Ανοίγει η πόρτα και μπαίνει κάποιος
που φανερά ταραγμένος
λέει χαμηλόφωνα στον Παπαδόπουλο:
«Ο βασιλιάς έκανε πραξικόπημα»
Την Τετάρτη, 13 Δεκεμβρίου 1967, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, υπουργός τότε Προεδρίας, δεχόταν στις 10.30 το πρωί στο γραφείο του τον πρόεδρο της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων Κώστα Ασημακόπουλο που είχε ζητήσει να τον δει για να του εκθέσει τα προβλήματα του κλάδου. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης ανοίγει η πόρτα και μπαίνει κάποιος που φανερά ταραγμένος λέει χαμηλόφωνα στον Παπαδόπουλο: «Ο βασιλιάς έκανε πραξικόπημα». Ο Παπαδόπουλος παραμένει ανέκφραστος, κάνει νόημα στον αγγελιαφόρο να αποχωρήσει και συνεχίζει τη συζήτηση με τον Ασημακόπουλο.
Η 21η Απριλίου και ο Κωνσταντίνος
Την νύχτα της 21ης Απριλίου συνέβη κάτι μοναδικό στην σύγχρονη Ελληνική Ιστορία: Έλληνες αξιωματικοί μεσαίας βαθμίδας κατέλαβαν την εξουσία μετά από επιτυχημένη στρατιωτική κινητοποίηση των μονάδων τους, κατάληψη των βασικών κυβερνητικών κτιρίων και σύλληψη του πρωθυπουργού, των μελών της Κυβέρνησης και όλων των σημαινόντων πολιτικών της εποχής. Από την πρώτη στιγμή ο νεαρός Κωνσταντίνος (βασιλιάς εκείνη την εποχή στην Ελλάδα) βρέθηκε σε έναν κλοιό με τεθωρακισμένα γύρω από το Τατόι και χωρίς περιθώρια για την παραμικρή αντίδραση. Ήδη οι κινηματίες είχαν πλαστογραφήσει και την υπογραφή του στις διαταγές που εξέδιδαν, τον απειλούσαν ανοιχτά και στην ουσία είχε καταστεί αιχμάλωτος τους, καθώς όλες οι τηλεπικοινωνίες είχαν διακοπεί.
Έτσι ο Κωνσταντίνος ακολουθώντας τις συμβουλές όσων κατάφερε να έρθει σε επαφή το πρωινό εκείνης της ταραχώδους ημέρας, αναγκάστηκε να ορκίσει νέα κυβέρνηση με μέλη της τους τρεις βασικούς ηγέτες του πραξικοπήματος (Παπαδόπουλος-Παττακός-Μακαρέζος), αλλά πέτυχε την τελευταία στιγμή πρωθυπουργός να οριστεί ο αρεοπαγίτης Κωνσταντινος Κόλλιας πρόσωπο της απολύτου εμπιστοσύνης του. Ο Κωνσταντίνος είχε τη ελπίδα πως πολύ σύντομα οι κινηματίες θα επέστρεφαν στα στρατιωτικά τους καθήκοντα, ελπίδα που εξέφραζε χωρίς φόβο δημοσίως, ακόμη και στους ίδιους. Αλλά πολύ γρήγορα κατάλαβε πως οι κινηματίες στερέωναν την κυριαρχία τους στο κράτος, στις δημόσιες υπηρεσίες και κυρίως στον στρατό, άρα η προοπτική τους ήταν να μεταβληθούν σε καθεστώς (κάτι άλλωστε που δεν έκρυβαν οι ίδιοι ούτε στα λόγια).
Οι κινηματίες επίσης γνώριζαν ότι ο Κωνσταντίνος δεν ήθελε το αντικοινοβουλευτικό καθεστώς που επεδίωκαν να εγκαθιδρύσουν. Για τον λόγο αυτό παρακολουθούσαν στενά τις κινήσεις του έχοντας παγιδεύσει τις τηλεπικοινωνίες των ανακτόρων με κοριούς, υπονόμευαν σταθερά τους ανώτατους αξιωματικούς που δεν προσχώρησαν στις τάξεις τους αλλά στήριζαν ανοιχτά τον Θρόνο, ενώ ετοιμάζονταν πυρετωδώς για την νέα αναμέτρηση που έμοιαζε επικείμενη.
