περίπου το 1895, κατεβαίνει από τον Προυσσό της Ευρυτανίας, ο Γιάννης Ξυθάλης, σε ηλικία 20 περίπου ετών, κουβαλώντας στις αποσκευές του την πρώτη φωτογραφική μηχανή που φτάνει στην πόλη μας, μαζί με το ζήλο του για μια καινούργια τέχνη, που εξαπλωνόταν σιγά – σιγά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υδρογείου.
Ανάμεσα στο 1895 και το 1896 ο Γιάννης Ξυθάλης ανοίγει το πρώτο του φωτογραφείο στη γωνία 39ου Συντάγματος και Διαλέτη γωνία. Εκεί ξεκινάει να τραβάει τις πρώτες επαγγελματικές του φωτογραφίες, τις οποίες και υπογράφει με ανάγλυφη σφραγίδα που συναντάμε σε μια φωτογραφία του 1896 και η οποία γράφει «Ιωάννης Ξυθάλης Φωτογράφος Αγρίνιο». Από τη θέση αυτή και για τα επόμενα τριάντα πέντε περίπου χρόνια καταγράφει με το φακό του όλες σχεδόν τις κοινωνικές και άλλες εκδηλώσεις της πόλης και απαθανατίζει τις μορφές των προσώπων της τοπικής μας κοινωνίας.
Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της εγκατάστασής του στην πόλη παντρεύεται τη Δώρα Νικολάου (γεννήθηκε το 1879 και πέθανε το 1964), με την οποία δημιουργεί μια πολυμελή οικογένεια, που αποτελούνταν από οκτώ παιδιά.
Φώτο Ξυθάλης και Ατελιέ
Πρώτος μαθητής του Γιάννη Ξυθάλη υπήρξε ο μεγαλύτερος γιος του, Σωτήρης, ο οποίος γεννήθηκε το 1910 και σε ηλικία 20 χρονών μπήκε στην οικογενειακή πια επιχείρηση. Όμως δεν αλλάζει μόνο η επωνυμία του μαγαζιού από «Ι. Ξυθάλης» σε «Ι. Ξυθάλης και Υιός», αλλάζει ταυτόχρονα και η διεύθυνση του φωτογραφείου, το οποίο με-ταφέρεται από τη γωνία του 39ου Συντάγματος και Διαλέτη, στην Ηλία Ηλιού 7.
Τα αμέσως επόμενα χρόνια ακολουθούν ο Δημήτρης, γνωστότερος ως Τάκης, που γεννήθηκε το 1912 και ο Σπύρος, που γεννήθηκε το 1918. Η επωνυμία του φωτογραφείου αλλάζει για μια ακόμα φορά σε «Ι. Ξυθάλης και Υιοί». Τα παιδιά του Ξυθάλη κληρονομούν από τον πατέρα τους την τέχνη και το μεράκι του για την φωτογραφία και όλοι μαζί αρχίζουν κάδρο – κάδρο να οικοδομούν τη μεγάλη φωτογραφική παράδοση της οικογένειάς τους και της πόλης μας. Σημαντικό είναι το γεγονός, ότι στο φωτογραφείο της οικογένειας εκτός από τα τρία αγόρια απασχολείται και η κόρη του Κασσιανή (γεννήθηκε το 1921 και πέθανε το 1980), σε βοηθητικές δουλειές.
Μπροστά από το φακό της μηχανής τους παρέλασαν εκατοντάδες νύφες, νήπια ντυμένα με τα βαπτιστικά τους, νεαροί και ηλικιωμένοι με τα κυριακάτικα ρούχα τους, κομψές δεσποινίδες και κυρίες όλων των εποχών και των οικονομικών τάξεων της κοινωνικής ιστορίας της πόλης. Δεν υπάρχει οικογένεια στο Αγρίνιο που να μην έχει στα οικογενειακά της κειμήλια έστω και μία φωτογραφία αυτής της μεγάλης φωτογραφικής οικογένειας της πόλης, αφού η λειτουργία της διατρέχει παραπάνω από έναν αιώνα, για την ακρίβεια εκατόν τέσσερα (104) χρόνια επαγγελματικής φωτογραφικής απασχόλησης των μελών της.
