Το Θέρμο είναι το κέντρο του Απόκουρου
και το κεφαλοχώρι της Τριχωνίδας
γράφει ο Αθανάσιος Δημητρούκας με τη ματιά του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου
Ο γραφικός δρόμος από τα Λουτρά Μυρτιάς συνεχίζει μέσα στα πλατάνια και τα ελαιόδεντρα ενώ τα δάση από λεμονιές και πορτοκαλιές γλυκοφιλούν το νερό και σε ζαλίζουν με τις μυρωδιές τους. Στην κορυφή ενός χαμηλού λόφου είναι το μοναστήρι του Φωτμού το οποίο το 1589 φιλοξένησε τη συνοδεία των Λινοτοπιτών ζωγράφων Μιχαήλ και Κώστα. Σώζεται μόνον το καθολικό με ιδιαίτερα αξιόλογες βυζαντικής τεχνοτροπίας αγιογραφίες. Το Λινοτόπι ήταν μητρόπολη φημισμένων ζωγράφων και αγιογράφων στις πλαγιές του Γράμμου, η οποία καταστράφηκε εκ θεμελίων από τους Τουρκαλβανούς. Η Μυρτιά εκτός από τα λουτρά της, είναι γνωστή και για τους νερόμυλούς της. Τα συγκρότημα του Θανάση Κωνσταντόπουλου λειτουργεί ασταμάτητα από το 1771. Περνά διαδοχικά από πατέρα σε γιο. Οι πέτρινες μυλόπετρες αλέθουν το σιτάρι και το καλαμπόκι και ο μυλωνάς πηγαινοέρχεται για να απλώσει τις φλοκάτες και τις κουβέρτες, οι οποίες πλύθηκαν στη νεροτριβή. Οι καταρράκτες Διχαλορέματος, οι οποίοι τροφοδοτούν με νερό τον μύλο, σκαρφαλώνουν μέχρι τον απότομο βράχο της Παναγίας της Ελεούσας και σκορπίζουν γύρω τη δροσιά τους.
Τα βαθύσκιωτα πλατάνια και τα νερά τα οποία μουρμουρίζουν όλη μέρα είναι εγγύηση για ηρεμία και γαλήνη, γιατί οι φυσικού θόρυβοι είναι οικείοι και αγαπητοί στο ανθρώπινο αυτί. Το Σπήλαιο της Ελεούσας, στην Άνω Μυρτιά αποτελεί ένα από τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία από τα οποία βρίθει η Τριχωνίδα. Οι βραχογραφίες της Σταύρωσης, της Ανάστασης και της Γέννησης χρονολογούνται από τις αρχές του 15ου αιώνα μιας εποχής από την οποία ελάχιστα δείγματα μνημείων και αγιογραφικών συνθέσεων έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα. Όποιος σταθεί στον εξώστη της Παναγίας πάνω από το λεμονοδάσος, με τα νερά να τρέχουν από παντού μένει εκστατικός με τη συμφωνία των οραμάτων και των ακροαμάτων τούτης της γης. Αλλά και από το μοναστήρι της Άνω Μυρτιάς, που ξεπετάγεται από μία κατάφυτη πλαγιά σε μια στροφή του δρόμου, η θέα είναι μαγευτική. Το βυζαντινό καθολικό διαθέτει τέσσερις φάσεις αγιογραφιών από τον 12ο αιώνα έως το 1712. ονομαστοί ζωγράφοι άφησαν εδώ τη σφραγίδα τους, όπως ο Ξένος Διγενής από τον Μιστρά, που αγιογράφησε γύρω σα 1491 και ο Φράγκος Κατελάνος το 1539, με τις εκφραστικότερες αγιογραφίες του στις καμάρες, τους πεσσούς και τους τοίχους της εκκλησίας. Ο μοναδικός καλόγερος της μονής είναι ιδιαίτερα φιλόξενος και κανείς δεν φεύγει χωρίς να γευτεί τον ελληνικό καφέ και το παραδοσιακό λουκούμι.
Οι πεζούλες, απομεινάρια της έντονης άλλοτε αγροτικής ζωής, λαξεμένες στις πράσινες βουνοπλαγιές, προκαλούν δέος στον σύγχρονο οδοιπόρο μπροστά στο τιτάνιο έργο του μόχθου δεκάδων γενεών εγκαταλελειμμένες στάνες και απομονωμένες αγροικίες είναι σκορπισμένες παντού. Η πέτρα είναι το κυρίαρχο στοιχείο της ντόπιας αρχιτεκτονικής, η οποία μοιάζει με την ηπειρωτική. Αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού πολλά σπίτια και μοναστήρια είναι φτιαχμένα από Ηπειρώτες μαστόρους. Τα κόκκινα κεραμίδια της Αγίας Σοφίας φαίνονται από μακριά. Το μικρό χωριό έχει ένα πραγματικό στολίδι που είναι οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και των Ταξιαρχών – του 13ου αιώνα – οι οποίες εφάπτονται και είναι χτισμένες με πελεκημένους ογκολίθους από το αρχαίο ιερό της Ηγεμόνης Αρτέμιδος που προϋπήρχε. Λίγο πιο πέρα, ο κισσός έχει αγκαλιάσει τα ερείπια της Αγιάς Σοφιάς. Ο ναός ήταν πλινθόκτιστη τρίκλιτη βασιλική με κτήτωρα την Άννα Καντακουζηνού – Παλαιολόγου.
