.
| Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία |
– του Νίκου Σαραντάκου –
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, στο μέλλον, η Γάζα θα βρει τους ιστορικούς της»
Έντσο Τραβέρσο | «Η Γάζα μπροστά στην ιστορία»
«Η δική μου σκοπιά ξεφεύγει από την ομοφωνία της «χορωδίας»,
με την έννοια ότι δεν συμπίπτει με τα αξιώματα
αυτού του μικρού μέρους του κόσμου που ονομάζουμε Δύση,
η οποία ισχυρίζεται ότι κατέχει το μονοπώλιο, όχι μόνο της εξουσίας αλλά και της ηθικής»
(Έντσο Τραβέρσο)
Κυκλοφόρησε τον περασμένο μήνα, από τις εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, το βιβλίο του Έντσο Τραβέρσο «Η Γάζα μπροστά στην ιστορία» σε μετάφραση του αξέχαστου φίλου, του Νίκου Κούρκουλου, που έφυγε από τη ζωή τον Αύγουστο χωρίς να προλάβει να το δει τυπωμένο. Πολύ σωστά, ο εκδότης αφιερώνει το βιβλίο στη μνήμη του Νίκου, που έχει μεταφράσει πολλά ακόμα βιβλία του Έντσο Τραβέρσο και είχε προσωπική σχέση με τον συγγραφέα. Μάλιστα, το βιβλίο για τη Γάζα, ενώ μεταφράστηκε από την ιταλική έκδοση, έχει ενσωματώσει και προσθήκες της μεταγενέστερης, γαλλικής έκδοσης· προσθήκες απαραίτητες και ίσως αναπόφευκτες για ένα βιβλίο που γράφεται για ένα θέμα που εξελίσσεται.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε τα εξής λόγια του Έντσο Τραβέρσο:
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, στο μέλλον, η Γάζα θα βρει τους ιστορικούς της. Για την ώρα, μπορούμε μόνο να στοχαστούμε γύρω από τις δημόσιες χρήσεις του παρελθόντος που τη συνοδεύουν, γύρω από τη βοήθεια που μπορεί να προσφέρει η ιστορία όταν εξετάζουμε το παρόν και τις εργαλειοποιήσεις, συχνά συζητήσιμες και κάποτε ποταπές, των οποίων γίνεται αντικείμενο. Με αυτά ασχολείται τούτο το μικρό μου δοκίμιο. Η δική μου σκοπιά ξεφεύγει από την ομοφωνία της «χορωδίας», με την έννοια ότι δεν συμπίπτει με τα αξιώματα αυτού του μικρού μέρους του κόσμου που ονομάζουμε Δύση, η οποία ισχυρίζεται ότι κατέχει το μονοπώλιο, όχι μόνο της εξουσίας αλλά και της ηθικής. Απέναντι σ’ αυτή τη συναινετική χορωδία, το κείμενό μου θα ήθελε να αποτελεί «αντίστιξη», να αποδεχτεί δηλαδή την πρόσκληση που είχε απευθύνει, πριν χρόνια, στους διανοούμενους ο Έντουαρντ Σαΐντ, που θλιβόταν επειδή οι φωνές τους ακούγονταν όλο και λιγότερο, πνιγμένες από το μιντιακό βουητό. Αν όμως δοκιμάζαμε να αλλάξουμε σημείο παρατήρησης και να έρθουμε στη θέση εκείνων που υφίστανται αυτόν τον πόλεμο, οι εκτός χορωδίας φωνές λένε πολύ προφανή πράγματα».
Διάλεξα να σας παρουσιάσω εδώ ένα κομμάτι από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, από τη σελ. 22 έως τη σελ. 28, που μιλάει για το αν τα πράγματα άρχισαν στις 7 Οκτωβρίου και αν τα όσα γίνονται στη Γάζα χαρακτηρίζονται «γενοκτονία». Θα θυμάστε ότι έχω γράψει ότι δεν υιοθετώ αυτόν τον χαρακτηρισμό, αν και βλέπω ολοένα και περισσότερους σοβαρούς μελετητές να τον υιοθετούν και αυτό με κλονίζει.
Ο κυρίαρχος λόγος γύρω από την 7η Οκτωβρίου μετατρέπει αυτή την ημερομηνία σ’ ένα είδος αρνητικής αποκάλυψης, σε μια αιφνίδια εμφάνιση του κακού από την οποία πήγασε ένας επανορθωτικός πόλεμος. Ο μετρητής μηδένισε, σάμπως η ημερομηνία αυτή να ήταν η μοναδική απαρχή αυτής της τραγωδίας. Σάμπως η 7η Οκτωβρίου να είχε ξεσκεπάσει την αληθινή φύση τόσο της Χαμάς όσο και του Ισραήλ: του δημίου και του θύματος. Η λωρίδα της Γάζας, έδαφος που κατοικείται από 2,4 εκατομμύρια και που υφίσταται πλήρη απομόνωση εδώ και δεκαέξι χρόνια, έγινε το λίκνο του κακού, όπου αγριωποί δολοφόνοι δρούνε ατιμώρητα χρησιμοποιώντας τους άμαχους σαν «ανθρώπινες ασπίδες». Στην πραγματικότητα, η καταστροφή της Γάζας είναι ο επίλογος μιας μακρόχρονης διαδικασίας καταπίεσης και ξεριζώματος. Πριν είκοσι δύο χρόνια, τον Αύγουστο του 2002, ο Έντουαρντ Σαΐντ είχε περιγράφει με τούτα τα λόγια την ισραηλινή βία κατά τη δεύτερη Ιντιφάντα:
Η Γάζα περιτριγυρίζεται, στις τρεις πλευρές της, από ένα φράχτη από μεταλλικό σύρμα που το διατρέχει ηλεκτρικό ρεύμα. Φυλακισμένοι σαν ζώα, οι κάτοικοι αδυνατούν να κινηθούν, να δουλέψουν, να πουλήσουν τα λαχανικά και τα φρούτα που καλλιεργούν, να πάνε σχολείο. Είναι εκτεθειμένοι σε επιθέσεις από τον ουρανό, από ισραηλινά αεροπλάνα και ελικόπτερα, ενώ στη γη τους σκοτώνουν σαν γαλοπούλες με άρματα μάχης και μυδραλιοβόλα. Πεινασμένη και φτωχή, η Γάζα είναι από ανθρώπινη σκοπιά ένας εφιάλτης, φτιαγμένος […] από χιλιάδες στρατιώτες υποχρεωμένους στην ταπείνωση, στην τιμωρία και στην ανυπόφορη ανημποριά κάθε Παλαιστίνιου, ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο και κατάσταση υγείας. Τα ιατρικά εφόδια τα σταματάνε στα σύνορα, τα ασθενοφόρα τα πυροβολούν ή φροντίζουν να τα καθυστερούν. Κατεδαφίζονται εκατοντάδες σπίτια, χωράφια κι εκατοντάδες χιλιάδες δέντρα καταστρέφονται στο όνομα της συστηματικής συλλογικής τιμωρίας με την οποία θέλουν να πλήξουν τους άμαχους, κατά μεγάλο μέρος πρόσφυγες μετά την καταστροφή της κοινωνίας τους το 1948.[1]
Η 7η Οκτωβρίου δεν είναι μια ξαφνική έκρηξη μίσους, έχει μεγάλη γενεαλογία. Είναι μια τραγωδία που προετοιμάστηκε μεθοδικά από εκείνον που θα ήθελε σήμερα να παραστήσει το θύμα. Μια τραγωδία που συνεχίζεται – γι’ αυτό έχει σημασία να μην αντιστρέφονται οι ρόλοι. Μια απλή ματιά στη χρονολογία επιτρέπει να καταλάβουμε πώς φτάσαμε στο «πογκρόμ» της 7ης Οκτωβρίου. Μετά την απόσυρση του Ισραήλ το 2005, η λωρίδα της Γάζας δέχτηκε συνεχείς επιθέσεις εκ μέρους του Τσαχάλ, επιθέσεις που προκάλεσαν χιλιάδες νεκρούς: 1.400 το 2008 (απέναντι σε 13 Ισραηλινούς), 170 το 2012, 2.200 το 2014. Στις 30 Μαρτίου του 2018, μια μεγάλη ειρηνική διαδήλωση ενάντια στον αποκλεισμό της λωρίδας κατέληξε σε σφαγή: 189 νεκροί και 6.000 τραυματίες. Το 2023, ανάμεσα στην 1η Ιανουαρίου και τις 6 Οκτωβρίου, ο Τσαχάλ είχε ήδη σκοτώσει 248 Παλαιστίνιους στα κατεχόμενα εδάφη, ενώ είχε συλλάβει 5.200. Ανάμεσα στο 2008 και τις 6 Οκτωβρίου 2023, ο Τσαχάλ είχε σκοτώσει περισσότερους από 6.300 Παλαιστίνιους, από τους οποίους πάνω από 5.000 στη Γάζα, τραυματίζοντας 158.440, ενώ στο ίδιο διάστημα οι Ισραηλινοί που έπεσαν θύματα δράσεων της Χαμάς και των άλλων ισλαμιστικών ομάδων ήταν 310 και οι τραυματίες 6.460.[2] Στη Γάζα οι παλαιστίνιοι πρόσφυγες είναι περίπου ενάμισι εκατομμύριο, λίγο περισσότεροι από το μισό των συνολικών κατοίκων. Το ποσοστό ανεργίας κυμαίνεται από 50% έως 80% και ο πληθυσμός ζει σε συνθήκες ανέχειας. Το ΑΕΠ δεν σταμάτησε να μειώνεται μέσα στα τελευταία χρόνια, καθιστώντας την ανθρωπιστική παρέμβαση της UNRWA (που διακόπηκε για μερικούς μήνες από ορισμένες χώρες της ΕΕ) συνθήκη επιβίωσης. Το 75% του πληθυσμού έχει ηλικία κάτω των είκοσι πέντε και στην πράξη ζει εκ γενετής σε κατάσταση απομόνωσης. Λίγα χιλιόμετρα πιο κει, πέρα από τον ηλεκτροφόρο φράχτη, προστατευμένοι από τον «σιδερένιο θόλο» (Iron Dome), την αντιπυραυλική άμυνα που αναχαιτίζει τις ρουκέτες, οι Ισραηλινοί ζουν όπως στην Ευρώπη. Το Τελ Αβίβ είναι τόσο κοσμοπολίτικο, μοντέρνο, φεμινιστικό και gay friendly όσο και το Βερολίνο. Η πολιτιστική βιομηχανία του εξάγει τηλεοπτικές σειρές σε όλο τον κόσμο ενώ τα τελευταία χρόνια ακόμα και η γαστρονομία του χαίρει μεγάλης εκτίμησης. Αυτό είναι το φόντο της 7ης Οκτωβρίου.
Η έννοια της γενοκτονίας δεν πρέπει να χρησιμοποιείται με ελαφρότητα, ανήκει στη νομική σφαίρα και, όπως έχουν υπογραμμίσει πολλοί ερευνητές, δεν προσαρμόζεται εύκολα στις κοινωνικές επιστήμες. Χρησιμεύει στη διάκριση εκτελεστών και θυμάτων και χρησιμοποιείται πάντα για πολιτικούς λόγους, για να στιγματίσει τους διώκτες, να εξασφαλίσει δικαιοσύνη ή για να υπερασπίσει ζητήματα μνήμης. Όλα αυτά αληθεύουν, πρέπει να έχουμε την επίγνωσή τους και δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε την έννοια αυτή χωρίς να παίρνουμε τις αναγκαίες προφυλάξεις – αλλά δεν μπορούμε και να την αγνοούμε, ειδικά σήμερα. Ο μοναδικός κανονιστικός ορισμός της που διαθέτουμε, αυτός που έδωσε η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών το 1948, ταιριάζει θαυμάσια στην κατάσταση που υπάρχει τη στιγμή αυτή. Στη βάση αυτού του ορισμού και στα τέλη του Γενάρη του 2024, το Διεθνές Δικαστήριο σήμανε συναγερμό για τον κίνδυνο γενοκτονίας στη Γάζα και, σύμφωνα με την αρμοδιότητά του, ζήτησε από τη διεθνή κοινότητα να λάβει μέτρα για να τη σταματήσει. Σύμφωνα με το άρθρο ΙΙ της Σύμβασης, διαπιστώνεται γενοκτονία όταν διαπράττονται πράξεις «με την πρόθεση να αφανιστεί, εντελώς ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα ως τέτοια». Πρόκειται, συνεχίζει το κείμενο, για διαδικασία που περιλαμβάνει τις εξής μορφές: «α) θανάτωση μελών της ομάδας, β) σοβαρές βλάβες στη σωματική ή πνευματική ακεραιότητα μελών της ομάδας, γ) το γεγονός να εκτίθεται εσκεμμένα η ομάδα σε συνθήκες ζωής που στοχεύουν να προκαλέσουν τον φυσικό της αφανισμό, εντελώς ή εν μέρει, δ) μέτρα που αποσκοπούν να εμποδίσουν γεννήσεις στο εσωτερικό της ομάδας».[3]
