Δολοφονική επίθεση στη Θεσσαλονίκη
εναντίον του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη
Θα υποκύψει στο μοιραίο πέντε μέρες αργότερα.
Η ιστορία του Γρηγόρη Λαμπράκη είναι γεμάτη από συμβολισμούς και ο ίδιος τους συγκέντρωσε όλους επάνω του, σαν ανθρώπινος φάρος. Σπουδαίος αθλητής, επιφανής γιατρός, πολιτικός, αιώνιος οραματιστής και αγωνιστής, έβλεπε τη ζωή σαν ένα στίβο, στον οποίο ο αγώνας δεν σταματούσε ποτέ.
Γεννήθηκε στην Κερασίτσα του Νομού Αρκαδίας και προερχόταν από αγροτική οικογένεια. Από τα εφηβικά του κιόλας χρόνια ασχολήθηκε με τον αθλητισμό. Το Σεπτέμβριο του 1931 γράφτηκε στην Εμπορική και Λογιστική Σχολή «Παναγιωτόπουλου» με σκοπό να γίνει λογιστής, αλλά το 1933 άλλαξε γνώμη και μπήκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Λαμπράκης, από ιδιοσυγκρασία και ιδεολογία δεν έκανε τίποτα στη ζωή του αν αυτό δεν είχε κάποια υψηλή στόχευση. Ήταν από τους πρώτους και τα περισσότερα χρόνια των σπουδών του έπαιρνε υποτροφίες.
Ο αθλητής Γρηγόρης Λαμπράκης
Το 1931 ο Γρηγόρης Λαμπράκης ασχολείται με τον κλασικό αθλητισμό. Στα 19 του αναδεικνύεται πρώτος πανελληνιονίκης στο τριπλούν με 13,62 μ. Το 1935 βελτιώνει το πανελλήνιο ρεκόρ στο μήκος με 7,15μ καταρρίπτοντας το παλαιό 7,02μ. Μια βδομάδα αργότερα στην Κωνσταντινούπολη κερδίζει δυο χρυσά στους Βαλκανικούς στο μήκος (7,10 μ) και στο τριπλούν (14,13 μ). Αναδείχθηκε επίσης 10 (12 κατά μια άλλη εκδοχή) φορές Βαλκανιονίκης σε τέσσερα διαφορετικά αγωνίσματα και το 1937 ήταν 4ος στο μήκος στους Παγκόσμιους Φοιτητικούς Αγώνες. Το 1938 ήταν η σπουδαιότερη χρονιά στην αθλητική του καριέρα, αφού κατέρριψε τρεις φορές το πανελλήνιο ρεκόρ στο μήκος και τις τρεις φορές μέσα στον Αύγουστο. 7.16μ, 7.20μ. και 7.37μ. μια επίδοση που άντεξε 21 ολόκληρα χρόνια.
Το 1936, ο Λαμπράκης πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου. Ο 24χρονος τότε Λαμπράκης δεν διακρίθηκε στα αγωνίσματά του, το άλμα εις μήκος και το τριπλούν, οι αγώνες ήταν όμως γι αυτόν μια μοναδική εμπειρία. Όπως και η γνωριμία του εκεί με το συναθλητή του και μεγάλο πρωταγωνιστή των αγώνων, τον Αμερικανό Τζέσε Όουενς. Ο Όουενς ήταν ο αθλητής που έκανε τον Χίτλερ να σηκωθεί από τη θέση του και να εγκαταλείψει το στάδιο, προκειμένου να μην αναγκαστεί να δώσει συγχαρητήρια σε μαύρο αθλητή.
Κατοχή, απελευθέρωση και ιατρική
Η κατοχή τον βρίσκει 29 ετών. Ο ένας του αδελφός συλλαμβάνεται και στέλνεται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ένας άλλος ανεβαίνει στα βουνά. Ο Λαμπράκης μένει πίσω για να βοηθήσει. Μαζί με άλλους αθλητές ιδρύει το 1943 την Ένωση Ελλήνων Αθλητών (ΕΕΑ) η οποία είχε ως στόχους της τη συνέχιση της αθλητικής δραστηριότητας, την περίθαλψη ασθενών αθλητών, κλπ.
Πρωτοστατεί στην ανασυγκρότηση του ΣΕΓΑΣ
Οι αθλητές προσπαθούσαν να διοργανώσουν συλλαλητήρια, συσσίτια και έναν αθλητικό αγώνα στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Αρχικά είχε δοθεί άδεια, η οποία στη συνέχεια ακυρώθηκε. Ο Λαμπράκης μπήκε, επικεφαλής αθλητών, στα γραφεία του ΣΕΓΑΣ στο Κολωνάκι και έκανε τεράστια φασαρία. Στη συνέχεια πήγαν στην Πλατεία Φιλικών, στεφάνωσαν το μνημείο του Ξάνθου και έψαλαν τον εθνικό ύμνο. Οι αγώνες έγιναν τελικά, στο Καλλιμάρμαρο, με την ανάκρουση του εθνικού ύμνου και την έπαρση της ελληνικής σημαίας. Ο Λαμπράκης και η ΕΕΑ δημιουργούν ένα οργανωμένο σύστημα υγειονομικής παρακολούθησης και περίθαλψης και σώζουν κυριολεκτικά τη ζωή πολλών συναθλητών και συνανθρώπων του.
