.
| Τo Αγρίνιο στα τέλη του 19ου αιώνα |
Ένα κείμενο του Μάρκου Γκιόλια
«Ο Δημήτρης Στάικος ήταν γιος του Νικολάου Στάικου,
που αντιπροσώπευσε ως προεστώς την επαρχία του Βλοχού
στην Γ’ Συνέλευση της Δυτικής Ελλάδας το 1824 στο Αιτωλικό»
[ Τo Αγρίνιο στα τέλη του 19ου αιώνα
και η διαθήκη του Δημήτρη Στάικου ]
«Με ιδιόχειρη διαθήκη του, ο Δημήτρης Στάικος κληροδοτούσε στον Δήμο
ολόκληρη την κινητή και ακίνητη περιουσία του, που ήταν αρκετά μεγάλη»
Η ιστορία του Δήμου Αγρινίου είναι ένα σημαντικό και πολύπλευρο θέμα, που απαιτεί εξαντλητική αρχειακή έρευνα και σπουδή, κυρίως μετά το 1880. Η ημερομηνία αυτή είναι η αφετηρία για την ανάπτυξη όχι μόνο της τοπικής κοινωνίας, επομένως και του Δήμου Αγρινίου, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας. Και βεβαίως η διαμόρφωση και η εξέλιξη του Δήμου συνάπτεται αρρήκτως με την οργάνωση των παραγωγικών λειτουργιών της περιοχής, ιδίως του καπνεμπορίου και των σχέσεων του με την καπνεργασία.
Το γεγονός ότι το οργανωμένο εργατικό κίνημα εμφανίζεται στην πόλη μετά το 1910, μαρτυρεί το πόσο αργόσυρτη ήταν η ανάπτυξη των κοινωνικών καπιταλιστικών σχέσεων στην περιοχή. Κι αυτό είχε άμεσες συνέπειες στη δυναμική εξέλιξη του Δήμου ως ζωντανού κοινωνικού και θεσμικού οργανισμού. Κι ασφαλώς δεν ήταν μόνον αυτό το πρόβλημα. Υπήρχαν και άλλοι ειδικοί και γενικότεροι παράγοντες, που επηρέαζαν και καθόριζαν τις δυνατότητες του Δήμου για έναν αποτελεσματικότερο κοινωνικό εκσυγχρονισμό του. Ο Έλληνας λόγιος Δημ. Βικέλας, που περιηγήθηκε την περιοχή το 1884, εσημείωνε πως «το Αγρίνιον ευρίσκεται εις πρόοδον». Κι αυτή αφορούσε καταρχήν στην οργάνωση και τον εξωραϊσμό του Δήμου από πλευράς δρόμων, δημοσίων χώρων, ξενοδοχείων, εστιατορίων, καταστημάτων. Η πορεία του Δήμου προς κάποιες μορφές αστικής ανάπτυξης ήταν πρωτίστως συνυφασμένη με την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Αγρινίου -Μεσολογγίου το 1888, καθώς και με την γεφύρωση του Αχελώου. Και τα δύο αυτά έργα δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την έξοδο του Δήμου από την απομόνωση του και το οικονομικό ζωντάνεμα ολόκληρης της αιτωλικής ενδοχώρας. Η εσωτερική ανάπτυξη του Δήμου συντελείται αργά, γιατί η οργάνωση των οικονομικών πόρων είναι ακόμα υποτυπώδης. Κι αυτό είναι για την έρευνα ένα ευρύτερο θέμα, που συνδέεται και με τη δημογραφική κατάσταση του Δήμου. Το 1880 αρχίζουν να διαμορφώνονται οι δύο πλατείες και να χαράσσονται οι κύριοι δρόμοι της πόλης κατόπιν «μειοδοτικής δημοπρασίας», όπως γράφει εφημερίδα της εποχής. Οι σχετικές εργασίες φαίνεται να περατώνονται γρήγορα. Αλλά οι κάτοικοι δεν είναι έτοιμοι για την προσαρμογή τους στις απαιτήσεις της αστικής ζωής.
