«Γράφω Αγρίνιον αφού το εθέσπισαν ούτω,
αλλά το γράφω υπό διαμαρτύρησιν
Προκρίνω το όνομα Βραχώρι…
τούτο είναι η της κοινής και καθημερινής χρήσεως…
«…το άλλο, η εορτάσιμος ούτως ειπείν ονομασία, η δια τας Κυριακάς»
- του Δημήτρη Βικέλα -
Μια περιήγηση στα μέρη μας τον προ-προηγούμενο αιώνα
Εις το περί Ακαρνανίας σύγγραμμα του ο κ. Ηeuzey, καίτοι περί αρχαιολογίας ιδίως πραγματευόμενος, περιγράφει όμως με πολλήν και χάριν και ακρίβειαν την φύσιν και την παρούσαν κατάστασιν της μεγαλοπρεπούς και αγρίας ταύτης χώρας. Αι περιγραφαί του μου ήλθον συχνάκις εις την μνήμην και προχθές ότε παρέπλεα τους κόλπους και τα ακρωτήρια της, αλλ’ έτι περισσότερον σήμερον, ότε διηρχόμην τα ενδότερα της. Εν τούτοις (συγχώρησόν μου την επανάληψιν, αλλ’ ομολογώ ότι αρέσκομαι επαναλαμβάνων τούτο), από το 1856, ότε ο κ. Ηeuzey περιήλθε την Ακαρνανίαν, τα πράγματα μετεβλήθησαν ενταύθα διττώς. Πρώτον, δεν λυμαίνεται πλέον την χώραν η ληστεία, και δεύτερον δύναται τις να την διέλθη σήμερον εφ’ αμάξης. Ούτω ήλθομεν ημείς εντός τεσσάρων ωρών από Καρβασαράν εις Αγρίνιον.
Γράφω Αγρίνιον αφού το εθέσπισαν ούτω, αλλά το γράφω υπό διαμαρτύρησιν. Προκρίνω το όνομα Βραχώρι, υπό το οποίον η πόλις αύτη είναι εισέτι γνωστή καθ’ όλην την Ελλάδα· τούτο είναι η της κοινής και καθημερινής χρήσεως, το άλλο η εορτάσιμος ούτως ειπείν ονομασία, η δια τας Κυριακάς.
Χάρις εις την σχολαστικότητα ήτις επεκράτησε κατά τον σχηματισμόν του Ελληνικού βασιλείου, πολλαί ονομασίαι μετεβλήθησαν τοιουτοτρόπως. Ηθέλησαν να αναστήσωσι την αρχαίαν Ελλάδα, δίδοντες εις τας πόλεις και τα χωρία μας τα αρχαία ονόματα των, όπου νέαι ονομασίαι τα αντικατέστησαν. Ελησμόνησαν όμως ότι την αρχαίαν ιστορίαν διεδέχθη νεωτέρα ιστορία, ήτις αφήκε και αύτη τα ίχνη της εις την πατρίδα μας, ίχνη άτινα δεν έχομεν το δικαίωμα ν’ αποσβέσωμεν. Ηδυνάμεθα δε να σεβασθώμεν τα δια μακράς παραδόσεως καθιερωθέντα νέα ονόματα, χωρίς δια τούτο να φανώμεν ασεβείς προς τους ένδοξους προγόνους μας. Απ’ εναντίας, αδικούμεν την κλασσικήν αρχαιότητα όσω και την νεωτέραν ιστορίαν δια της συγχύσεως την οποίαν επιφέρουν ενίοτε τοιούτοι αναχρονισμοί και τοιαύται αναβαπτίσεις. Ούτω περί Αγρινίου, είναι μήπως βέβαιον ότι το Βραχώρι κατέχει την τοποθεσίαν της αρχαίας πόλεως; Ουδαμώς! Οι αρχαιολόγοι ανευρίσκουν τα ίχνη της εις απόστασιν τινά του Βραχωρίου.
