Βραχώρι 1880 -1940
Κοινωνική και πνευματική αφύπνιση (Μέρος 2ο)
του Κώστα Τριανταφυλλίδη Φιλολόγου, Συγγραφέα - Πηγή: «Ελευθεροτυπία» (26/9/2002)*
Η κοινωνική αφύπνιση
Δείτε ΕΔΩ το προηγούμενο κεφάλαιο
2. Ο Τύπος
Το Αγρίνιο -από τη δεκαετία του 1880- απέκτησε έναν φωτισμένο και θαρραλέο Τύπο, ο οποίος συνετέλεσε αποφασιστικά στην αφύπνιση της λαϊκής συνείδησης και την προβολή των ζωτικών τοπικών αιτημάτων.
Στα 1886 ο Γρηγόρης Σταυρόπουλος, ενθουσιώδης και πείσμων δημοσιογράφος (και τυπογράφος), εκδίδει στο Αγρίνιο το «Παναιτώλιον – εφημερίδα του λαού». Το «Παναιτώλιον» είναι πρωτοποριακό: αποτελεί την πρώτη εναργή αφύπνιση της κοινής αιτωλικής γνώμης και έχει δύο κύριους στόχους: την οικονομική ανόρθωση και την εθνική αποκατάσταση.
Από το 1886 ώς το 1930 εκδίδονται συνολικά 15 εφημερίδες. Αναφέρουμε ενδεικτικά:
«Αιτωλική Συμπολιτεία» (εβδομαδιαία).
Στα 1887 ο γνωστός ελληνοδιδάσκαλος, λόγιος και ιστορικός του Αγρίνιου Θεόδ. Α. Χαβέλας διακόπτει την εκπαιδευτική του σταδιοδρομία και αναλαμβάνει την έκδοση εφημερίδας. Τίτλος της (ο αρχαιολατρικός) «Αιτωλική Συμπολιτεία» (από το 1889, ενώ συντάσσεται στο Αγρίνιο, τυπώνεται στην Αθήνα).
Η «Αιτωλική Συμπολιτεία» είναι φύλλο μαχητικό. Προβάλλει δυναμικά τα θέματα του τόπου και ασκεί αυστηρή, πλην δίκαιη, κριτική στην εκάστοτε κυβέρνηση. Εμπλουτίζεται και με κείμενα φιλολογικά και με στίχους του Σουρή -ο Χαβέλλας ήταν φίλος του
Στα μέσα του 1894 ο διακεκριμένος δημοσιογράφος Πάνος Ζωγράφος εκδίδει την εφημερίδα «Αγρίνιον» (στη συνέχεια του μέχρι τότε εκδιδόμενου φύλλου «Πολίτης»), «Ο Ζωγράφος -γράφει ο ιστορικός του Τύπου της Δυτικής Ρούμελης Θεόδ. Θωμόπουλος- υπήρξε ο πιο τίμιος και συνεπής δημοσιογράφος απ’ όσους είχαν εμφανισθεί μέχρι τότε. Ίσως κανένας άλλος συνάδελφός του μέχρι την εποχή εκείνη δεν εξεπλήρωσε τον προορισμό του τόσο καλά όσο αυτός».
«Τριχωνία»
Εκδόθηκε στις αρχές του 1895 και κράτησε μέχρι το Σεπτέμβριο του 1898. Ήταν ένα απ’ τα πρώτα σε κύρος επαρχιακά φύλλα της εποχής. Εκδότης ο δημοδιδάσκαλος Ιωάννης Ρόκος, ο μετέπειτα εφημέριος του Αγίου Δημητρίου σεβαστός παπα-Ρόκος.
«Ηχώ του Αγρίνιου»
Την ίδια χρονιά (1895) ο ενθουσιώδης Γ. Πανταζής -φοιτητής τότε της Νομικής- εκδίδει τη μαχητική «Ηχώ του Αγρίνιου». Με την «Ηχώ», αυτός ο υπέρμαχος της ελευθεροτυπίας ασκεί δριμεία κριτική κατά παντός διαχειριζομένου τα κοινά.
«Φως»
Στα 1927 ο ικανός δημοσιογράφος και λόγιος Μίλτ. Τζάνης επανεκδίδει (αρχική έκδοση 1916) το «Φως». Η εφημερίδα, με το σχήμα και την άκρως επιμελημένη ύλη, συναγωνίζεται τα αθηναϊκά φύλλα (εντυπωσιακές οι πανηγυρικές εκδόσεις με την πλούσια φιλολογική και λογοτεχνική ύλη).
«Τριχωνίς»
Κλείνουμε την ενδεικτική αυτή παρουσίαση με την εφημερίδα «Τριχωνίς» (έκδοση 1929). Από τα καλύτερα επαρχιακά φύλλα. Διευθυντής ο Βασ. Κρίντας, αρχισυντάκτης ο διακεκριμένος δημοσιογράφος (και ποιητής) Παν. Βλασσόπουλος. Ο Βλασσόπουλος υπήρξε εκδότης της μετέπειτα έγκυρης «Νέας Εποχής».
