«Ιθάκη»: Ανακαλύπτοντας την αρχαία Ελλάδα
μέσα από την Τεχνητή Νοημοσύνη
Στις 9 Μαρτίου 2022, το Τμήμα Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Ca’ Foscari της Βενετίας, η Σχολή Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, το Τμήμα Πληροφορικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, και η DeepMind παρουσίασαν από κοινού την Ithaca (Ιθάκη). Πρόκειται για το πρώτο βαθύ νευρωνικό δίκτυο που μπορεί να βοηθήσει τους ιστορικούς όχι μόνο να αποκαταστήσουν το χαμένο κείμενο των κατεστραμμένων επιγραφών, αλλά και να αναγνωρίσουν την αρχική θέση των επιγραφών και να καθορίσουν την ημερομηνία που γράφτηκαν. Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature.
«Στόχος είναι η επίτευξη μιας βαθύτερης κατανόησης της αρχαίας ιστορίας με τη συνεργασία Τεχνητής Νοημοσύνης και Ιστορικών», σημειώνεται από την πλευρά των ερευνητών και της επιστημονικής ομάδας, που είναι οι Γιάννης Ασσαέλ και Thea Sommerschield (κύριοι ερευνητές), Brendan Shillingford , Mahyar Bordbar, Ιωάννης Παυλόπουλος, Μαρίτα Χατζηπαναγιώτου , Ίων Ανδρουτσόπουλος, Jonathan Prag και Nando de Freitas (επιστημονική ομάδα).
Πολλές είναι οι αρχαίες επιγραφές που έχουν καταστραφεί σε βαθμό που τις καθιστά δυσανάγνωστες, ενώ η ημερομηνία της δημιουργίας τους παραμένει άγνωστη. Η «Ιθάκη», που πήρε την ονομασία της από την Ελληνική Μυθολογία και την επιστροφή του Οδυσσέα στον τόπο του, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην αποκατάσταση και απόδοση επιγραφών που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα ή παραμένουν γρίφοι. Το σύστημα ενσωματώνει το μεγαλύτερο ψηφιακό σύνολο ελληνικών επιγραφών από το Packard Humanities Institute, ενώ επεκτείνει την «Πυθία», ένα προγενέστερο μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης που παρουσιάστηκε από την DeepMind και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης το 2019 και εστιάζει αποκλειστικά στην αποκατάσταση κειμένου.
Το μοντέλο σχεδιάστηκε με γνώμονα τη συνεργασία του ανθρώπινου παράγοντα με την Τεχνητή Νοημοσύνη, τη δυναμική των Επιγραφολόγων Ιστορικών σε συνδυασμό με την «Ιθάκη». H πειραματική αξιολόγηση δείχνει ότι η Ιθάκη επιτυγχάνει ακρίβεια 62% στην αποκατάσταση κατεστραμμένων κειμένων, 71% ακρίβεια στην αναγνώριση της αρχικής τους θέσης και μπορεί να χρονολογήσει τα κείμενα εντός 30 ετών από το εύρος ημερομηνιών που δίνουν οι Ιστορικοί.
Οι ιστορικοί έχουν ήδη χρησιμοποιήσει αυτό το συνδυαστικό μοντέλο προκειμένου να αποσαφηνιστούν ποικίλες διαφωνίες που σχετίζονται με χρονολογικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας.
