Ένα βραβευμένο στο Ισραήλ
θεατρικό έργο για τη Γάζα, «Ulysses on Bottles»,
είναι πλέον αυστηρά απαγορευμένο παντού
Ο Ισραηλινο-αμερικανός θεατρικός σκηνοθέτης Γκάι Μπεν-Αχάρον
εξηγεί, γιατί το έργο που ανέβασε πριν από μερικά χρόνια,
δεν θα μπορούσε να παιχτεί πουθενά σήμερα
ούτε στο Ισραήλ, ούτε στις ΗΠΑ, ούτε στη Γερμανία.
Γκάι Μπεν-Αχάρον: «Το 2015, σκηνοθέτησα την αμερικανική πρεμιέρα ενός ισραηλινού θεατρικού έργου που ασχολείται με τη Γάζα· ένα έργο που σήμερα δεν θα μου επιτρεπόταν να ανεβάσω.»
Το έργο «Ulysses on Bottles» του Gilad Evron επικεντρώνεται στον Ιζάκοφ, έναν Ισραηλινό δικηγόρο που εκπροσωπεί δύο πελάτες. Ο πρώτος είναι ένας Παλαιστίνιος δάσκαλος με το παρατσούκλι «Ulysses» (Οδυσσέας) ο οποίος συνελήφθη από τις ισραηλινές αρχές επειδή προσπάθησε να φτάσει στη Γάζα με μια σχεδία φτιαγμένη από πλαστικά μπουκάλια, και με την ελπίδα να εισαγάγει τη ρωσική λογοτεχνία στη Λωρίδα. Ο δεύτερος πελάτης του είναι ένας Ισραηλινός αξιωματούχος, ο Σάινφελντ, ο οποίος θέλει να μάθει αν ο αποκλεισμός της Γάζας από το Ισραήλ θα μπορούσε να εμπλέξει τη χώρα σε κατηγορίες για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Η παγκόσμια πρεμιέρα του έργου στο Ισραήλ μερικά χρόνια πριν, το 2012, δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ένας Εβραίος ηθοποιός αρνήθηκε τον ρόλο του τίτλου φοβούμενος ότι θα μπει στη μαύρη λίστα και θα αποκλειστεί από τις πιο εμπορικές παραγωγές του χώρου. Τελικά ο ρόλος πήγε σ’ έναν Παλαιστίνιο πολίτη του Ισραήλ. Το έργο είχε επιτυχία ωστόσο, ξεπερνώντας τις 80 παραστάσεις και κερδίζοντας το κορυφαίο θεατρικό βραβείο του Ισραήλ για το καλύτερο πρωτότυπο έργο εκείνης της χρονιάς.
Δεν υπάρχει μέρος όπου ένας Ισραηλινός σκηνοθέτης μπορεί να τοποθετήσει τη Γάζα στο επίκεντρο και να ζητήσει από το κοινό να αναμετρηθεί με την αδράνειά του απέναντι σε αυτόν τον ατελείωτο κύκλο βίας. Όταν σκηνοθέτησα το έργο τρία χρόνια αργότερα στη Βοστώνη, σε μετάφραση του Evan Fallenberg, ήξερα ότι το κοινό θα συμμεριζόταν την δική μου αντίδραση στην κατάσταση την οποία αναδείκνυε: την καθημερινή αδιαφορία των Ισραηλινών για την πολιορκία της Γάζας, που η κυβέρνησή τους έλπιζε ότι θα αποδυνάμωνε την κυριαρχία της Χαμάς – αντ’ αυτού όμως εξελίχτηκε σε μια σκληρή πολιτική συλλογικής τιμωρίας.
Η δική μου δυσφορία ήταν ακριβώς ο λόγος για τον οποίον ήθελα να ανεβάσω το έργο. Το θέατρο μάς επιτρέπει να αντιμετωπίζουμε τα σκληρά γεγονότα με τρόπο προκλητικό αλλά διφορούμενο. Μπορεί δηλαδή να κάνει τα μεγάλα ζητήματα οικεία δίχως να μας εξαναγκάζει να λάβουμε μια οριστική απόφαση. Ως θεατές, μένουμε να παρακολουθούμε και να παλεύουμε μέσα μας.
Η ανταπόκριση στην παραγωγή της Βοστώνης θα μπορούσε να συνοψιστεί σ’ ένα σχόλιο: εξαιρετική τέχνη αλλά βαθιά ανησυχητική. Τα εισιτήρια ήταν εξαντλημένα, αλλά η θεατρική μου εταιρεία, η Israeli Stage, έχασε τόσο χρηματοδότες όσο και κοινό. Ο επικεφαλής της Εβραϊκής Ομοσπονδίας της Βοστώνης δεν ήρθε ποτέ ξανά σε άλλη παραγωγή μας και η οργάνωσή του μείωσε τη χορηγία της στο θέατρο μας. Επίσης, με κάλεσε στο γραφείο του ο γενικός πρόξενος του Ισραήλ στη Βοστώνη και μου ζήτησε να αλλάξω ρεπερτόριο.
Το πρωί της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, νιώθοντας αβοήθητος και φοβισμένος, ξαναδιάβασα το έργο. Ιδού ένα απόσπασμα από την πιο δύσκολη σκηνή του έργου, όπου ο Σάινφελντ εξομολογείται τους βαθύτερους φόβους του στον Ιζάκοφ: ο πληθυσμός στη Γάζα θα πολλαπλασιαστεί μαζί με τις ασθένειες και τη δυστυχία, και ο αποκλεισμός θα γίνει μπούμερανγκ και θα εκραγεί πάνω στην αδιαφορία των Ισραηλινών.
Σάινφελντ: Φανταστείτε 10 εκατομμύρια ανθρώπους που δεν μπορούν να βγουν έξω, που μετά βίας μπορούν να κινηθούν, που έχουν μολυνθεί, έχουν παντού εγκαύματα και πεινάνε. … Ο φόβος δεν σταματά πλέον κανέναν. Να ζήσουν ή να πεθάνουν – δεν βλέπουν τη διαφορά. Και μας προσπερνούν. Και μετά τι, δικηγόρε Ιζάκοφ; Τους πυροβολώ στα σύνορα και τους πυροβολώ όσο συνεχίζουν να προελαύνουν και να ξεσηκώνονται. Αυξάνονται σε αριθμό κι εγώ συνεχίζω να πυροβολώ. … Χιλιάδες; Εκατομμύρια; Πόσους; Μέχρι πότε;
Το έργο φαίνεται προφητικό σήμερα. Ο φόβος του θανάτου δεν εμπόδισε τη Χαμάς να εισβάλει στο Ισραήλ και να σκοτώσει 1.200 ανθρώπους, αρπάζοντας για ομήρους περισσότερους από 200 ανθρώπους. Τώρα, καθώς σχεδόν 2 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι έχουν εκτοπιστεί μέσα στη Γάζα, τρεπόμενοι σε φυγή εξαιτίας των ισραηλινών βομβαρδισμών, οι ασθένειες είναι ανεξέλεγκτες και ο λιμός καραδοκεί.
Όπως προέβλεψε ο Σάινφελντ, συνεχίζουμε να πυροβολούμε. Οι υγειονομικοί αξιωματούχοι της Γάζας λένε ότι περισσότεροι από 24.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί από τον ισραηλινό στρατό, 10.000 από τους οποίους ήταν παιδιά. Ποιος ξέρει πόσοι άλλοι θα σκοτωθούν… «Χιλιάδες; Εκατομμύρια; Πόσοι;».
Ως σκηνοθέτης, θέλω να μιλήσω με τον τρόπο που ξέρω καλύτερα και να ζητήσω από τον κόσμο να έρθει στο θέατρο να δει τι έχει να πει ένα έργο όπως το «Ulysses on Bottles». Αλλά πού θα μπορούσε να ανέβει σήμερα;
Δεν θα μπορούσα να το ανεβάσω στη Γερμανία. Εκεί θα δεχόταν επιθέσεις ως αντισημιτικό. Μία εβδομάδα μετά την έναρξη του πόλεμου Ισραήλ-Χαμάς, το κορυφαίο θέατρο του Βερολίνου, το Maxim Gorki Theatre, ανέβαλε τις παραστάσεις του «The Situation», ενός έργου του Ισραηλινού σκηνοθέτη και θεατρικού συγγραφέα Yael Ronen, το οποίο εστιάζει στην τρίτη γενιά Γερμανών, Ισραηλινών και Παλαιστινίων, οι οικογένειες των οποίων επέζησαν του Ολοκαυτώματος και της Νάκμπα.
Δεν θα μπορούσα να το ανεβάσω στα θέατρα των ΗΠΑ, όπου σαφώς φοβούνται την απώλεια στήριξης από το εβραϊκό κοινό και τους χορηγούς. Και όσοι θέλουν να ακούσουν για τα δεινά των Παλαιστινίων, δεν θα αποδέχονταν εύκολα ίσως την οπτική ενός Ισραηλινού θεατρικού συγγραφέα. Τον Νοέμβριο του 2023 ρώτησα έναν παραγωγό σε μια πανεπιστημιακή θεατρική εταιρεία στη Βοστώνη αν είχε διαβάσει το έργο. Μου είπε ότι ο πρόεδρος του πανεπιστημίου είχε απαγορεύσει παραγωγές ή δηλώσεις για τη Γάζα επί σκηνής.
Και το Ισραήλ; Κανένα ισραηλινό θέατρο δεν θα τολμούσε να ανεβάσει το έργο σήμερα. Επικοινώνησα με κάποιον στο θέατρο όπου είχε ανεβεί η παράσταση το 2015 και ρώτησα αν θα το ανέβαζαν τώρα. Η συνομιλία τελείωσε ακαριαία. Δεν υπήρξε καμία ανταπόκριση.