Το Θέρμο είναι το κέντρο του Απόκουρου και το κεφαλοχώρι της Τριχωνίδας. Πέρασμα από την Αιτωλοακαρνανία στην Ευρυτανία, παρέχει πολλές ανέσεις, καθώς διαθέτει ξενοδοχείο, βενζινάδικο, εστιατόρια και πολλά καταστήματα. Εδώ στεγάζεται και η βιβλιοθήκη του Απόκουρου. Η καρδιά της κωμόπολης χτυπά στην κεντρική πλατεία του Κοσμά του Αιτωλού. Τα αιωνόβια πλατάνια και τα τρεχούμενα νερά είναι η σκηνή για τα καλοκαιρινά δρώμενα τα οποία λαμβάνουν χώρα από τις 15 μέχρι τις 30 Αυγούστου. Οι γιορτές κλείνουν με το μεγάλο πανηγύρι στη μνήμη του Κοσμά του Αιτωλού.
Το αρχαίο Θέρμο ήταν η ακρόπολη όλης της Αιτωλίας και το ιερό του Απόλλωνα, ιερό της Αιτωλικής Συμπολιτείας και έδρα του Κοινού. Ήταν κατοικημένο από τα πανάρχαια χρόνια και ποτέ δεν είχε φθάσει ως εκεί. Θεωρείτο ασφαλής τόπος και οι κάτοικοί του κοιμούνταν ήσυχοι. Ώσπου, ο Φίλιππος ο Ε΄ αποφάσισε το τολμηρό εγχείρημα ο στρατός των Αιτωλών βρισκόταν στη Θεσσαλία κι ετοιμαζόταν να επιτεθεί στην Μακεδονία. Ο Φίλιππος ήταν στην Ακαρνανία και όταν έμαθε το νέο, διάλεξε τους πιο ρωμαλέους και ανθεκτικούς στους κόπους πολεμιστές του, τους όπλισε ελαφριά και ένα καλοκαιρινό πρωί του 215 π.Χ , πέρασε τον Αχελώο. Από την Κωνώπη, τη Λυσιμαχεία, το Τριχώνιο και το Φύτιο με γρήγορη πορεία, τρέχοντας σαν να είχαν βγάλει φτερά στα πόδια έφθασαν στη Μέταπα, κατέλαβαν τη φρουρά εξ απροόπτου, πέρασαν το δύσκολο και γεμάτο γκρεμίλες δρόμο και, κατά το βράδυ, έφθασαν στο Θέρμο. Κανείς δεν το περίμενε.
Αμέσως άρχισε μια συστηματική καταστροφή και λεηλασία της πολιτείας. Το Θέρμο ήταν γεμάτο με πολύτιμα πράγματα και καλλιτεχνικά έργα, τα περισσότερα δε προέρχονταν από λεηλασίες και αρπαγές. Γιατί οι Αιτωλοί συνήθιζαν να κάνουν τακτικά ληστρικές επιδρομές και οι ΄΄εκστρατείες΄΄ τους αυτές ήταν πολύ προσοδοφόρες. Όλοι οι άλλοι Έλληνες τους θεωρούσαν επικίνδυνους ληστές. Ο Φίλιππος δεν άφησε πέτρα στην πέτρα. Αφού επέλεξε τα καλύτερα και πιο εύκολα μετακινούμενα πράγματα, τα υπόλοιπα τα έκαψε όπως είχαν κάνει οι Αιτωλοί στη Δωδώνη και στο μακεδονικό ιερό του Δίου. Στο μοναδικό τοίχο που άφησε όρθιο, χάραξε την επιγραφή:«Θυμηθείτε το Δίον».
Ένα άσημο χωριουδάκι είναι το Μέγα Δένδρο, που προσελκύει, όμως, πολύ κόσμο, γιατί είναι η γενέτειρα του Κοσμά του Αιτωλού. Δίπλα στα θεμέλια του σπιτιού του, το μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στο όνομά του είναι γεμάτο με τις προφητείες του. Ο εθναπόστολος γεννήθηκε εδώ το 1714 από πατέρα Ηπειρώτη, υφαντή στο επάγγελμα. Παρακολούθησε τον Αναστάσιο Γόρδιο και, παρακινημένος από τη φήμη της τότε ιδρυθείσας Αθωνιάδας Σχολής, φοίτησε εκεί με φωτισμένους δασκάλους τον Μεσολογγίτη Παναγ. Παλαμά, τον Ευγένιο Βούλγαρη και τον Νικόλαο Ζερτζούλη από το Μέτσοβο. Στη μονή Φιλοθέου έγινε ιερομόναχος και πήρε το όνομα Κοσμάς, αντί του Κώστας. Αποφασίζει να αναλάβει αποστολική δράση και να βοηθήσει το λαό ο οποίος υπέφερε τα πάνδεινα από την τούρκικη κατοχή, βυθισμένος στην αμάθεια.