Η εξακρίβωσις της τοποθεσίας του Αγρινίου ήτο έργον των αρχαιολόγων, των δε διοργανωτών μας καθήκον ήτο, νομίζω, να μη επεμβαίνωσιν εις τα της αρχαιολογίας και να διατηρήσωσι το όνομα Βραχώρι. Το όνομα τούτο συχνάκις αναφέρεται εις την ιστορίαν της Επαναστάσως. Οι Βραχωρίται επανέστησαν εκ των πρώτων και έδιωξαν τους κατέχοντας την πατρίδα των Τούρκους, ευρισκόμενοι δε επί της οδού του εχθρού οπότε ούτος κατήρχετο εξ Ηπείρου εις την Ελλάδα, πολλάκις ηγωνίσθησαν προς αναχαιτισμόν της πορείας του. Τώρα λοιπόν ο ιστορικός, ο μνημονεύων τα γεγονότα της εποχής εκείνης, πρέπει να τα εξιστορή ως διαδραματισθέντα εις Αγρίνιον και όχι εις Βραχώρι; – Σήμερον σκεπτόμεθα ορθότερον και νομίζω ότι δεν ηθέλομεν περιπέσει εις παρόμοια σφάλματα εξ υπερβολικής αρχαιολατρείας, αλλά το κακόν έγεινεν ως προς το Βραχώρι και αναγκάζομαι να χρονολογώ τας επιστολάς μου κατά τας απαιτήσεις της επισήμου γεωγραφίας μας.
Ο Καρβασαράς το 1884
Ο δήμαρχος του Καρβασαρά (ευτυχώς δεν μετεβλήθη και ο Καρβασαράς εις Αργός Αμφιλοχικόν) μας είχεν ετοίμην την παραγγελθείσαν άμαξαν, ώστε δεν εχρονοτριβήσαμεν εκεί, μολονότι δεν θα με δυσηρέστει ποσώς εάν παρετείνετο η διαμονή μας επί τοσούτον τουλάχιστον, ώστε να επισκεφθώ τα ερείπια της Λιμναίας, τα οποία ο κ. περιγράφει.
Χθες σου έλεγα ότι η Πρέβεζα κερδίζει όταν την επισκεφθή τις μετά την Άρταν. Ούτω μετά τας δύο εκείνας πόλεις, ο μικρός και ταπεινός Καρβασαράς φαίνεται ως πρώτος σταθμός προς πολιτισμόν ανώτερον. Βλέπει τις ενταύθα οδούς ευθείας, τινές μάλιστα των οποίων έχουν από τούδεν την ζώνην του μέλλοντος πεζοδρομίου των, -διαβλέπεις ότι υπάρχει που κυβέρνησις, εις δε την πόλιν αυτήν δημοτική αρχή, και ότι αμφότεροι μεριμνούν όπως δήποτε περί της ευημερίας των κατοίκων. Αληθώς, ταύτα μόλις θα τα ίδης ερχόμενος άλλοθεν, αλλ’ όταν έρχεσαι από Τουρκικός πόλεις τα βλέπεις έως και εις τον Καρβασαράν.
Η πρόθυμος φιλοφροσύνη των κατοίκων μαρτυρεί την φιλοξενίαν των αλλά και συνάμα την σπάνιν των περιηγητών. Ο πράκτωρ της ατμοπλοϊκής εταιρίας μας προσκαλεί μετ’ ευγενούς επιμονής ν’ αναβώμεν εις την οικίαν του, όπου η σύζυγος και η θυγάτηρ μας προσφέρουν το γλυκόν συνοδευόμενον με εγκάρδια «Καλώς ωρίσατε». Μόλις αναχωρούμεν εκείθεν προς επίσκεψιν του δημάρχου, και ιδού ο δήμαρχος ερχόμενος εις προϋπάντησίν μας. Τον ακολουθούμεν εις την οικίαν του, ευρίσκομεν δ’ εκεί όλην την οικογένειαν συνηθροισμένην, διότι εορτάζει το όνομά του σήμερον, εορτήν του Αγίου Γεωργίου. Η τράπεζα είναι πλήρης γλυκισμάτων και ροσολίων, τρώγομεν δε και πίνομεν εις υγείαν του δημάρχου, και αναχωρούντες αναγκαζόμεθα να δεχθώμεν γλυκίσματα και δια τον δρόμον.