Ύστερα από πέντε χρόνια, τον Μάρτιο του 1886, τοπική εφημερίδα αναφέρεται σ’ αυτά ακριβώς τα προβλήματα του Δήμου: «Δέον να ληφθή πρόνοια και δια τους οικόσιτους χοίρους, οίυνες κατ’ αγέλας διέρχονται τας ωραίας οδούς της πόλεως, καταστρέφοντες την επιχαλίκωσιν και ζημιούντες το Δημοτικόν Ταμείον ουκ ολίγον. Ο νόμος προβλέπει την παρεμπόδισιν των τοιούτων ζώων εν ταις πόλεσι και παρακαλούμεν να ληφθώσιν τελεσφόρα μέτρα». Η δημοτική Αρχή της εποχής δεν ασχολείται μόνο με τη δημιουργία της απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδομής στο Δήμο. Είναι υπεύθυνη και για την τήρηση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας. Η αστυνομία είναι δημοσυντήρητη, πράγμα που σημαίνει ότι ο Δήμος είναι υποχρεωμένος να εξασφαλίζει τους αναγκαίους πόρους για τη λειτουργία της. Η επιτυχία της δημοτικής Αρχής εξαρτάται ως ένα βαθμό από την πάταξη της ληστρικής δράσης και των αυτοδικιών. Γι’ αυτό και η ίδια εφημερίδα συγχαίρει τη δημοτική Αρχή του 1886, γιατί ανταποκρίνεται στα καθήκοντα της και πετυχαίνει «την ευτελή παγίωσιν της δημοσίας τάξεως εις Αγρίνιον». Το έργο αυτό δεν ήταν βεβαίως εύκολο, γιατί ορισμένοι γαιοκτήμονες υποστήριζαν ή και υπέθαλπαν ληστρικές συΔήμορίες και ένοπλους μπράβους. Ωστόσο, η Δημοτική πάσχιζε για τη δημιουργία κάποιων αστικών όρων ζωής. Το 1889 πραγματοποιήθηκε ο φωτισμός των δημοτικών δρόμων με φανούς. Βαθμιαία ο Δήμος αλλάζει όψη, δείχνοντας κάποιο σύγχρονο πρόσωπο. Κι αυτό το τονίζουν αρκετοί δημοσιογράφοι, που επισκέπτονται ή διέρχονται από το Αγρίνιο.
Τον ίδιο όμως χρόνο, το 1889, ο Δήμος Αγρινίου πλήττεται από καταστροφικό σεισμό. Πάνω από 100 σπίτια γκρεμίζονται εντελώς και άλλα παθαίνουν ανεπανόρθωτες ζημίες. Τα θύματα είναι πολλά. Περίπου 250 οικογένειες μένουν άστεγες και μόνον 20 σπίτια είναι κατοικήσιμα. Το κράτος στέλνει 50 σκηνές για τη στέγαση των σεισμοπλήκτων. Αλλά αυτές είναι «τελείως ανεπαρκείς», διαμαρτύρεται τοπική εφημερίδα. Σε σχετικά σύντομο διάστημα οι κάτοικοι επουλώνουν τις χαίνουσες πληγές τους. Η δημοτική Αρχή καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες για την ανοικοδόμηση της πόλης, μολονότι αδυνατεί στην παροχή οικονομικής βοήθειας προς τους σεισμόπληκτους. Τον επόμενο κιόλας χρόνο, το 1890, οι συνέπειες του εγκέλαδου εξαλείφονται σχεδόν και η πόλη φαίνεται χτισμένη εξαρχής. Γι’ αυτό κι ο τοπικός Τύπος αποκαλεί τον Δήμο Αγρινίου «μικρό Παρισάκι». Τα μέτρα του Δήμου είναι