...
Γιάννης Μόραλης
Μια γραμμή… γραμμένη στο φως
Υπηρέτης σιωπηλός της τέχνης, ο Γιάννης Μόραλης
σφράγισε τον ελληνικό μοντερνισμό με λιτές φόρμες,
γήινες αποχρώσεις και μια ηρεμία που αναπνέει ακόμα στους πίνακές του
Γεννημένος στην Άρτα, στις 23 Απριλίου του 1916, ο Γιάννης Μόραλης έζησε την τέχνη από μικρός. Στα 11 του, μετακόμισε στην Αθήνα και στα 15 του μπήκε στη Σχολή Καλών Τεχνών, μαθητεύοντας δίπλα στους Ουμβέρτο Αργυρό, Δημήτρη Γερανιώτη και ιδιαίτερα στον Κωνσταντίνο Παρθένη, του οποίου η επιρροή θα φανεί έντονα στα πρώτα του έργα. Η δίψα του για εξέλιξη τον οδήγησε στο Παρίσι, όπου σπούδασε στο École des Beaux-Arts και ήρθε σε επαφή με την ευρωπαϊκή πρωτοπορία και την αφαίρεση.
Μια ποιητική ισορροπία
ανάμεσα στο κλασικό και το μοντέρνο
Αν και συχνά χαρακτηρίζεται ως «μοντερνιστής», ο Μόραλης δημιούργησε μια τέχνη βαθιά ελληνική, που αντλεί από την αρχαία παράδοση και τη βυζαντινή αισθητική. Στα έργα του το γυναικείο σώμα, όχι ως ρεαλιστική απεικόνιση, αλλά ως σύμβολο, είναι μια φόρμα που ισορροπεί ανάμεσα στη γεωμετρία και τον αισθησιασμό. Η κυκλικότητα, οι καμπύλες, οι παραλληλισμοί με το αρχαίο ανάγλυφο μετατρέπουν τα θέματά του σε μνημειακά και διαχρονικά.
Τα σχέδιά του για εξώφυλλα δίσκων – κυρίως του Μάνου Χατζιδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη – όπως και οι εικονογραφήσεις βιβλίων, τον έφεραν κοντά στο ευρύ κοινό. Παράλληλα, η ζωγραφική του, αλλά και οι τοιχογραφίες του (όπως αυτές στο ξενοδοχείο Χίλτον ή στο Πανεπιστήμιο Πατρών), απέδειξαν ότι η τέχνη μπορεί να είναι μέρος της καθημερινής ζωής.
Δάσκαλος και στοχαστής
Δίδαξε στη Σχολή Καλών Τεχνών για πάνω από 35 χρόνια (1947–1983), διαμορφώνοντας γενιές ζωγράφων. Δεν υπήρξε ρητορικός, ούτε επιδίωξε τη δημοσιότητα. Κι όμως αυτή η διακριτική στάση και ηγ απόσταση που κράτησε από το θόρυβο της δημοσιότητας δεν αναίρεσε ούτε στο ελάχιστο τη βαθιά επιρροή του σε όσους μαθήτευσαν στο πλευρό του. Μαθητές, όπως ο Αλέκος Φασιανός και ο Χρόνης Μπότσογλου, συχνά αναφέρουν το πόσο καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος του Μόραλη, όχι μόνο ως τεχνίτη αλλά ως στοχαστή της εικόνας. Αξιακό αισθητικό του εργαλείο ήταν η φράση ότι «η τέχνη δεν εξηγείται· βλέπεται».
Ο Μόραλης δεν ήταν ποτέ «της μόδας». Δεν επιδίωξε την προβολή, ούτε υποτάχθηκε στις τάσεις. Ακόμα και στις δεκαετίες της έντονης πολιτικοποίησης της τέχνης, εκείνος επέμεινε στη σιωπηλή του διαδρομή. Όπως έλεγε, «ο ζωγράφος είναι ένας άνθρωπος που κουβαλάει ένα χρέος: να αποτυπώσει το χρόνο του μέσα από την ευαισθησία του.»