Η συνωμοσία για το κίνημα
Ο Κωνσταντίνος ξεκίνησε τις συνεννοήσεις με αξιωματικούς πιστούς σε αυτόν από το καλοκαίρι του 1967. Ο σκοπός του ήταν να κινητοποιήσει τις πιστές σε αυτόν μονάδες του στρατού και να επαναφέρει την κοινοβουλευτική νομιμότητα. Τον σχεδιασμό της ενέργειας έκανε ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Δόβας, ήρωας του Ελληνοϊταλικού πόλεμου και αρχηγός του στρατιωτικού Οίκου του Κωνσταντίνου.
Στην ενέργεια προσχώρησε το σύνολο της ανώτατης ηγεσίας της αεροπορίας (αντιπτέραρχος Αντωνάκος) και ναυτικού στόλου (αντιναύαρχος Ιπποκράτης Δέδες), ενώ από το πεζικό οι σημαντικότεροι ήταν ο αντιστράτηγος Γ. Περίδης διοικητής του Γ΄ Σώματος στρατού, ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Κόλλιας διοικητής της στρατιάς στην Λάρισα, ο υποστράτηγος Κεχαγιάς διοικητής μεραρχίας στην Καβάλα, ο υποστράτηγος Ιωάννης Μανέττας, οι ταξίαρχοι Έρσελμαν (διοικητής της 20ης μεραρχίας τεθωρακισμένων στην Κομοτηνή) και Βιδάλης, ο υποστράτηγος Ζαλοχώρης διοικητής της 99ης μεραρχίας στον Έβρο και πολλοί άλλοι ανώτατοι επιτελικοί αξιωματικοί.
Όπως γίνεται φανερό στην σχεδιαζόμενη ενέργεια συμμετείχε όλη η ανώτατη διοίκηση του Ελληνικού στρατού και κανονικά η επιτυχία της κίνησης έμοιαζε εξασφαλισμένη. Οι “απριλιανοί” είχαν τις πληροφορίες τους για την συνωμοσία, ενώ ο Βασιλιάς δύο φορές ανοιχτά κάλεσε τους αξιωματικούς να επιστρέψουν στους στρατώνες τους: Η πρώτη ήταν στο επίσημο ταξίδι του στην Αμερική και η δεύτερη στην Θεσσαλονίκη στις 28 Οκτωβρίου, επ΄ευκαιρία του εθνικού εορτασμού εν μέσω έντονης φημολογίας για τέλεση κινήματος από τον ίδιο εκείνη την ημέρα.
Δύο γεγονότα επίσπευσαν τις ενέργειες του Κωνσταντίνου: το πρώτο ήταν η κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μετά τα γεγονότα της Κοφίνου στην Κύπρο, την συνάντηση κορυφής στον Έβρο και την απόφαση των “απριλιανών” για απόσυρση της ενισχυμένης Ελληνικής μεραρχίας από το νησί και το δεύτερο η πληροφορία πως όλοι οι αξιωματικοί που ήταν μυημένοι θα αποστρατεύονταν από τους “Απριλιανούς” στα τέλη Δεκέμβρη, όταν θα γίνονταν οι κρίσεις των αξιωματικών. Ο Κωνσταντίνος τηρούσε λεπτομερώς ενήμερους τους Αμερικάνους (πρέσβης στην Ελλάδα Τάλμποτ) για τις προθέσεις του, αλλά παρά τις προσπάθειες του δεν κατάφερε να εξασφαλίσει την ενεργή υποστήριξη τους καθώς οι απόρρητες διπλωματικές αμερικανικές αναλύσεις δεν τον θεωρούσαν πλέον ισχυρό πόλο εξουσίας.
Η Βασιλική οικογένεια στην Καβάλα
Η ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις έφερε αλλαγή στα σχέδια του Κωνσταντίνου: ενώ αρχικά προβλεπόταν ότι θα πήγαινε στην Θεσσαλονίκη αναγκάστηκε να ξεκινήσει από την Καβάλα καθώς όλες οι πιστές σε αυτόν μονάδες βρίσκονταν στην Θράκη λόγω της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Το πρωινό της 13ης Δεκεμβρίου όλη η βασιλική οικογένεια “πέταξε” με το βασιλικό αεροσκάφος για Καβάλα, εγκαταλείποντας το Τατόι για πάντα, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων. Την συνόδευε και ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κόλλιας, ο οποίος δεν γνώριζε τίποτε για το κίνημα και ενημερώθηκε τελευταία στιγμή. Στις 11.30 ο Κωνσταντίνος και η οικογένεια του έφτασαν στην Καβάλα. Πολλοί πολίτες της Καβάλας επιφύλαξαν αποθεωτική υποδοχή στον Βασιλιά και η 11η μεραρχία υπό τον ταξίαρχο Κεχαγιά προσχώρησε αμέσως στο κίνημα.