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης και η πρώτη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης
Στις 21 Απριλίου 1963 αποφασίζεται να γίνει η πρώτη Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης. Αφετηρία ορίζεται ο Τύμβος του Μαραθώνα και τερματισμός η Πνύκα. Η πορεία οργανώθηκε από το «Σύνδεσμο Μπέρτραντ Ράσελ» και την ΕΕΔΥΕ. Έχουν προσκληθεί για να πάρουν μέρος πολλοί ξένοι ειρηνιστές απ’ όλο τον κόσμο – κυρίως από τη Βρετανία. Η κυβέρνηση της ΕΡΕ υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή απαγορεύει την πορεία και ανακοινώνει ότι όποιος επιχειρήσει να προσεγγίσει θα συλλαμβάνεται. Η προειδοποίηση αφορά και τους ξένους προσκεκλημένους. Τίθενται σε επιφυλακή Στρατός, Αστυνομία, Χωροφυλακή, ακόμη και άνδρες του Λιμενικού, αφού έπρεπε να αποκοπεί και η προσέλευση διά θαλάσσης.
Το πρωί της Κυριακής 21 Απριλίου, στις 8:00, ο Λαμπράκης αρχίζει μόνος του την πορεία. Kρατάει στα υψωμένα χέρια του ένα απλό πανό με τη λέξη EΛΛAΣ και με το σύμβολο του «Συνδέσμου Eιρήνης Mπέρτραντ Pάσελ», τον κύκλο με τον τσακισμένο σταυρό, παγκόσμιο σύμβολο της ειρήνης. Φωνάζει: «Ζήτω η Ειρήνη, ζήτω η Δημοκρατία».
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης θα συνεχίσει.
Πότε μόνος του και πότε μαζί με μερικούς συναγωνιστές του που κατάφεραν να περάσουν από τα μπλόκα της Χωροφυλακής. Θα διανύσει έτσι πέντε χιλιόμετρα προς την Αθήνα. Στη Ραφήνα οι αρχές ασφαλείας θα επιχειρήσουν να τον σταματήσουν και να τον σύρουν στο δάσος. Θα αποτύχουν μετά από την επέμβαση κατοίκων της περιοχής και όσων συνοδεύουν το Λαμπράκη. Οι τελευταίοι θα συλληφθούν κοντά στο Πικέρμι. Ο ίδιος ο Λαμπράκης θα συλληφθεί κοντά στο Χαρβάτι. Τον περιφέρουν επί ώρες στην Αθήνα με αστυνομικό καμιόνι και τελικά τον αφήνουν στη Νέα Ιωνία.
Αργά το βράδυ της ίδιας μέρας ο Λαμπράκης φτάνει στα γραφεία της ΕΕΔΥΕ και από εκεί στέλνει τηλεγράφημα στις εφημερίδες, το οποίο άρχιζε ως εξής: «Πόθος δημοκρατικού λαού μας διά πορείαν Ειρήνης “Μαραθών – Αθήναι” επραγματοποιήθει». Στη συνέχεια καταγγέλλει τη σύλληψή του και τη μεταχείρισή τους από τους αστυνομικούς και κατονομάζει τους υπεύθυνους. Το τηλεγράφημα κατέληγε: «Δυστυχώς διεπίστωσα ότι δημοκρατία δεν υπάρχει εις την Ελλάδα, όταν εκλεκτοί του λαού κυριολεκτικώς καταρρακώνονται». Παρά την απογοήτευή του, ήταν αποφασισμένος να συνεχίσει. Και οι αντίπαλοί του αποφασισμένοι να τον σταματήσουν.
Η δολοφονική επίθεση στη Θεσσαλονίκη
Λίγο μετά τις 8 το βράδυ της Τετάρτης 22 Μαΐου 1963, ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξεκίνησε από το ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ της Θεσσαλονίκης για να πάει σε εκδήλωση της «Επιτροπής δια την διεθνή ύφεσιν και ειρήνην», στην οποία ήταν ομιλητής.
Η κατάσταση ήταν τεταμένη: Από τις 6 το απόγευμα δεκάδες άνθρωποι είχαν αρχίσει να συγκροτούν αντισυγκέντρωση κοντά στο κτίριο όπου επρόκειτο να γίνει η συγκέντρωση. Στον τόπο της συγκέντρωσης βρίσκονταν ήδη 180 χωροφύλακες, καθώς και ο επιθεωρητής Χωροφυλακής Βόρειας Ελλάδας και ο διευθυντής των αστυνομικών δυνάμεων της πόλης. Κανείς τους δεν έδωσε διαταγή να διαλυθεί η αντισυγκέντρωση. Ο Λαμπράκης προπηλακίστηκε καθώς πήγαινε στο κτίριο όπου βρίσκονταν τα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, απ’ όπου και εκφώνησε μετά από λίγο το λόγο του, κάτω από τις έξαλλες κραυγές του πλήθους των «αγανακτισμένων πολιτών».
Υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου…
Κάποια στιγμή σταματάει την ομιλία του και λέει από μικροφώνου: «Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Β. Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον διοικητή Ασφαλείας να προστατέψουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου»
Βλέποντας να καθαρίζεται ο χώρος μπροστά στο κτίριο, ο Λαμπράκης μαζί με αρκετά άτομα ξεκίνησαν να περάσουν απέναντι, για να πάνε στο ξενοδοχείο του. Καθώς διέσχιζαν τον δρόμο, μία τρίκυκλη μοτοσυκλέτα έπεσε πάνω στην ομάδα του βουλευτή και των φίλων του, ενώ ένας άντρας που ήταν ανεβασμένος στην καρότσα, χτύπησε με ένα λοστό τον Λαμπράκη στο κεφάλι. Ο βουλευτής σωριάστηκε αιμόφυρτος στο έδαφος.
Βαριά τραυματισμένος μεταφέρεται στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ. Η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη. Αυτό επιβεβαιώνουν εκτός από τους Έλληνες γιατρούς και τέσσερις νευροχειρουργοί που καλούνται από το εξωτερικό. Στις 27 Μαΐου, στις 01:22, ο Γρηγόρης Λαμπράκης χάνει τη μάχη.
Το 2010 βρέθηκαν στα υπόγεια του δικαστικού μεγάρου Θεσσαλονίκης δύο χαρτόκουτα με τα ματωμένα ρούχα των βουλευτών της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη και Γιώργη Τσαρουχά, που είχαν αποθηκευθεί εκεί ως πειστήρια για τις δίκες των δύο εγκλημάτων. Άγνωστοι παρέδωσαν τα κουτιά στα γραφεία της Εταιρείας Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων στη Θεσσαλονίκη και το 2019 τα ρούχα παραδόθηκαν στο εργαστήριο συντήρησης υφασμάτων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου για να συντηρηθούν και να διασωθούν από τη φθορά.
Η αστυνομική εκδοχή, ο Χρήστος Σαρτζετάκης και… η δίκη
Η επίσημη αστυνομική εκδοχή ήταν ότι επρόκειτο για τροχαίο ατύχημα και ήταν αυτή που αρχικά υιοθέτησε και η κυβέρνηση της χώρας. Στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησαν ανακρίσεις από το Χρήστο Σαρτζετάκη και τον εισαγγελέα Δημήτριο Παπαντωνίου, υπό τη γενική εποπτεία του εισαγγελέα εφετών Παύλου Δελαπόρτα. Η ηγεσία της Xωροφυλακής Θεσσαλονίκης έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποκρύψει κρίσιμα στοιχεία και να εκφοβίσει τους μάρτυρες. Η ανακριτική ομάδα, παρά τις απροκάλυπτες παρεμβάσεις και πιέσεις που δέχτηκε από τον τότε εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και μετέπειτα πρώτο πρωθυπουργό της δικτατορίας, Κωνσταντίνο Κόλλια, κατόρθωσε να στοιχειοθετήσει ότι επρόκειτο για προμελετημένο έγκλημα και να αποκαλύψει τους ηθικούς αυτουργούς του. Εκτός από τους φυσικούς αυτουργούς, Σπύρο Γκοτζαμάνη (οδηγός της μοτοσικλέτας) και Μανόλη Εμμανουηλίδη (επιβάτης στην καρότσα) κατηγορήθηκαν οι Κωνσταντίνος Μήτσου, επιθεωρητής Βορείου Ελλάδος, Ευθύμιος Καμουτσής, διευθυντής αστυνομίας, Κωνσταντίνος Δόλκας και άλλοι, οι οποίοι παραπέμφθηκαν για παράβαση καθήκοντος.
«Κατά την διάρκειαν της ομιλίας του Λαμπράκη συνεκεντρώθησαν εις τον δρόμον εξτρεμιστικά στοιχεία της δεξιάς με πρόθεσιν να τον αποδοκιμάσουν. Φαίνεται ότι μεταξύ αυτών υπήρχαν και μερικοί ωργανωμένοι, που είχαν ως σκοπόν, όχι να δολοφονήσουν, αλλά να ‘στραπατσάρουν’, όπως έλεγαν, τον Λαμπράκη και να προκαλέσουν σύγχυσιν μεταξύ των κομμουνιστών. Φαίνεται δε, επίσης, ότι ορισμένα αστυνομικά όργανα ηνέχθησαν τα σχέδια αυτά, πιστεύοντας ότι με τον τρόπον αυτόν εκπληρούν την αντικομμουνιστικήν αποστολή των». Κ. Καραμανλής.
Η παραπομπή από μόνη της ήταν μια τεράστια νίκη. Η μόνη, όμως.
Οι ηθικοί αυτουργοί της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη
Στους ηθικούς αυτουργούς συμπεριλαμβανόταν ο πρόεδρος της παρακρατικής οργάνωσης στην οποία ανήκε ο Γκοτζαμάνης, Ξενοφών Γιοσμάς και ο υπομοίραρχος Εμμανουήλ Καπελώνης, διοικητής του αστυνομικού τμήματος Τούμπας. Στη δίκη που πραγματοποιήθηκε το 1966 και παρά την εισαγγελική πρόταση, οι ένορκοι έκριναν ένοχους μόνο τους δύο φυσικούς αυτουργούς και τον Ξενοφών Γιοσμά. Η δίκη ουσιαστικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε δολοφονία. Οι κατηγορούμενοι αξιωματικοί αθωωθηκαν. Ο Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουηλίδης, καταδικάστηκαν σε 11 και 8,5 χρόνια, αντίστοιχα, για πρόκληση «βαριών σωματικών κακώσεων» και «συνέργεια» αντίστοιχα. Αποφυλακίστηκαν επί χούντας.
Η κηδεία του Λαμπράκη, η παραίτηση Καραμανλή, η δικτατορία
Η κηδεία του Λαμπράκη πραγματοποιήθηκε σε τεταμένο κλίμα. Την παρακολούθησε πλήθος 500.000 ανθρώπων, φωνάζοντας τα συνθήματα «Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς», «Ζει, Ζει, Ζει» και «Κάθε νέος και Λαμπράκης».
«Η Ένωση Κέντρου καταγγέλλει τον αρχηγό της ΕΡΕ Κωνσταντίνο Καραμανλή ως ηθικό αυτουργό της δολοφονίας του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη. Ο κ. Καραμανλής προβαίνει στην οργάνωση τρομοκρατικών ομάδων δια τα εγκλήματα των οποίων βεβαίως καθίσταται ηθικός αυτουργός. Θα πρέπει δια τούτο όχι μόνο να ντρέπεται αλλά και να λογοδοτήσει ενώπιον του Λαού και της Δικαιοσύνης», δηλώνει ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου, Γεώργιος Παπανδρέου.
«Με τη σημερινή του δήλωση, ο Γεώργιος Παπανδρέου θα ντρέπεται εις όλη του τη ζωή», απαντά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ωστόσο, η κυβέρνηση κλονίζεται και κάτω και από τη διογκούμενη λαϊκή πίεση, θα παραιτηθεί είκοσι μέρες μετά τη δολοφονία, με τον Καραμανλή να αναρωτιέται «Επιτέλους, ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;».
Η απάντηση θα έρθει λίγους μήνες μετά, με το πραξικόπημα και την εγκαθίδρυση της στρατιωτικής δικτατορίας του Παπαδόπουλου.
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης από τους Βασίλη Βασιλικό και Κώστα Γαβρά
Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη ενέπνευσαν το συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό για να γράψει το περίφημο πολιτικό του μυθιστόρημα με τον τίτλο «Ζ». Το 1969 το «Ζ» μεταφέρεται στη μεγάλη οθόνη από τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, με πρωταγωνιστές τον Υβ Μοντάν στο ρόλο του Λαμπράκη, το Ζαν Λουί Τρεντινιάν στο ρόλο του Σαρτζετάκη και την Ειρήνη Παπά. Η ταινία χάρισε στον Γαβρά το πρώτο του Όσκαρ (και τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης Ταινίας το 1970), ενώ κινητοποίησε την παγκόσμια κοινότητα εναντίον της χούντας των συνταγματαρχών.
Το Μνημείο Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη
Το Μνημείο Γρηγόρη Λαμπράκη βρίσκεται στην καρδιά της Θεσσαλονίκης στην συμβολή των οδών Βενιζέλου και Ερμού. Ακριβώς στο σημείο που ξεκινά η Οδός Σπανδωνή. Παρόλο που είναι σε ένα ιδιαίτερα κεντρικό σημείο της πόλης, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό ούτε προβεβλημένο. Δείτε σχετικό βίντεο από το Μνημείο Γρηγόρη Λαμπράκη
Πηγή | Επιμέλεια: Θοδωρής Κουγιουμτζής