Σήμερα, τα έργα του Μόραλη κοσμούν ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ εκθέσεις όπως η μεγάλη αναδρομική στο Μουσείο Μπενάκη (2018–2019) αναδεικνύουν τη διαχρονικότητά του. Στο βλέμμα του σύγχρονου θεατή, η ζωγραφική του μοιάζει πιο επίκαιρη από ποτέ: καθαρή, ουσιαστική, χωρίς περιττά στολίδια. Ένα αντίβαρο στον βομβαρδισμό της πληροφορίας. «Ο Μόραλης είναι από εκείνους που μιλούν με σχήματα και σιωπές. Και σ’ αυτή τη σιωπή χωράει όλη η Ελλάδα», είχε γράψει Οδυσσέας Ελύτης για εκείνον.
Σχεδίασε επίσης εξώφυλλα για αρκετούς δίσκους του Χατζιδάκι, με πιο εμβληματικό το εξώφυλλο του «Μεγάλου Ερωτικού». Η συνεργασία αυτή δεν περιορίστηκε όμως μόνο στην εικονογράφηση. Αποτέλεσε έναν διάλογο μεταξύ μουσικής και εικαστικών τεχνών, όπου η αισθητική του ενός ενίσχυσε και συμπλήρωσε την τέχνη του άλλου. Η συνεργασία τους αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της σύζευξης διαφορετικών μορφών τέχνης στην Ελλάδα του 20ού αιώνα, όπου η μουσική και η ζωγραφική συνυπάρχουν και αλληλοσυμπληρώνονται, δημιουργώντας ένα ενιαίο αισθητικό αποτέλεσμα.
Η συνέντευξη του Γιάννη Μόραλη στο περιοδικό Τέταρτο αποτελεί ένα σπάνιο τεκμήριο των σκέψεων και της φιλοσοφίας του για την τέχνη. Στη συνέντευξη αυτή, ο Μόραλης εκφράζει την πεποίθησή του ότι η τέχνη δεν χρειάζεται επεξηγήσεις, δηλώνοντας: «Δεν θέλω να εξηγώ τα έργα μου. Προτιμώ να στέκονται μόνα τους, όπως ένα τραγούδι χωρίς λόγια. Η σιωπή είναι μέρος της ζωγραφικής». Αυτή η στάση αντικατοπτρίζει τη γενικότερη φιλοσοφία του για τη ζωγραφική, την οποία θεωρούσε ως μέσο προσωπικής έκφρασης και όχι ως εργαλείο για την αποτύπωση μηνυμάτων ή ιδεολογιών.
Πέθανε στην Αθήνα το 2009, αφήνοντας πίσω του μια τεράστια παρακαταθήκη: πίνακες, σκίτσα, βιτρώ, κεραμικά, διδασκαλία, και – πάνω απ’ όλα – ένα βλέμμα στον κόσμο που συνδυάζει την απλότητα με τη σοφία.
——————————————————————————————————————————————————————–
Πηγές
Μουσείο Μπενάκη, Έκθεση Γιάννης Μόραλης (2018–2019) – benaki.org | Εθνική Πινακοθήκη, Κατάλογος έκθεσης: Γιάννης Μόραλης (1999) | Περιοδικό Τέταρτο, Τεύχος με συνέντευξη του Γιάννη Μόραλη (κυκλοφορία μεταξύ 1985–1987) | Μ. Σπητέρης, Η ελληνική τέχνη του 20ού αιώνα, Εκδόσεις Κέδρος | Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών, Αρχειακό υλικό και εκπαιδευτική δράση Γιάννη Μόραλη (1947–1983) | Athens Voice, Άρθρο: Μάνος Χατζιδάκις και Γιάννης Μόραλης – Ο Μεγάλος Ερωτικός athensvoice.gr | Οδυσσέας Ελύτης, Κείμενα & Δηλώσεις για τον Γιάννη Μόραλη (αναδημοσιεύσεις σε καταλόγους εκθέσεων) | Δημοσιεύσεις της Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών (1947–1983)
Φωτογραφίες: 1. Γιάννης Μόραλης | Η μνήμη της αφής στη Δημοτική | Δημοτική Πινακοθήκη Αγρινίου (16 Δεκεμβρίου 2022 – 26 Μαρτίου 2023) | 2. Ο Γιάννης Μόραλης στο ατελιέ του (benaki.gr)
——–————————————————
Επιμέλεια: Lef.T