συγκεκριμένα για τη βελτίωση της κατάστασης. Καταρχήν ο Δήμος «επαναφέρει το ρυμοτομικόν σχέδιον» των Βαυαρών, μολονότι συναντά τις σφοδρές αντιδράσεις των γαιοκτητών μέσα στην πόλη. Τα δημοτικά έργα «εκτελούνται» σχεδόν απρόσκοπτα. Ιδιαίτερα απασχολούσε τη δημοτική Αρχή το πρόβλημα της καθαριότητας, προς αποφυγήν λοιμωδών επιδημιών, που ήδη στα προηγούμενα χρόνια είχαν πλήξει δύο φορές τον Δήμο. «Βρώμα και δυσωδία δεν υπάρχει κάπου εις την πάλιν», ετόνιζε με ικανοποίηση τοπικός δημοσιογράφος. Σημαντική νια την πρόοδο του Δήμου Αγρινίου υπήρξε η δωρεά του Δημητρίου Στάικου του 1891. Ο Δημ. Στάικος ήταν γιος του Νικολάου Στάικου, που αντιπροσώπευσε ως προεστώς την επαρχία του Βλοχού στην Γ’ Συνέλευση της Δυτικής Ελλάδας το 1824 στο Αιτωλικό. Με ιδιόχειρη διαθήκη του, ο Δημ. Στάικος κληροδοτούσε στον Δήμο ολόκληρη την κινητή και ακίνητη περιουσία του, που ήταν αρκετά μεγάλη. Άφηνε στον Δήμο κτήματα, λιοστάσια, ελαιοτριβεία, σπίτια, αποθήκες, μετρητά, βοσκότοπους και άλλα περιουσιακά στοιχεία. Η αξία τους ανερχόταν σε πολλές χιλιάδες χρυσές δραχμές. Η διαθήκη περιλάμβανε τη ρήτρα ότι τα εισοδήματα της περιουσίας θα χρησιμοποιούνται «εις φιλανθρωπικούς σκοπούς». Ο Δήμος έδωσε διασταλτική ερμηνεία στον όρο και χρησιμοποίησε ακόμα δημιουργικότερα τα κληροδοτήματα. Εκτός από τους φιλανθρωπικούς σκοπούς, ένα σοβαρό μέρος των εισοδημάτων διατέθηκε για την εκτέλεση δημοτικών έργων και τον ευπρεπισμό της πόλης. Οι πόροι που εισπράττονταν από τις εκποιήσεις ορισμένων ακινήτων, αξιοποιούνταν για τη βελτίωση και την προαγωγή της εκπαίδευσης.
Μέχρι το 1892 το δημοσυντήρητο Γυμνάσιο Αγρινίου λειτουργούσε με μια μόνο τάξη. Αργότερα προστέθηκαν και οι υπόλοιπες, χάρη στην οικονομική δυνατότητα του Δήμου. Το αρχοντικό του Δημ. Στάικου, στα ΝΑ του γηπέδου του Παναιτωλικού, χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση του Γυμνασίου. Από το κτίριο αυτό αποφοίτησαν ολόκληρες γενεές Αγρινιωτών επί σαράντα χρόνια: Μέχρι το 1932, που κατασκευάστηκαν τα μοναδικά για την εποχή τους «Παπαστράτεια Εκπαιδευτήρια». Σ’ αυτά είχε την τύχη να φοιτήσει και η δική μου γενιά. Η δωρεά του Δημ. Στάικου αποτέλεσε όντως σημαντική βοήθεια για την ανάπτυξη του Δήμου Αγρινίου. Τα εισοδήματα από τους καρπούς της κληρονομιάς ή τις εκποιήσεις στοιχείων της φαίνεται ο Δήμος να τα αξιοποιεί κατά τον καλύτερο τρόπο. Αρκετά έργα υποδομής στον Δήμο Αγρινίου έγιναν με χρήματα της δωρεάς του