Στην πραγματικότητα, η Γάζα έχει εξαφανιστεί από το ισραηλινό θέατρο εδώ και πολύ καιρό. Το «Ulysses on Bottles» ήταν το τελευταίο σημαντικό ισραηλινό έργο που αναμετρήθηκε με τη Γάζα, κι αυτό συνέβη πριν από 12 χρόνια. Το ισραηλινό θέατρο, το οποίο παρακολουθεί ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (υπολογίζεται γύρω στο 40%) του πληθυσμού, το «εκμεταλλεύεται» το κράτος: πολλοί ηθοποιοί αναδείχτηκαν μέσω των θιάσων του στρατού και όλα τα θέατρα βασίζονται στη δημόσια χρηματοδότηση. Όταν τα θέατρα επικρίνουν την ισραηλινή πολιτική ή διερευνούν θέματα ταμπού, όπως η κατοχή ή η Νάκμπα, η χρηματοδότησή τους μπορεί να περικοπεί ή να τεθεί υπό όρους από το υπουργείο Πολιτισμού.
Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών που έχει στραφεί το Ισραήλ προς τα δεξιά, οι επαγγελματίες του θεάτρου έχουν συχνά αυτολογοκριθεί για να επιβιώσουν, και πλέον η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη. Ξέρω μια ηθοποιό που αποβλήθηκε από τη διδασκαλία σ’ ένα στούντιο υποκριτικής επειδή κοινοποίησε μια ανάρτηση για τις δυσχέρειες των Παλαιστινίων που προηγήθηκαν της 7ης Οκτωβρίου. Τον Νοέμβριο, το Εθνικό Θέατρο της Ιερουσαλήμ κατέβασε το έργο ενός Αγγλο-αφγανού θεατρικού συγγραφέα με θέμα την εξορία της οικογένειάς του από το Αφγανιστάν επειδή ανέβασε ένα tweet για τη «γενοκτονία στη Γάζα». «Δεν μπορούμε να τιμήσουμε το έργο αυτού του συγγραφέα», δήλωσε ο διευθυντής του θεάτρου σε δελτίο τύπου.
Υπάρχει μια σκηνή στο «Ulysses on Bottles» όπου ο Ιζάκοφ προσπαθεί να πείσει τον Οδυσσέα να υπογράψει μια συμφωνία ότι δεν θα σαλπάρει για τη Γάζα ποτέ ξανά, με αντάλλαγμα την απελευθέρωσή του από τη φυλακή:
Ιζάκοφ: Υπόγραψε τη συμφωνία κι αυτό είναι όλο! … Αρκετά χαράμισες τη ζωή σου σε κάτι τόσο ασήμαντο, τόσο αβάσιμο. … Σταμάτα να μετατρέπεις τον εαυτό σου σε παρωδία, σε κάποιο εξαφανισμένο είδος για το οποίο κανείς δεν ενδιαφέρεται ή δεν γνωρίζει τίποτα. Η ανωνυμία σου είναι ολοκληρωτική. Το θέατρο είναι άδειο. Δεν υπάρχουν κινήματα διαμαρτυρίας, δεν υπάρχει ηχώ, η πλατεία είναι άδεια. Πήγαινε σπίτι!
Οι πλατείες στο Ισραήλ μοιάζουν έρημες. Οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις αποτελούνται από καμιά εκατοστή διαδηλωτές στην καλύτερη περίπτωση. Τα θέατρα είναι γεμάτα αλλά με έργα που αποσπούν την προσοχή από τον πόλεμο. Δεν υπάρχει μέρος όπου ένας Ισραηλινός σκηνοθέτης μπορεί να τοποθετήσει τη Γάζα στο επίκεντρο και να ζητήσει από το κοινό να αναμετρηθεί με την αδράνειά του απέναντι σε αυτόν τον ατελείωτο κύκλο βίας. Όπως έχουν τα πράγματα, ο Οδυσσέας δεν μπορεί καν να ονειρευτεί ότι θα σαλπάρει.
Ο Guy Ben-Aharon (Γκάι Μπεν-Αχάρον) είναι ένας Ισραηλινο-αμερικανός σκηνοθέτης θεάτρου που μοιράζει τον χρόνο του μεταξύ της Βοστώνης και της Γιάφα. Έχει εργαστεί στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και το Ισραήλ. Για εννέα χρόνια, διηύθυνε το Israeli Stage με έδρα τη Βοστώνη. Είναι επίσης ο ιδρυτής και ο εκτελεστικός διευθυντής του Jar στη Βοστώνη, ενός οργανισμού που χρησιμοποιεί τις τέχνες για την ανάδειξη ποικιλόμορφων κοινοτήτων. Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε πριν από μερικές μέρες και στην εφημερίδα Los Angeles Times.
Πηγή
Διαβάστε περισσότερα στην ενότητα
με click στο Posted in Πολιτισμός