Εις την οικίαν του δημάρχου και εις του πράκτορος, καθώς πανταχού εν γένει εις την Ελλάδα, το άξιον παρατηρήσεως είναι ότι εκλείπουν επί μάλλον και μάλλον τα Ανατολικά έθιμα ως προς την διακόσμησιν. Τον Τουρκικόν σοφάν διαδέχεται ο κομψότερος αλλ όχι και αναπαυτικότερος καναπές, τα χαμηλά σκαμνιά η ψάθινη καθέκλα και η πολυθρόνα, αναπόφευκτος δε κατ’ εξοχήν είναι η κονσόλα και άνωθεν αυτής ο καθρέπτης. Δεν δύναμαι να εγγυηθώ ότι και οι κοιτώνες εξευρωπαϊσθησαν όσον η αίθουσα της υποδοχής, αλλά θα γείνη και τούτο, εάν εισέτι δεν έγεινε. Η μεταβολή αρχίζει εκ των προς το θεαθήναι, μέχρις ου είσδυση και εις τα ενδότερα. Το δε πράγμα δεν περιορίζεται εις μόνα τα έπιπλα, αλλ’ είναι γενική η τάσις προς παραίτησιν των αρχαίων συνηθειών. Ούτω και περί την ενδυμασίαν, ο δήμαρχος του Καρβασαρά μένει έτι πιστός εις την φουστανέλαν, αλλ’ όμως εφραγκοφόρεσε τον μικρόν του υιόν. Είναι αρά γε καλόν τούτο ή κακόν;
Νομίζω ότι είναι και καλόν και κακόν ταυτοχρόνως, διότι παραδεχόμενοι πολιτισμόν, ός τις, ναι μεν, επιστρέφει εις την πρώτην κοιτίδα του αλλ’ επανέρχεται όπως δήποτε μακρόθεν, – κινδυνεύομεν ενίοτε ν’ αρχίσωμεν ιδιοποιούμενοι τα χειρότερα του. Εάν εγνώριζες υπό οποίαν φάσιν ο πολιτισμός ούτος εμφανίζεται επί του παρόντος εις τας επαρχιακός πόλεις μας! Να σου το ειπώ; – Υπό την των Ωδικών Καφενείων!
Σήμερον το πρωί μου διηγούντο επί του ατμόπλοιου οποίαν αναστάτωσιν έφερεν ενταύθα η παρουσία του προσωπικού των καφενείων τούτων. Είναι ως άλλη εισβολή ακριδών! Αι αποτελούσαι τους θιάσους έρχονται εκ Γερμανίας και Ιταλίας, αλλά προς ένδειξιν της Γαλλικής του πράγματος εφευρέσεως διατηρείται η Γαλλική ονομασία του, με μόνην την διαφοράν ότι, επειδή δεν προφέρομεν ευκόλως το ch, μετατράπη το Café chantant εις Καφέ -Σαντάν. Φαίνεται ότι αι εκ Γερμανίας σειρήνες εκμεταλλεύονται επιδεξιώτερον τον ενθουσιασμόν του ακροατηρίου των, χρηματολογούσαι άνευ ανταλλαγής, ενώ αϊ Ιταλίδες λέγονται γενναιότεροι. Αλλά και οι μεν και αι δε διετάραξαν την ησυχίαν των επαρχιών μας, όπου τα ήθη διετηρούντο χρηστά και αυστηρά, εις βαθμόν ώστε κατήντησαν ο τρόμος των γυναικών μας και των γερόντων. Εις Καρβασαράν αι αντιζηλίαι των φοιτώντων εις τα καφενεία ταύτα απέληξαν εσχάτως εις ρήξεις, αίτινες επροκάλεσαν την επέμβασιν στρατιωτικής δυνάμεως. Εν τούτοις, καθ α μ’ εβεβαίωσεν ο διηγούμενος ταύτα συνεπιβάτης, – τον πιστεύω δε τόσω μάλλον, καθόσον έφερε και αυτός ευρωπαϊκήν ενδυμασίαν, – μόνη η φραγκοφορεμένη νεολαία του Καρβασαρά ανεμίχθη εις τας ενθουσιώδεις εκείνας επιδείξεις, οι δε φουστανελοφόροι έβλεπον μακρόθεν τα γινόμενα.