Το σχέδιο που είχε εκπονηθεί προέβλεπε την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τις πιστές στον Κωνσταντίνο στρατιωτικές μονάδες, το κλείσιμο των Τεμπών και την υπεράσπιση της Λαμίας από την στρατιά στην Λάρισα και την ορκωμοσία νέας κυβέρνησης από τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο προσωπικό φίλο του Βασιλιά και έμπιστου των ανακτόρων.
Τίποτε δεν πήγε σύμφωνα με το σχέδιο. Κατ΄αρχάς το ίδιο το σχέδιο προέβλεπε κάτι αδύνατο ως κωμικοτραγικό: ο υποστράτηγος Μανέττας θα εμφανιζόταν στις 11.00 το πρωί στο πεντάγωνο και θα παρέδιδε βασιλική διαταγή στον αρχηγό ΓΕΣ Οδυσσέα Αγγελή να του παραδώσει την διοίκηση. Ο Μανέττας εμφανίστηκε μια ώρα νωρίτερα και έτσι η όλη προσπάθεια έχασε το στοιχείο του αιφνιδιασμού.
Σε 5΄ ο Μανέττας είχε συλληφθεί και είχε απομονωθεί σε ένα δωμάτιο και ο Αγγελής ειδοποιούσε παντού σε όλη την Ελλάδα για την κίνηση ζητώντας από όλους πειθαρχία στις διαταγές του λίγα λεπτά πριν κοπούν οι τηλεπικοινωνίες. Μέχρι το μεσημέρι όλες οι αεροπορικές βάσεις εκτός αυτής των Αθηνών προσχώρησαν στο Βασιλικό κίνημα, αλλά το σχέδιο δεν προέβλεπε τίποτε για την αξιοποίηση τους εκτός από ρίψη φυλλαδίων με το βασιλικό διάγγελμα. Έτσι όλη την ημέρα της 13ης Δεκεμβρίου αεροπλάνα πετούσαν απλά σε χαμηλό ύψος πάνω από το Πεντάγωνο. Ο αντιναύαρχος Δέδες πριν συλληφθεί, έδωσε διαταγή σε όλον τον στόλο να πλεύσει προς Καβάλα υπακούοντας τον Βασιλιά, διαταγή που εξετελέσθη, χωρίς όμως αυτό να αποδειχθεί γεγονός σημασίας.
Η τελική έκβαση της κίνησης θα κρινόταν στην Θράκη. Αν ο Κωνσταντίνος κατάφερνε να θέσει γρήγορα σε κίνηση τις πιστές σε αυτόν μονάδες και να μπει στην Θεσσαλονίκη σε 24 ώρες, θα είχε επικρατήσει πλήρως. Ήδη ήλεγχε την 11η μεραρχία υπό τον ταξίαρχο Βιδάλη που βρισκόταν στην Καβάλα, όμως ο υποστράτηγος Λιαράκος είχε αποτύχει να καταλάβει τον ραδιοσταθμό στην Θεσσαλονίκη για να μεταδόσει το Βασιλικό διάγγελμα. Η πόλη βρισκόταν υπό την κατοχή των ΛΟΚ του ταξίαρχου Πατίλη. Τα γεγονότα όμως εξελίχθηκαν αρνητικά για τον Βασιλιά. Σύντομα φάνηκε ότι οι ανώτατοι αξιωματικοί δεν ήλεγχαν τις μονάδες τους, καθώς υφιστάμενοι τους αξιωματικοί ήταν οπαδοί της 21ης Απριλίου και πολλοί πιο αποφασιστικοί και φανατισμένοι από τους διοικητές τους.
Η αποτυχία και η φυγή
του Κωνασταντίνου στο εξωτερικό
Έτσι στην 20η μεραρχία τεθωρακισμένων ο ταξίαρχος Έρσελμαν αφού το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου έθεσε υπό κράτηση 3 αξιωματικούς (τους αντ/ρχες Πυρρόπουλο και Πετάνη και τον ταγ/ρχη Κιρκηλή) που γνώριζε ότι είναι οπαδοί της 21ης Απριλίου, έδωσε διαταγή να κινηθούν τα άρματα από Κομοτηνή προς Θεσσαλονίκη. Ο ταγματάρχης Σοφικίτης, υποδιοικητής της 2ας διοικήσεως Μάχης ζήτησε δήθεν συνάντηση με τον Έρσελμαν για να ενημερωθεί και με λίγους πιστούς του στρατιώτες τον συλλαμβάνει τον κλειδώνει σε ένα άρμα και αμέσως μετά απελευθερώνει τους κρατηθέντες αξιωματικούς. Η διοίκηση της μεραρχίας βρίσκεται πλέον στα χέρια των “απριλιανών” και ο Σοφικίτης βαδίζει αποφασιστικά προς Κομοτηνή για να συλλάβει και τον Περίδη.