3. Ο αθλητισμός – Η ευποιία
α. Όψη της κοινωνικής αφύπνισης του Αγρίνιου είναι η καλλιέργεια και προβολή του αθλητικού ιδεώδους. Πρωτοστατούν οι εκπαιδευτικοί. Έτσι (ενώ είχε προηγηθεί ο «Γυμναστικός Σύλλογος Αγρίνιου ο Ηρακλής» – 1896):
Το Μάρτιο του 1926 ιδρύεται ο «Παναιτωλικός Γυμναστικός Σύλλογος Αγρίνιου». Ο θρυλικός Παναιτωλικός δεν ήταν στενά ποδοσφαιρικό σωματείο- είχε πολύ ευρύτερους στόχους. Ιδού το οικείο άρθρο του καταστατικού του: «Ο Σύλλογος έχει σκοπόν την ανάπτυξιν και έντασιν γυμναστικού και αγωνιστικού φρονήματος, την ηθικήν επίβλεψιν και την δυνατήν μετασχολικήν εκπαίδευοιν των ανηλίκων διά παιδονομίας ή Κυριακών σχολών».
Και λοιπόν, τομέας του κοινωνικού έργου του Παναιτωλικού υπήρξαν οι αξιομνημόνευτες Νυχτερινές Σχολές -τις θυμόμαστε με συγκίνηση, θα μπορούσαμε να τις αποκαλέσουμε «το κρυφό σχολειό» του Αγρίνιου…
[Σημ.: Λαμπρό είναι το αθλητικό και πολιτιστικό έργο της «Γυμναστικής Εταιρείας Αγρίνιου» (ΓΕΑ). Δυστυχώς ευρίσκεται έξω από τα χρονικά όρια του άρθρου μας (1940)].
β. Από τις συνιστώσες της κοινωνικής ζωής είναι η σωματειακή δράση και η ευ-ποιία. Ανακαλούν τη λαμπρή παράδοση του κοινοτισμού και το υψηλό φρόνημα του ελληνικού ευεργετισμού. Επισημαίνουμε (ενδεικτικά μόνο):
Το Αντωνοπούλειο δημοτικό νοσοκομείο «Αγία Τριάς», την προγραμματισμένη Γεωργική Σχολή, τα Παναγοπούλεια έργα, το πνευματικό και φιλανθρωπικό κέντρο των Αγίων Αναργύρων, το Γηροκομείο -το οποίο, ώς τα σήμερα, αποτελεί μια μοναδική εστία αυτοθυσιαστικού ανθρωπισμού!
Αλλά ιδιαίτερα πρέπει να εξαρθεί η ιστορική συμβολή των αδελφών Παπαστράτων -των μεγάλων ευεργετών του Αγρίνιου- στην πνευματική και πολιτιστική αναβάθμιση της πόλεως. Άλλη η εικόνα του Αγρίνιου προ και άλλη μετά τις δωρεές των Παπαστράτων (προπολεμικά: δημοτικό πάρκο, Παπαστράτεια Εκπαιδευτήρια – μεταπολεμικά: αρχαιολογικό μουσείο, βιβλιοθήκη, πινακοθήκη και γλυπτοθήκη, Παπαστράτειο πολιτιστικό μέγαρο). Μέγα έργο πολιτισμού και παιδείας!
Πνευματική αφύπνιση
Το θέατρο – Η μουσική
α. Η κοινωνία του Αγρίνιου δεν υστέρησε και στον τομέα της θεατρικής παιδείας. Στον τοπικό Τύπο της τελευταίας εικοσαετίας του 19ου αιώνα ανιχνεύει κανείς μια συμπαθή θεατρική κίνηση, που τεκμηριώνει την αφυπνιστική και αναγεννητική δυναμική της τοπικής κοινωνίας.
Στα 1889 μαρτυρείται η ύπαρξη τοπικού θιάσου με την επωνυμία «Μιμοδραματικός θίασος Αγρίνιου». Τον συγκροτούν φερέλπιδες νέοι -η ευαισθησία και ο ενθουσιασμός είναι εμφανή σε σειρά ευπρόσωπων παραστάσεων. Το έργο τού «Μιμοδραματικού» συμπληρώνουν περιοδεύοντες θίασοι των Αθηνών. Το ρεπερτόριο αντλεί τα θέματά του από το μεγάλο «μύθο» του ’21 και εμπλουτίζεται με διασκευές έργων του Βαλαωρίτη, του Βασιλειάδη και του Σουρή.
Στα 1926 ο Αθαν. Γεράκης -μια πολυσύνθετη καλλιτεχνική προσωπικότητα- ιδρύει στο Αγρίνιο το «Αμφικτυονικό Αδελφάτο», σωματείο εκπολιτιστικό. Το Αδελφάτο δίνει συχνά θεατρικές παραστάσεις με λαογραφικό περιεχόμενο, που συναντούν την αποδοχή της τοπικής κοινωνίας. Έπειτα από όλα αυτά μπορούμε να μιλάμε για τις καταβολές μιας θεατρικής παράδοσης στο Αγρίνιο.