Δημ. Στάικου. Και ιδού το κείμενο της ιδιόγραφης διαθήκης του, η οποία έδωσε τις δυνατότητες στον Δήμο για ουσιαστικές πολεοδομικές και άλλες παρεμβάσεις: «Σήμερον ημέραν τετάρτην της εβδομάδος ώραν δεκάτην προ μεσημβρίας την δεκάτην τρίτην Μαρτίου του χιλιοστού οκτακοσιοστού εννενηκοστού πρώτου έτους εν Αγρινίω, εγώ ο Δημήτριος Νικολάου Στάικου κτηματίας κάτοικος Αγρινίου και ενορευόμενος εις τον ενταύθα Ναόν η «Ζωοδόχου Πηγή», έχοντος φρένας υγιείς και αταραξίαν ψυχής και μη έχων κληρονόμον απ ευθείας και δικαιούμενον κληρονομιάς, απεφάσισα να συντάξω ιδιοχείρως την διαθήκηνμου, δι’ ης να διαθέσω την περιουσίαν μου όθεν με πλήρη θέλησιν και με στερεάν απόφασιν κηρύττω και εγκαθιστώ γενικόν κληρονόμον μου απάσης της περιουσίας μου κινητής και ακινήτου τον Δήμον Αγρινίου, με την ρητήν υποχρέωσιν, ότι Δήμον Αγρινίου εννοώ την πάλιν Αγρινίου και τ’ αποτελούντα ήδη χωρία αυτού, εάν όμως επέλθη ποτέ μεταβολή ορίων του Δήμου, κληρονόμος μου θα είναι πάντοτε η πόλις Αγρινίου μετά των παραρτημάτων και ορίων της. Τα κτήματα μου Άγιος Νικόλαος κείμενα εις την περιφέρειαν Βελάουστα του Δήμου Αγρινίου ολόκληρα όπως ανήκουν εις εμέ και τα εντός του χωρίου Σμόλιανα του Δήμου Αγρινίου ελαιοστάσιά μου, ήτοι η Μάνδρα, Ελαιοτροβεία και οικίαι τα δύο ελαιοστάσιά μου τα λεγόμενα του Λαμπράκη και τα ελαιοστάσιά μου λεγόμενα Καλαμίδες και Βάρκα τα αφίνω εξ ημισείας ως τελείαν ιδιοκτησίαν εις τους ανεψηούς μου Διονύσιον Γεωργ. Στάικου και Ευστάθιον Γρηγορίου Στάικου, εις την Ευφροσύνην χήραν σύζυγον Γεωργ. Αρβανίτη ήτις ζη ήδη εν τη οικία μου πλήρη σχεδόν εικοσαετίαν αφήνω εις τελείαν ιδιοκτησίαν της όλα γενικώς τα έπιπλα της οικίας μου και παν ότι εμπεριέχεται εντός των Κασελλών και Φορτζεριών εκτός των εγράφων όλων γενικώς και των χρημάτων τα οποία ανήκουν εις τον κληρονόμον μου Δήμον Αγρινίου· αφήνω επίσης εις αυτήν το δικαίωμα εν όσω ζη και αν θέλει να κατοίκιση εις τα δύο συνεχόμενα δωμάτια ισόγεια, κείμενα αρκτικοανατολικώς της μεγάλης οικίας μου, πριν Βέλη κειμένης εν τη πάλει Αγρινίου, ο κληρονόμος μου Δήμος Αγρινίου αφ’ ου εκ των εισοδημάτων μου πλήρωση τα χρέη μου, θέλει μεταχειρίζεται τα εισοδήματα μου εις φιλανθρωπικούς σκοπούς. Την δε νέαν οικίαν μου πριν Βέλη θέλει μεταχειρισθή εις φιλανθρωπικόν κατάστημα οίον εγκρίνει. Αι διατάξεις μου αύται δεν είναι της στιγμής συλληψις, αλλ’ είναι απόφασις συλληφθείσα και μελετηθείσα προ ετών. Ο Διαθέτης Δημήτριος Ν. Στάικος».
