Ο Δεκέμβριος ή Δεκέμβρης είναι ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του έτους
Ανήκει στην εποχή του χειμώνα κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και είναι ένας από τους 7 μήνες με διάρκεια 31 ημερών. Στα Λατινικά, decem σημαίνει δέκα, αφού ο Δεκέμβρης ήταν ο 10ος μήνας σύμφωνα με το Ρωμαϊκό ημερολόγιο. Με την άφιξη του Δεκεμβρίου το κρύο αρχίζει να είναι αρκετά τσουχτερό ενώ στις 21 Δεκεμβρίου μπαίνει επισήμως ο Χειμώνας και ξεκινούν οι χιονοπτώσεις. Γι’ αυτό, άλλωστε ο Δεκέμβριος λέγεται και «Άσπρος μήνας», «Ασπρομηνάς» αλλά και «χιονιάς».
Τα λουλούδια του Δεκεμβρίου είναι ο νάρκισσος και ο ελαιόπρινος. Οι ζωδιακές πέτρες του είναι τουρκουάζ, λάπις λάζουλι, ζιρκόνιο και τανζανίτης. Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας με τις λιγότερες ώρες φωτός στο βόρειο ημισφαίριο και τις περισσότερες ώρες φωτός στο νότιο ημισφαίριο. Ο Δεκέμβρης πάντα ξεκινά την ίδια μέρα της εβδομάδας με τον Σεπτέμβριο.
Στο καλαντάρι του λαού μας ο Δεκέμβριος θεωρείται ιδιαίτερα «γιορτινός» λόγω των πολλών θρησκευτικών εορτών του όπως του Αγίου Διονυσίου στις 17 του μήνα. Ο Δεκέμβρης ονομάζεται, μεταξύ άλλων, και «κυρ Λευτέρης» από την γιορτή του αγίου Ελευθερίου στις 15 του μήνα που χαρίζει «καλή λευτεριά» στις έγκυες γυναίκες. Στης αγίας Άννας, στις 9 του μήνα, «η μέρα παίρνει ανάσα», ενώ στις 12, στην εορτή του αγίου Σπυρίδωνα «η μέρα παίρνει ένα σπυρί», αρχίζει δηλαδή να μεγαλώνει.
Στις αρχές, όμως, του μήνα έχουμε τα «Νικολοβάρβαρα» οπότε «κάνει νερά και χιόνια» όπως λέει ο λαός μας, ενώ οι ναυτικοί συμπληρώνουν: «Τ’ αϊ-Νικολοβάρβαρα, κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκας και τελώνια». Για τον χειμώνα γίνεται και η εξής αναφορά: «Αν τ’ Αγιού Φιλίππου λείπω, τ’ Άγια των Αγιών δε λείπω, κι αν λείπω τ’ Άγια των Αγιών τ’ Αϊνικολοβάρβαρα είμαι εδώ». Άλλες παρόμοιες παροιμίες αναφέρουν επίσης ότι «Η αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει (το κρύο), ο αϊ-Σάββας σαβανώνει κι ο αϊ-Νικόλας παραχώνει».
Στις 4 Δεκεμβρίου τιμάται επίσης και η μνήμη του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού (674-749) που χαρακτηρίζεται ως «οικουμενικός διδάσκαλος» και με γνώσεις τόσες «ώστε με τίποτα δεν θα μπορούσε να καταταγεί δεύτερος όσων είναι ονομαστοί». Ο δε Νικόλαος Γ. Πολίτης μας λέει ότι: «Σχετικώς με την συνεισφορά του στις καθημερινές λειτουργικές ανάγκες θυμίζουμε πως ολόκληρο το εικοσιτετράωρο η Εκκλησία αναπέμπει ύμνους που έχει γράψει ο Δαμασκηνός… Αντί άλλης κρίσεως για το ποιητικό του έργο, αρκεί να αναφερθεί πως το τροπάριο που ακούγεται σήμερα κυρίως στις νεκρώσιμες ακολουθίες, το ‘‘πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα, όσα ουχ υπάρχει μετά θάνατον’’, είναι από τα πρώτα που έγραψε». — Νικόλαος Γ. Πολίτης
Ο εορτασμός της 25ης Δεκεμβρίου από τους αρχαίους είχε μία σπουδαία αστρονομική σημασία. Στην εποχή μας, ο Ήλιος βρίσκεται στο νοτιότερο ύψος του στις 21 Δεκεμβρίου. Επί έξι μήνες, κάθε μέρα χαμηλώνει όλο και περισσότερο στον ουρανό ανατέλλοντας όλο και πιο αργά και δύοντας καθημερινά νωρίτερα. Μετά τις 21 Δεκεμβρίου όμως, ο Ήλιος αρχίζει σιγά-σιγά να αναρριχάται και πάλι στον ουρανό, και οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν. Έτσι, τα μεσημέρια ο Ήλιος φαίνεται όλο και πιο ψηλά στον ουρανό.
Ονομάζουμε την 21η Δεκεμβρίου ημέρα της «χειμερινής τροπής του Ηλίου», οπότε ο Ήλιος σταματάει την προς Νότο κίνησή του και τρέπεται στην αντίθετη φορά, προς Βορρά. Επειδή μάλιστα για μερικές ημέρες πριν και μετά τη «χειμερινή τροπή» ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκεται πάνω στην εκλειπτική σαν να είναι έτοιμος να σταματήσει, η χειμερινή τροπή ονομάζεται επίσης και «χειμερινό ηλιοστάσιο». Η ημέρα αυτή επισημαίνει επίσης την αρχή της εποχής του Χειμώνα.