Οι φωτογράφοι της οικογένειας Ξυθάλη δεν είχαν μόνο υψηλή τεχνική κατάρτιση. Κύριο χαρακτηριστικό των φωτογραφιών τους ήταν η καλλιτεχνική και αισθητική αντίληψη της τέχνης τους, αφού χρησιμοποιούσαν με σχεδόν εικαστική δεξιότητα τον τεχνητό φωτισμό στο ατελιέ τους, καθώς και το φυσικό φως στις εξωτερικές τους λήψεις. Αρκετές είναι οι φορές που χρησιμοποιούν επίσης το φίλτρο του φλουταρίσματος, για να δώσουν στο τελικό αποτέλεσμα της φωτογραφίας τους μια ρομαντική και νοσταλγική διάθεση.
Μια άλλη τεχνική, την οποία είχαν δουλέψει και εξελίξει σε σημαντικό βαθμό τα τρία αδέρφια, ήταν το ρετουσάρισμα των φωτογραφιών πολλά χρόνια πριν την εμφάνιση των υπολογιστών, της ψηφιακής φωτογραφίας και των εργαλείων του photoshop. Δουλεύοντας με το πενάκι τους διόρθωναν τις ατέλειες και παρέδιδαν τις εβδομαδιαίες φωτογραφίες τους άψογες στους πελάτες τους. Είναι πολλές οι φωτογραφίες επίσης, με επιμελημένη την τοποθέτηση των προσώπων στα ατομικά και ομαδικά πορτρέτα τους.
Σπουδαία και σημαντική φωτογραφική στιγμή, όχι μόνο για τη φωτογραφική ιστορία της οικογένειας, αλλά και για την τοπική ιστορία της Εθνικής Αντίστασης την περίοδο της Κατοχής είναι η φωτογραφία που τράβηξε κρυφά και με κίνδυνο της ζωής του, ο Σπύρος Ξυθάλης, στις 14 Απριλίου του 1944, στην κεντρική πλατεία του Αγρινίου, από το παράθυρο του ιατρείου του Κογιώργου, αποτυπώνοντας στη γυάλινη πλάκα της μηχανής του τον απαγχονισμένο Σούλο. Σημαντικές επίσης ιστορικές φωτογραφικές στιγμές που ο Σπύρος Ξυθάλης έχει απαθανατίσει με τον φακό του είναι η είσοδος του ΕΛΑΣ στο Αγρίνιο και το Μεσολόγγι, γεγονός που κάνει αρκετούς να υποστηρίζουν ότι είχε μια «ιδιαίτερη» σχέση με την οργάνωση του ΕΑΜ στην περιοχή.
Δυστυχώς, στη μεγάλη πλημμύρα του 1946 καταστράφηκε ένα σημαντικό μέρος του φωτογραφικού αρχείου όλης της προηγούμενης δουλειάς του πατέρα και των αδελφών, το οποίο ήταν αποθηκευμένο σε μια υπόγεια αποθήκη κάπου κοντά στον Άγιο Χριστόφορο, όπου διατηρούσε τις φωτογραφικές πλάκες η οικογένεια.
Ο Γιάννης Ξυθάλης πεθαίνει το 1950 και τα τρία αδέρφια αλλάζουν πάλι την επωνυμία του μαγαζιού σε «Φώτο Ξυθάλης».
Το 1965, ο Σωτήρης, αποχωρεί από το φωτογραφείο της Ηλία Ηλιού και ανοίγει μαζί με τον ανιψιό του (γιο της αδερφής του, Μαρίας), Δημήτρη Καραπάνο και το Σταύρο Καλογεράκη, ο οποίος προσλαμβάνεται ως μαθητευόμενος, το φωτογραφείο «Φώτο ατελιέ» στον ίδιο δρόμο, αλλά λίγα μέτρα πιο κάτω, στην Ηλία Ηλιού 4. Το φωτογραφείο στην προηγούμενη διεύθυνση το κρατάνε ο Τάκης και ο Σπύρος.