Διατηρήσαντες ούτοι το εθνικόν ένδυμα, έμειναν πιστότεροι εις τα πατριαρχικά ήθη της πατρίδος. Υποθέτω ότι δεν τους έλειπεν η όρεξις, αλλ’ υπερενίκησεν η φιλοτιμία. Το ράσον αποτελεί, εν μέρει τουλάχιστον, τον καλόγηρον, ό,τι και αν λέγη περί του έναντίου η Γαλλική παροιμία.
Αλλά μη μ’ εκλάβης ως οπισθοδρομικόν. Όχι. Είμαι κ’ εγώ υπέρ της προόδου, δεν με φοβίζουν δε ταύτα υπέρ το δέον. Τα θεωρώ ως ένα των τρόπων δι’ ων εξαγοράζομεν τα μέλλοντα αγαθά του πολιτισμού, πιστεύω δε ότι το κακόν είναι παροδικόν, ότι θα διέλθωμεν την περίοδον της κρίσεως μέχρις ου εξαντληθή η ασθένεια και επέλθη αφ’ εαυτής η θεραπεία. Προ τριάκοντα περίπου ετών η Γαλλία μας εκήρυττε παρ’ ολίγον τον πόλεμον χάριν σχοινοβατρίας προς την οποίαν επέδειξαν αισθήματα ακατάσχετου λατρείας μέλη τινά του Αθηναϊκού συρφετού. Το ζήτημα είναι γνωστόν υπό το όνομα του θεατρώνου Soulie. Έκτοτε μας ήλθον τοσαύται εκπολιτίστριαι του είδους τούτου, ώστε ο ενθουσιασμός των νεοφύτων ημβλύνθη, ουδέ υπάρχει πλέον φόβος μη μας εκθέσωσιν ορμητικοί Αθηναίοι εις τον κίνδυνον νέου πολέμου χάριν τοιούτων Ελενών. Θα τας συνειθίσωσι και εις Καρβασαράν.
Εν τούτοις ομολογώ ότι ευχαριστούμαι βλέπων την φουστανέλαν επικρατούσαν εισέτι εις τα μέρη ταύτα. Την εχόρτασα σήμερον, όχι καθ’ οδόν, -διότι μεταξύ Καρβασαρά και Αγρινίου μόλις συνηντήσαμεν καθ’ όλον το διάστημα δέκα ή δώδεκα ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων και των ιδιοκτητών των μικρών καλυβών, δήθεν καφενείων, όπου ευρίσκει τις νερόν δια τα ζώα και ρακί δια τους οδοιπόρους, αλλ’ όχι και άλλο τίποτε· – ενταύθα όμως, εις Αγρίνιον, οι κάτοικοι ήσαν εις κίνησιν σήμερον ένεκα της εορτής, αϊ οδοί πλήρεις, το δε πλήθος συνεπυκνούτο εις την κεντρικήν της πόλεως πλατείαν, και παρεκτός ολιγίστων εξαιρέσεων, πανταχού η φουστανέλα. Έβλεπες ένα σωρόν κατάλευκον, και άνωθεν, ως παπαρούνας επί χιόνος, την ερυθράν γραμμήν των φεσιών, -θέαμα γραφικώτερον ή τας μελανείμονας συναθροίσεις των Ευρωπαϊκών πόλεων.
Φωτογραφία: Ο Καρβασαράς το 1897
Το παραπάνω κείμενο αποτελεί αναδημοσίευση από την έκδοση
των «Επιστολών προς φίλο» του Δ. Βικέλα με τον τίτλο:
«Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν», το 1886 στο τυπογραφείο του Ανέστη Κωνσταντινίδου
Η συνέχεια αύριο 18/9/2024