Ο Περίδης απεγνωσμένα ζητάει από τον αντιστράτηγο Ζαλοχώρη στον Έβρο να κινηθεί για να τον ενισχύσει με όλες τις δυνάμεις του. Τα τεθωρακισμένα της 99ης μεραρχίας ξεκινούν, όμως η λάσπη από την καταρρακτώδη βροχή δεν τους επιτρέπει να προχωρήσουν γρήγορα, ενώ όπως αποδείχθηκε κάποιες μονάδες καθυστερούσαν σκοπίμως καθώς οι διοικητές τους ήταν πιστοί στην 21η Απριλίου. Το απόγευμα μια ίλη τεθωρακισμένων υπό τον Σοφικίτη θα συλλάβει και τον ίδιο τον Περίδη στην Κομοτηνή και τον επιτελάρχη του ταξίαρχο Βιδάλη. Να σημειωθεί ότι στα υψώματα γύρω από την Κομοτηνή είχαν ταχθεί αντιαρματικά τα οποία δεν έριξαν ούτε οβίδα στα επελαύνοντα άρματα του Σοφικιτη.
Ο αντιστράτηγος Κόλιας στην Λάρισα δίνει διαταγές στις μονάδες του να κινηθούν προς τα Τέμπη αλλά όλοι οι υφιστάμενοι διοικητές του καθυστερούν να εκτελέσουν τις διαταγές, όταν αντιλαμβάνονται τον σκοπό τους. Όλες οι μονάδες που αναπτύχθηκαν από τον Κόλλια έξω από την Λαμία και την Λάρισα παραδόθηκαν στους επελαύνοντες από την Αθήνα πιστούς αξιωματικούς των “Απριλιανών”, ενώ αργά το απόγευμα συνελήφθη και ο ίδιος ο Κόλλιας.
Τα άσχημα νέα φτάνουν το ένα μετά το άλλο στον Κωνσταντίνο στην Καβάλα που καταλαβαίνει ότι το παν έχει απολεσθεί. Μόνο με αεροπορία και στόλο και την μεραρχία της Καβάλας δεν μπορούσε να πετύχει τους σκοπούς του. Το τελευταίο χτύπημα είναι η ορκωμοσία νέας κυβέρνησης και του υποστράτηγου Ζωιτάκη ως αντιβασιλέα στην Αθήνα από τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο. Μέσα στην απελπισία του και για να μην αιχμαλωτισθεί από την 21η Απριλίου, ο Βασιλιάς με την οικογένεια του και τον πρωθυπουργό Κ. Κόλλια, απογειώνονται εν μέσω καταρρακτώδους βροχής από την Καβάλα, χωρίς σχέδιο πτήσεως και επαρκή καύσιμα προς το Μπρίντιζι ενώ τελικά λόγω του ευνοϊκού καιρού έφτασαν στην Ρώμη.
Η οπερέτα
Το γεγονός ότι το βασιλικό κίνημα εκδηλώθηκε το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου και εκφυλίστηκε σε λιγότερες από 12 ώρες αποδεικνύει πως δεν ήταν παρά ένα πρωτοφανές φιάσκο. Τέτοιας έκτασης μάλιστα, που ελάχιστους απασχόλησε τη μεταπολιτευτική περίοδο. Στην αρχή απορεί κανείς πώς την «πάτησαν» ανώτατοι αξιωματικοί όπως ο αντιστράτηγος Περίδης λ.χ. ή ο ταξίαρχος Ερσελμαν, αλλά σύντομα αντιλαμβάνεται ότι η πλειονότητα των αξιωματικών του Στρατού Ξηράς με βαθμό συνταγματάρχη και κάτω ήταν πιστοί στη χούντα. Και όχι μόνο πιστοί, αλλά και αποφασισμένοι.