Από το Θέρμο μπορεί κάποιος εύκολα να επισκεφτεί τα χωριά της νοτιοανατολικής όχθης της Τριχωνίδας, τη Χρυσοβίτσα, το Πετροχώρι, τα Σιταράλωνα, την Καψοράχη, τον Άγιο Ανδρέα, τη Γαβαλού, τη Ματαράγκα, τη Γραμματικού και τις Παππαδάτες. Κοντά στη Χρυσοβίτσα σώζονται ερείπια από την αρχαία πόλη των Κορόντων, τμήματα από τα διπλά τείχη και το ιερό του Διονύσου, πύργοι και πύλες. Από τα Σιταράλωνα περνά ο δρόμος ο οποίος ανεβαίνει στην ορεινή Ναυπακτία και καταλήγει στη Ναύπακτο. Περίπου στο μέσον της διαδρομής, περνάμε τη γέφυρα του Μπανιά η οποία ενώνει τις όχθες του Εύηνου και είναι στέκι αυτών που λατρεύουν το rafting και το καγιάκ. Γνωστή από τις μάχες και τις κινητοποιήσεις του 1821, η Γαβαλού αποτελεί ιστορική συνέχεια του αρχαίου Τριχωνίου που έδωσε το όνομά του στη λίμνη. Το αρχαίο υδραγωγείο οι τάφοι και οι τύμβοι που βρέθηκαν επιβεβαιώνουν την ακμή της αρχαίας πόλης. Λίγα χιλιόμετρα από τη Γαβαλού, είναι το ιστορικό μοναστήρι της Κατερινούς από το οποίο φεύγει μονοπάτι για τις πλαγιές του Αρακύνθου και φτάνει στην όμορφη τοποθεσία Κελάκι Γαβαλούς.
Η περιοχή ήταν φημισμένη για τα καπνά της. Ο καπνός ήταν παραδοσιακή καλλιέργεια και τώρα πλέον βρίσκεται σε φθίνουσα πορεία. Το μάζεμα και το στέγνωμα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στα χωριά γύρω από τη λίμνη είναι αξιοθέατο ακόμη και σήμερα. Τώρα, βέβαια, γίνεται με λιγότερο κοπιαστικές και χρονοβόρες μεθόδους από ότι στο παρελθόν. Στον υγρότοπο της Τριχωνίδας σταθμεύουν, ξεχειμωνιάζουν και αναπαράγονται κατά την ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή περίοδο, χιλιάδες υδρόβια και παρυδάτια πουλιά. Αλκυονίδες, μελισσοφάγοι και οχθοχελίδοντα σκάβουν γαλαρίες στα χωμάτινα τείχη των όχθεων. Πάπιες, βουτηχτάρια, γλάροι, ερωδιοί, άλλοτε κρυμμένα πίσω από τα καλάμια κι άλλοτε φανερά, κάνουν αισθητή την παρουσία τους με τις φωνές τους και την ασυνήθιστη αλλά γοητευτική εμφάνισή τους.
Εικόνες ανείπωτης ομορφιάς αποκαλύπτονται στον ανύποπτο επισκέπτη και η μαγεία της λίμνης σε τυλίγει και σε κρατά δέσμιο, ακόμη κι όταν απομακρυνθείς από αυτήν. Η λίμνη ανήκει στο δίκτυο NATURA 2000. αναγνωρίζοντας τη μεγάλη σημασία της Τριχωνίδας για τη διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, πέντε μη κερδοσκοπικοί και μη κρατικοί φορείς ένωσαν τις δυνάμεις τους και δημιούργησαν την Εταιρεία Προστασίας Τριχωνίδας.
Για να μείνει η λίμνη έτσι όπως είναι σήμερα και να μην αλλοτριωθεί από τις αλόγιστες και καταστροφικές ενέργειες των ανθρώπων, πρέπει να γίνει καλύτερη διαχείρισή της. Τα φυτοφάρμακα από τις καλλιέργειες και τα απόβλητα των παραλίμνιων οικισμών να μην έχουν αποδέκτη τη λίμνη, χωρίς να έχει προηγηθεί βιολογικός καθαρισμός. Η τουριστική αξιοποίηση του τόπου θα μπορούσε να είναι ήπια, στο πλαίσιο του οικοτουρισμού, κι εκτός από το σήμερα, πρέπει να μεριμνούμε και για το αύριο.
Ο ήλιος βασιλεύει μακριά μέσα στο Ιόνιο. Πάνω στην ακινησία της απέραντης επιφάνειας των νερών, οι ρόδινες, μαβιές, πορτοκαλιές και χρυσές αποχρώσεις του ηλιοβασιλέματος, δημιουργούν μια φαντασμαγορία, απερίγραπτης ομορφιάς. Για να απολαμβάνουμε πάντοτε αυτήν τη θαυμάσια εικόνα, ας βάλουμε όλοι το λιθαράκι μας και οι ντόπιοι κάτοικοι της λίμνης, αλλά κι εμείς οι επισκέπτες της.
Φωτογραφία: Πρώτη ανασκαφή από τον Σωτηριάδη