Ο ορισμός αυτός περιγράφει με ακρίβεια αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Γάζα. Από τις 15 Οκτωβρίου 2023, 800 ερευνητές που προέρχονται από ποικίλους επιστημονικούς κλάδους, από το Διεθνές Δίκαιο έως τις Genocide and Holocaust Studies, σήμαναν συναγερμό για τον κίνδυνο γενοκτονίας στη Γάζα. Στους επόμενους μήνες η Journal of Genocide Research άνοιξε μια συζήτηση πάνω στο θέμα φιλοξενώντας πολλές παρεμβάσεις που παρουσίαζαν τη γενοκτονία όχι πια σαν «δυνητικό κίνδυνο» αλλά σαν πραγματικότητα.[4] Για τον Ραζ Σεγκάλ, καθηγητή Holocaust and Genocide Studies στο Πανεπιστήμιο Στόκτον του Νιου Τζέρσεϊ, η Γάζα αποτελεί «περίπτωση γενοκτονίας κατάλληλη για εγχειρίδια» (textbook case of genocide), εκτίμηση που τη συμμερίζεται o Ντερκ Μόζες, ένας από τους πιο επιφανείς μελετητές στο αντικείμενο.[5] Η πρόθεση να αφανιστεί η Γάζα στο σύνολό της υπονοήθηκε άλλωστε στη δήλωση του Νετανιάχου στις 28 Οκτωβρίου που, μέσα από μια βιβλική αναφορά, επικαλέστηκε τον ανελέητο αγώνα των εβραίων εναντίον των Αμαλικιτών (βλ. Σαμουήλ Α΄, α΄, 3: «Ύπαγε τώρα και πάταξον τον Αμαλήκ, και εξολόθρευσον παν ό,τι έχει, και μη φεισθής αυτούς· αλλά θανάτωσον και άνδρα και γυναίκα, και παιδίον και θηλάζον, και βουν και πρόβατον, και κάμηλον και όνον»).[6]
Διαβάστε τη συνέχεια στο link που ακολουθεί:
https://sarantakos.wordpress.com/
——————————————————
- [1] Edward W. Said, “Morte lenta: la punizione in detaglio” (2002), στο Edward W. Said, La pace possibile. Riflessioni, critiche e prospettive sui rapporti israelo-palestinesi, μτφ. Antonietta Torchiana, πρόλογος Tony Judt, Il Saggiatore, Μιλάνο 2023 [2004], σελ. 227.
- [2] United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, «Data on Casualties», 12 Οκτωβρίου 2023, https://ochaopt.org/data/ casualties.
- [3] Για την προέλευση της έννοιας της γενοκτονίας, βλ. Rafaël Lemkin, Qu’est-ce qu’un génocide?, μτφ. Alain Spiess, πρόλογος Jean-Louis Panné, Éditions du Rocher, Παρίσι 2008 [1944]. Για το πλαίσιο μέσα στο οποίο έχει προκύψει η Σύμβαση του ΟΗΕ, βλ. Donald Bloxham, Genocide on Trial: War Crimes Trials and the Formation of Holocaust History and Memory, Oxford University Press, Νέα Υόρκη 2001.
- [4] Βλ. τις παρεμβάσεις των Raz Segal και Luigi Daniele, Melanie S. Tanielian, Didier Fassin, Shmuel Lederman, Uğur Ümit Üngör, Elyse Semerdjian, Mark Levene, Zoé Samudzi, Abdelwahab El-Affendi και Martin Shaw.
- [5] Raz Segal, «A Textbook Case of Genocide», Jewish Currents, 13 Οκτωβρίου 2023 και A. Dirk Moses, «More than Genocide», Boston Review, 14 Νοεμβρίου 2023.
- [6] Για τη δήλωση του Νετανιάχου, που αναμεταδόθηκε ευρέως στον τύπο, βλ. Noah Lanard, «The Dangerous History Behind Netanyahu’s Amalek Rhetoric», Mother Jones, 3 Νοεμβρίου 2023.
- [7] Omer Bartov, «Weaponizing Language: Misuses of Holocaust Memory and the Never Again Syndrome», Council for Global Cooperation, 12 Μαρτίου 2024.
- [8] Βλ. Janam Mukherjee, Hungry Bengal: War, Famine and the End of Empire, Oxford University Press, Νέα Υόρκη 2015.
———————————————————————————————-
Τα ενυπόγραφα άρθρα που αναδημοσιεύουμε
εκφράζουν, κατά τη γνώμη μας, ευρύτερα κοινωνικά στρώματα,
χωρίς να συμπίπτουν εξ ολοκλήρου ή και απαραίτητα με την άποψη μας