Όπως σημειώνει η επιστημονική ομάδα για τη χρησιμότητα του έργου: «Η τεχνολογία αυτή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να ρίξει φως σε υπάρχουσες θεωρίες και υποθέσεις. Για παράδειγμα, αρκετοί Ιστορικοί σήμερα διαφωνούν σχετικά με τη χρονολόγηση μιας σειράς σημαντικών Αθηναϊκών διαταγμάτων που εκδόθηκαν σε μια από τις πλέον σημαίνουσες ιστορικές περιόδους της Αθήνας, στην εποχή του Σωκράτη και του Περικλή. Παλαιότερα τα διατάγματα αυτά θεωρούνταν ότι γράφτηκαν πριν από το 446/445 π.Χ., αν και νέα στοιχεία υποδεικνύουν ως πιο πιθανή χρονολογία το 420 π.Χ. Μπορεί να φαίνεται μικρή αυτή η διαφορά, ωστόσο τα διατάγματα αυτά είναι θεμελιώδη για την κατανόηση της πολιτικής ιστορίας της Κλασικής Αθήνας. Η βάση αρχαίων Ελληνικών επιγραφών που χρησιμοποιείται για την εκπαίδευση της Ιθάκης περιέχει την παλαιότερη χρονολόγηση του 446/445 π.Χ. Για να ελέγξουμε τις προτάσεις της Ιθάκης, την επανεκπαιδεύσαμε σε ένα σύνολο δεδομένων που δεν περιείχε τις χρονολογημένες επιγραφές και στη συνέχεια τις υποβάλαμε για ανάλυση. Είναι αξιοσημείωτο ότι η μέση προβλεπόμενη ημερομηνία της Ιθάκης για τα διατάγματα είναι το 421 π.Χ., η οποία συμβαδίζει με τις πιο πρόσφατες θεωρίες χρονολόγησης. Γεγονός που δηλώνει ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να συμβάλλει αποτελεσματικά σε συζητήσεις σχετικές με τις πιο σημαντικές στιγμές στην ελληνική ιστορία.»
«Αν και μπορεί να φαίνεται ασήμαντη σαν διαφορά, η συγκεκριμένη αλλαγή ημερομηνίας επιδρά καταλυτικά στην κατανόηση της πολιτικής ιστορίας της Κλασικής Αθήνας», σημειώνει η Thea Sommerschield, Marie Curie Fellow στο Πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας και υπότροφος στο CHS του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. «Ελπίζουμε ότι μοντέλα όπως η Ιθάκη μπορούν να ξεκλειδώσουν το δυναμικό συνεργασίας μεταξύ της τεχνητής νοημοσύνης και των ανθρωπιστικών επιστημών, επηρεάζοντας μετασχηματιστικά τον τρόπο με τον οποίο μελετάμε και γράφουμε για μερικές από τις πιο σημαντικές περιόδους στην ανθρώπινη Ιστορία».
«Πιστεύουμε ότι η τεχνολογική γνώση μπορεί να υποστηρίξει τους ιστορικούς να επεκτείνουν και να εμβαθύνουν την κατανόησή μας για την αρχαία ιστορία, όπως τα μικροσκόπια και τα τηλεσκόπια έχουν επεκτείνει τη σφαίρα της επιστήμης», δηλώνει ο Yannis Assael, Staff Research Scientist στην DeepMind. «Η αρχαία Ελλάδα παίζει καθοριστικό ρόλο στην κατανόησή μας σε ό,τι αφορά τον κόσμο της Μεσογείου, αλλά εξακολουθεί να είναι μόνο ένα μέρος μιας τεράστιας παγκόσμιας εικόνας πολιτισμών που θα μπορούσε να εξερευνηθεί».
Η ομάδα των ειδικών εργάζεται αυτή τη στιγμή πάνω σε διαφορετικές εκδοχές της Ιθάκης, με βάση άλλες αρχαίες γλώσσες. Οι ιστορικοί μπορούν ήδη να χρησιμοποιήσουν τα σύνολα δεδομένων τους στην τρέχουσα αρχιτεκτονική για να μελετήσουν άλλα αρχαία συστήματα γραφής, από τα Ακκαδικά έως τη Δημώδη Αιγυπτιακή γραφή και από τα Εβραϊκά έως τη γλώσσα των Μάγια.
Προκειμένου να καταστεί η έρευνα ευρέως διαθέσιμη σε ερευνητές, εκπαιδευτικούς, προσωπικό μουσείων και άλλους, η DeepMind συνεργάστηκε με το Google Cloud και το Google Arts & Culture, για τη δημιουργία του διαδραστικού ιστοχώρου (ithaca.deepmind.com) ώστε να χρησιμοποιηθεί η Ιθάκη στην έρευνά τους. Επιπλέον, για τη βοήθεια μελλοντικών διεπιστημονικών ερευνών, είναι διαθέσιμος ο πηγαίος κώδικας δωρεάν, όπως και το “εκπαιδευμένο” μοντέλο, και ένα διαδραστικό Colaboratory notebook.