Δεν γνωρίζουμε ποιοι ήταν οι λόγοι αυτής της διάσπασης, μπορούμε όμως με βεβαιότητα να πούμε ότι ο λόγος αυτός δεν ήταν κάποια επαγγελματική διαμάχη που ξέσπασε ανάμεσα στα αδέρφια.
Το 1973 ο Τάκης μετακομίζει στη γωνία Σαλάκου και Δαγκλή στο ισόγειο της πολυκατοικίας που χτίστηκε στη θέση του πατρικού τους σπιτιού, το οποίο δόθηκε αντιπαροχή. Σ’ αυτό το μαγαζί τον ακολουθεί και ο Σπύρος, μέχρι του 1983, που βγαίνει στη σύνταξη. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε, ότι ο Τάκης είχε υιοθετήσει την ανιψιά της γυναίκας του Χριστίνας Σβόλη, στην οποία άφησε ένα μεγάλο μέρος από το αρχείο του. Ένα μέρος του συγκεκριμένου αρχείου που είναι πλούσιο σε φωτογραφίες, φωτογραφικές μηχανές και πλάκες εκτέθηκε στην πόλη του Αγρινίου το 2004 στην gallery ΝΕΩΡΙΟΝ.
Το 1976, ο Σωτήρης βγαίνει σε σύνταξη κλείνει το μαγαζί και φεύγει για την Αθήνα, απ’ όπου μετά από λίγα χρόνια μετακομίζει στα Τρίκαλα, όπου και πεθαίνει, το 1990. Δύο χρόνια νωρίτερα, το 1988, είχε πεθάνει ο Τάκης και οκτώ χρόνια αργότερα, το 1998, φεύγει από τη ζωή ο Σπύρος. Ο τελευταίος φωτογράφος αυτής της πολυμελούς φωτογραφικής οικογένειας, ο οποίος ζει μέχρι και σήμερα, είναι ο ανιψιός των αδελφών Ξυθάλη, Δημήτρης Καραπάνος, ο οποίος κρατάει το «Φώτο Ατελιέ» ως το 2000.
Η φωτογραφία είναι ο καλύτερος φίλος της μνήμης και της ιστορίας. Ο φωτογράφος αρκετές φορές, ακόμα και χωρίς να το καταλαβαίνει, είναι ένας έγκυρος κοινωνικός ιστορικός της εποχής του. Ποτέ δεν είναι αρκετό ένα βλέμμα για να διαβάσεις μια φωτογραφία. Είναι ένα θαυμαστό ψηφιδωτό κωδικοποιημένων πληροφοριών που κρύβονται μέσα στις λεπτομέρειες της εικόνας που αποτυπώνουν. Η αποκωδικοποίηση του μηνύματος της συμβάλλει στην κατανόηση του πολιτισμικού περιβάλλοντος που την παρήγαγε. Χωρίς τις φωτογραφίες της οικογένειας Ξυθάλη η μνήμη της πόλης και της περιοχής μας θα ήταν πολύ φτωχότερη.
Φωτογραφίες:
1. Ο Ιωάννης Ξυθάλης σε μεγάλη ηλικία.
(1875 περίπου, έως 1950), [Φωτογραφικό αρχείο: Χριστίνας Ξυθάλη.]
2. Οι αδελφοί Ξυθάλη στο εργαστήριο τους το 1935.
[Φωτογραφικό αρχείο: Χριστίνας Ξυθάλη.]
3. Το φωτογραφείο «Φώτο Ξυθάλη» στην Ηλία Ηλιού 7
4. Η φωτογραφία ανήκει στην κ. Ντίνα Γκόβελα.
Από αριστερά: Ο αρτοποιός Νίκος Παππάς. ο Δημήτρης Ξυθάλης,
ο Ιωάννης Ξυθάλης, ο Σωτήρης Ξυθάλης
και γονατιστός δίπλα στο γραφείο ο Σπύρος Ξυθάλης
Διαβάστε περισσότερα στην ενότητα Μαρτυρίες
με click πάνω στην κάρτα που ακολουθεί
ή στο Posted in Μαρτυρίες