Ενας άλλος σοβαρός λόγος αποτυχίας ήταν βεβαίως το ότι το κίνημα του Κωνσταντίνου δεν άγγιξε τον λαό της Βόρειας Ελλάδας. Η δικτατορία είχε στήσει μέσα σε ελάχιστο χρόνο έναν πολύπλοκο μηχανισμό με τον οποίο ήλεγχε τι γινόταν και στο πιο απομονωμένο χωριό. Στη Βόρεια Ελλάδα όμως, και ιδιαίτερα στη Θράκη, όπου σχεδόν όλοι οι κάτοικοι (πλην της μουσουλμανικής μειονότητας) ήταν προσφυγικής καταγωγής- και στη μεγάλη πλειονότητα βενιζελικοί-, ο βασιλιάς εθεωρείτο υπεύθυνος για την απομάκρυνση ενός λαοπρόβλητου πολιτικού ηγέτη (του Γ. Παπανδρέου) και κατά συνέπεια για το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, που το θεωρούσαν επακόλουθο των Ιουλιανών και του βασιλικού πραξικοπήματος. Οσο για τον ερασιτεχνισμό αξιωματικών της κλάσης του Ερσελμαν, του Περίδη ή του Μανέττα, αρκεί να αναφερθεί ένα μόνο περιστατικό: οι κινηματίες είχαν κανονίσει ο αντιστράτηγος Μανέττας, γενικός επιθεωρητής Στρατού, να μεταβεί στο Πεντάγωνο έχοντας μαζί του το βασιλικό διάταγμα που διέτασσε τον χουντικό αντιστράτηγο Αγγελή να του παραδώσει τη διοίκηση του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Το σχέδιο προέβλεπε ότι αμέσως με την επίδοση του διατάγματος θα κόβονταν οι τηλεφωνικές επικοινωνίες μεταξύ Νότιας και Βόρειας Ελλάδας (όπου θα βρισκόταν ο πρώην βασιλιάς). Ο ενθουσιώδης Μανέττας βιάστηκε και μπήκε στο γραφείο του Αγγελή μισή ώρα νωρίτερα. Ο Αγγελής διέταξε και τον συνέλαβαν την ίδια στιγμή και ως τις 11, οπότε ο ΟΤΕ έκοψε τα καλώδια στο ύψος της Λαμίας, είχε την ευκαιρία να επικοινωνήσει με τις μονάδες της Βόρειας Ελλάδας και να τους ανακοινώσει ότι διαταγές θα δέχονταν μόνον από αυτόν.
Ηξερε η χούντα των συνταγματαρχών ότι οι φίλα προσκείμενοι στον Κωνσταντίνο αξιωματικοί συνωμοτούσαν; Ασφαλώς και γνώριζαν, απόδειξη ότι μολονότι η Αεροπορία και το Ναυτικό είχαν πάρει το μέρος του Κωνσταντίνου, οι Απριλιανοί δεν έχασαν ούτε για ένα λεπτό τον έλεγχο του Πενταγώνου. Μπορεί να μην ήλεγχαν το σύνολο των Ενόπλων Δυνάμεων, ήλεγχαν όμως τον Στρατό Ξηράς, τα Σώματα Ασφαλείας και τον κρατικό μηχανισμό. Γι΄ αυτό και εκείνη την ημέρα παρατηρήθηκαν απίστευτα πράγματα: λοχαγοί, ταγματάρχες και συνταγματάρχες να παίρνουν γραπτές διαταγές από τον βασιλιά και από ανωτέρους τους και να τις βάζουν στην τσέπη σαν να ήταν παλιόχαρτα.
Το αποτυχημένο βασιλικό κίνημα ο Παπαδόπουλος το «αξιοποίησε» για να στερεώσει το δικτατορικό καθεστώς προβαίνοντας σε βαθιές εκκαθαρίσεις στην κορυφή της ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων.
Πηγές: Αλεξάνδρα Στεφανοπούλου, 13 Δεκεμβρίου 1967, εκδόσεις Φερενίκη | Αλέξης Παπαχελάς, Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας, εκδόσεις Εστία | Κωνσταντίνου Κόλλια (πρωθυπουργού), Βασιλεύς και Επανάστασις 1967 | Κωνσταντίνος Πλεύρης, γεγονότα 1965-1977 “τα άγνωστα παρασκήνια”, εκδόσεις ήλεκτρον | Μαρία Σαμπατακάκη, Η μοναρχία στην Ελλάδα (η εξέλιξη ενός αμφιλεγόμενου θεσμού), εκδόσεις περισκόπιο | Το αντιπραξικόπημα του Βασιλιά Κωνσταντίνου στις 13 Δεκεμβρίου 1967
Πηγές: istorikathemata.com, | tovima.gr | Επιμέλεια Λ.Τ.
AgrinioStories
Διαβάστε ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ
περισσότερες πληροφορίες για τη ημέρα
κάνοντας clik πάνω στη διαφήμιση που ακολουθεί