β. Στα τέλη του 19ου αιώνα υπάρχει στο Αγρίνιο μουσικός σύλλογος. Ο Ευάγγελος Παπαστράτος, στο γνωστό βιβλίο του «Η δουλειά κι ο κόπος της» (1964) γράφει:
«Υπήρχαν τότε στο Αγρίνιο κι άλλα σωματεία: ένας γυμναστικός σύλλογος κι ένας μουσικός σύλλογος. Λειτουργούσαν αρκετά καλά κι έδιναν ζωντάνια και κίνηση στον τόπο, χάρη και στη φιλοπρόοδη φοιτητική νεολαία της εποχής».
Στον Τύπο της εποχής διαβάζουμε: «(Συνεδρία -στις 22 Μαρτίου 1896) Το Συμβούλιον ομοφώνως απεδέχθη την πρότασιν του κ. Καββαδία περί προσλήψεως ως μουσικοδιδάσκαλου του Φρ. Σάυλερ».
Και αλλού:
«Η χθες εσπέραν δοθείσα συναυλία υπό των ευγενεστάτων νέων κ.κ. Λεωνίδα Αρσένη και Φραγκίσκου Σάυλερ υπερέβαλε κάθε προσδοκίαν. Κατά ταύτην αμφότεροι απεδείχθησαν αληθείς καλλιτέχναι, ιδία δε ο κ. Σάυλερ, όστις διά του βιολιού συνάρπασε τους ακροατές του». Εμείς οι παλαιότεροι θυμούμαστε τn δημοτική μπάντα να παιανίζει κάθε Κυριακή στην κεντρική μας πλατεία. Μεγάλη χαρά! Τη μουσική παράδοση συνεχίζουν σήμερα τα μουσικά μας ιδρύματα -και ο αειθαλής και πάντα πρωτοπόρος σύλλογος «Ορφέας».
Τα γράμματα – Η λογοτεχνία
Οι λόγιοι του Αγρίνιου -κινούμενοι στη βαριά σκιά του Παλαμά- υπήρξαν άκρως ευαίσθητοι στην υποδοχή (και αποδοχή) των εκάστοτε πνευματικών μηνυμάτων. Είναι χαρακτηριστική η υποστήριξη του αιτήματος της αναγνώρισης και καθιέρωσης της νεοελληνικής γλώσσας. Ιδού, λοιπόν, ένα σχετικό περιστατικό:
Στα 1911 συζητούσαν στη Βουλή άρθρο του Συντάγματος «Περί της επισήμου γλώσσης του κράτους». Στην πρόταση να αναγνωριστεί συ-νταγματικά η δημοτική γλώσσα υπήρξαν σφοδρές αντιδράσεις -ιδίως πανεπιστημιακών κύκλων. Ο καθηγητής των ελληνικών γραμμάτων Γ. Μιστριώτης προγραμμάτισε επισκέψεις σε επαρχιακά κέντρα για να επηρεάσει τους πνευματικούς κύκλους. Και τότε οι λόγιοι του Αγρίνιου -πρωτοστατούντος του Κ. Δημάδη- έστειλαν το εξής τηλεγράφημα:
«Γεώργιον Μιστριώτην, Καθηγητήν κ.λπ. Αθήνας
Παρακαλούμεν να μη επισκεφθείτε την πόλιν μας, του γλωσσικού ζητήματος εξαντληθέντος. Δ. Καψάλης, δικηγόρος, Κ. Δημάδης, ιατρός, Γ. Τσακανίκας, δικηγόρος, I. Παπαστράτος, δικηγόρος, Ν. Τζάνης, δικηγόρος, Αγαμ. Χατζόπουλος, ιατρός, Ν. Σαραντόπουλος, φαρμακοποιός».
Στο κλίμα ενός πολύπλευρου ανανεωτισμού κινούνται οι περισσότεροι λογοτέχνες του Αγρίνιου -τοπικής ή ευρύτερης απήχησης, αδιάφορο: ο Μήτσος Χατζόπουλος (Μποέμ), ο Κώστας Δημάδης (Μάξιμος Δώρος, Γελασίνος κ.ά.), ο Γ. Τσακανίκας, ο Θανάσης Κυριαζής…
Νεότεροι είναι ο πεζογράφος Δημήτρης Γιάκος (1914-1999) και ο πεζογράφος και ποιητής -εκπρόσωπος της «ανανεωμένης παράδοσης»- Πέτρος Δήμας (1917).
Φωτογραφία: Δ.Σ. Παναιτωλικού Γυμναστικού Συλλόγου Αγρίνιου
Διαβάστε περισσότερα στην ενότητα Μαρτυρίες
με click πάνω στην κάρτα που ακολουθεί
ή στο Posted in Μαρτυρίες