Ο Δήμος Αγρινίου δεν λησμόνησε τον ευεργέτη του Δημήτριο Στάικο. Τίμησε επίσημα τη μνήμη του με τη συμπαράσταση όλων των κατοίκων. Τον Ιανουάριο του 1892, λίγους μήνες μετά το θάνατο του, τέλεσε μνημόσυνο «υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του ευεργέτου του». Στην επιμνημόσυνη εκείνη τελετή εκφώνησε σύντομο λόγο ο Ιωάννης Παπαθανασίου Καψάλης, διερμηνεύοντας τα αισθήματα όλων των κατοίκων για τον άξιο εκείνο πολίτη:
«Όστις γαρ ου προσεύχεται τω θεώ, ουδέ θείας ομιλίας απολάβειν επιθυμεί συνεχώς, νεκρός εστί και άψυχος και ου μετέχει του φρονείν». Αληθώς, τα ρήματα ταύτα του γλώτταν χρησσορρήμονος Ιωάννου, δεν εφαρμόζονται και επί του μεταστάντος Δημητρίου Ν. Στάικου ως μη μετόχου αυτών, διότι ναι μεν ούτος απεφάσισε όπως την ψυχή αυτού πέμψη προς τον πλάστην ουχ αγνήν, αλλά και απεφάσισε, όπως, η περιουσία αυτού ην εις τον Δήμον Αγρινίου εκληροδότησε, και δι’ απόκτησιν της οποίας επί τοσούτον εμόχθησε, χρησιμεύση εις αγαθοεργός πράξεις, αίτινες σταθμιζόμεναι ου μόνον υπερτερούσι κατά πολύ της μη αγνής αυτού ψυχής, αλλά και δύνανται να εξιλεώσωσιν αυτήν. Καίτοι τούτο δεν εκώλυε το απονενοημένον αυτού διάβημα, όμως παρ’ αυτού δεν εγένετο αποδεκτόν, καθ’ ο ουδείς αναμάρτητος, και δι ο η πόλις αυτή συνελθουσα επιτελεί σήμερον την επιμνημόσυνον ταυτην τελετήν». Πέρα από την οικονομική και κοινωνική της πλευρά για το Δήμο, η διαθήκη του Δημ. Στάικου έχει και την ανθρώπινη διάσταση. Εκφράζει τη μέριμνα του διαθέτη για την προαγωγή του Δήμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι κληροδοτεί την περιουσία του όχι σε κάποια εκκλησία ή μοναστήρι, αλλά την αφήνει στον Δήμο. Αυτό μαρτυρεί πως ο ίδιος είχε σαφή αντίληψη νια την κοινωνική αποστολή της δωρεάς του.
Τα πλούτη έρχονται και παρέρχονται, αλλάζοντας αδιάκοπα χέρια. Είναι πάντοτε ασταθή στον ανθρώπινο βίο. Ο χρόνος έχει τη δύναμη να τα σβήνει μέσα στην αέναη ροή του. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τις ηθικές αξίες και αρετές. Και βεβαίως με την ανθρώπινη ευποιία. Αυτή μένει ως ακατάλυτο σημείο αναφοράς στην ηθική νοηματοδότηση της ζωής. Μια τέτοια διάσταση έχει και η Διαθήκη του Δημ. Στάικου για τον Δήμο Αγρινίου. Ως πράξη και ως βούληση, η Διαθήκη του τον εξιλεώνει και για τις όποιες ενδεχόμενες αδικίες του σε «κοπιώντες» και «πεφορτισμένους» του αιτωλικού κάμπου.
Φωτογραφία:
Πηγή: https://www.epoxi24.gr/
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον
και όχι για να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν
