Τα Ταμπάκικα του Βραχωριού – Στο Μεσοπόλεμο (Α)
Η βυρσοδεψία στο Αγρίνιο στα χρόνια του Μεσοπολέμου
- Κείμενο: Ελένη Γιαννακοπούλου – Τριανταφυλλίδη*
Για τα ταμπάκικα στο μετεπαναστατικό Βραχώρι (α΄ μισό 19ου αι.) δε διαθέτουμε πληροφορίες. Επειδή πρόγονοι βυρσοδεψών του Μεσοπολέμου βρίσκονται ήδη στο Βραχώρι στα τέλη του 19ου αιώνα, υποθέτουμε ότι η βυρσοδεψία αναβιώνει στην πόλη στα (1880-1900) συνεχίζοντας την παράδοση της Τουρκοκρατίας. Εξάλλου αυτή την εποχή, κυρίως μετά τον καταστροφικό για την πόλη σεισμό του 1889, κατακλύζουν το Αγρίνιο όχι μόνο μαστόροι από την Κόνιτσα και τα Τσουμέρκα, την Κλεπά και τη Λομποτινά, αλλά και πολλοί άλλοι επήλυδες από την ορεινή Τριχωνίδα, τη Ναυπακτία και την Ευρυτανία (Κόνισκα, Πλάτανο, Λορβιτσά, Περίστα, Σίμου, Αράχωβα, Φραγκίστα, Αομνίστα, Ροσκά, κάλλ.)[1], που προσπαθούν να επιβιώσουν. Αυτοί ακριβώς έχουν προσβάσεις στα ποιμνιοστάσια και τους φορείς της κτηνοτροφίας της περιοχής. Εύλογο είναι λοιπόν να επιλέξουν την κατεργασία και την εμπορία του δέρματος ως βιοποριστικό επάγγελμα. Η πολιτική των Κυβερνήσεων Τρικούπη ενεθάρρυνε, ως γνωστόν, βιοτεχνικές πρωτοβουλίες.[2] Ιδιαίτερα για τον τομέα της βυρσοδεψίας ο νέος αιώνας (1900 και εξ.) φαίνεται ευοίωνος.
Τα δεψικά εκχυλίσματα είναι δυνατόν να αγοραστούν, η κατεργασία διευκολύνεται με μηχανικούς κυλίνδρους και η εισαγωγή του χρωμίου – αμερικανική μέθοδος- συντομεύει σε 3-4 μέρες το χρόνο της δέψης.[3] Ωστόσο επειδή τα εκχυλίσματα εξασφάλιζαν και με την παραδοσιακή κατεργασία ανθεκπκότητα στα δέρματα και κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου η παραγωγή κατά 85% ήταν σολοδέρματα, τα ελληνικά βυρσοδεψεία εφάρμοσαν μικτές μεθόδους δέψης, με εκχυλίσματα σε βαρέλες και με φυτικές δεψικές ύλες σε λίμπες. Η δέψη με χρώμιο είχε μικρή διάδοση και κυρίως σε εργοστάσια (Θεσσαλονίκης, Βόλου, Πατρών) που κατασκεύαζαν επαναδέρματα, (σεβρό, λουστρίνια κ. λπ.).[4] Τα βυρσοδεψεία του Βραχωριού κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, όχι μόνο δεν αναπροσάρμοσαν τις μεθόδους κατεργασίας, αλλά ακολουθούσαν χωρίς παρέκκλιση την παραδοσιακή πεπατημένη οδό. Οι πληροφορίες μου για τη λειτουργία τους στηρίζονται σε δεδομένα της προφορικής ιστορίας. Και αυτό χάρη στην προθυμία τέκνων βυρσοδεψών του Αγρίνιου, της κ. Κικής Τριανταφύλλου- Γιαννακοπούλου και του κ. Ανδρέα Σκεπαρνιά, τους οποίους και από τη θέση αυτή ευχαριστώ για τις πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό που μου διέθεσαν.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι πρόκειται για μικρές βιοτεχνικές μονάδες που κινούνται σε οικογενειακό επίπεδο. Η πολυεστιακή οικογένεια σε πλήρη δράση: αδέλφια παντρεμένα με τις οικογένειές τους απασχολούνται στο βυρσοδεψείο- εταιρεία. Συνήθως η μια οικογένεια επιδίδεται στην κατεργασία ή την εποπτεύει, ενώ άλλες ασχολούνται με την προμήθεια των δερμάτων και το εμπόριο των κατεργασμένων δερμάτων. Στο Αγρίνιο του Μεσοπολέμου η βυρσοδεψική τέχνη συνδέεται με τις εξής οικογένειες: Σαράμπαλη (Τριανταφύλλου), Σκεπαρνιά, Αλεξόπουλου (Χρήστος, Κώστας, Λάκης). Και αργότερα Μητρονίκα. Η καταγωγή των οικογενειών αυτών μας οδηγεί να συσχετίσουμε τη συνέχιση της βυρσοδεψίας στο Βραχώρι με την κάθοδο ορεινών πληθυσμών προς τα υποτυπωδώς τότε αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα. Οι πρόγονοί τους – οι παππούδες των δερματεμπόρων του μεσοπολέμου – κατάγονται της μεν οικογένειας Σαράμπαλη από την Κόνισκα, της δε οικογένειας Σκεπαρνιά από τη Λορβιτσά Ναυπακτίας.
Τα βυρσοδεψεία αναπτύσσονται και πάλι κατά μήκος του αυλακιού της Ερμίτσας και κοντά στους δύο νερόμυλους. Απ’ το νερό του αυλακιού και κυρίως την κάναλη του μύλου, γέμιζαν τις λίμπες για τη δέψη. Χρησιμοποιούσαν επίσης και το νερό από τις στέρνες που υπήρχαν στις αυλές των ταμπάκικων και που γέμιζαν με το νερό της βροχής, καθώς και από τα πηγάδια. Το εργατικό προσωπικό ήταν περιορισμένο. Συνήθως δούλευαν 3-S εργάτες και σπανιότερα σε περιόδους ζήτησης ως 7-8. Οι εργασίες διαμοιράζονται στο πλαίσιο της οικογένειας. Ένας-δύο από τα μέλη της οικογένειας με επιτελείο τρέχουν στα χωριά για την προμήθεια των δερμάτων. Εκτός από τις τυχόν συγγένειες, οι κουμπαριές με τους βλάχους λειτουργούσαν ως μέσα προαγοράς. «Τα τομάρια του κουμπάρου ήταν ιερά». Άλλος αγοραστής δεν τάπαιρνε, έστω και με μεγαλύτερη τιμή. Σε κάθε παρτίδα περιέχονται δέρματα διαφόρων ποιοτήτων. Τα καλύτερα δέρματα βγαίνουν από τον Αύγουστο ως τον Νοέμβριο. Τότε τα ζώα είναι καλοθρεμμένα και χωρίς αρρώστιες. Στα βραχωρίτικα βυρσοδεψεία κατεργάζονταν κατσικίσια δέρματα (προτιμούν τα μαλτέζικα κατσίκια) και δέρματα προβάτου με τα οποία, εκτός από παπούτσια, κατασκεύαζαν και μικρά πολύχρωμα ταπέτα, καθώς και βόεια δέρματα για το σολόδερμα που είχε μεγάλη ζήτηση στην αγορά. Τα τελευταία εισήγαν κυρίως ημικατεργασμένα (σολοδέρματα από μεγάλα βοοειδή, καθώς και σεβρώ αδιάβροχα δέρματα) από τα βυρσοδεψεία της Σάμου που είχε πρωτοπορία στη βυρσοδεψία Με τον Καραμαούνη στο Καρλόβασι της Σάμου είχαν οι Βραχωρίτες βυρσοδέψες μεγαλύτερη συνεργασία. Μάλιστα ένας από τα μέλη -αδέλφια της εταιρείας- βιοτεχνίας ήταν επιτετραμμένος για τις επαφές και δοσοληψίες με τα εκτός Αγρίνιου κέντρα βυρσοδεψίας.[5]
Τα ταμπάκικα είναι πόλος έλξης και για άλλα επαγγέλματα: τσαγκάρηδες, σαμαράδες, τσαρουχάδες, σαπωνοποιούς, ασβεστάδες, τριβείς βελανιδιών και βέβαια για εκδορείς και δερματέμπορους. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι η ενδοχώρα της Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας σφύζει ακόμα από ζωή αυτή την εποχή και το σύστημα της αυτοκανάλωσης είναι βασικός κανόνας λειτουργίας της -ας θυμηθούμε τις σειρές των κλεισμένων και έρημων σήμερα μαγαζιών στο κεφαλοχώρι του Πλατάνου Ναυπακτίας-, μπορούμε να ανπληφθούμε ότι τα ταμπάκικα του Βραχωριού τροφοδοτούσαν με δέρματα τους τσαγκάρηδες, τσαρουχάδες, σαγματοποιούς της περιοχής. Γι’ αυτό και ανελλιπώς κάθε εβδομάδα Κραββαρίτες και Ευρυτάνες κατέβαιναν στο Βραχώρι. Γύρω από τα ταμπάκικα κινούνταν και ένας κόσμος δερματεμπόρων. Μέλη της οικογένειας – εταιρείας, αλλά και άλλοι δερματέμποροι διακινούσαν τα κατεργασμένα δέρματα προς την Πάτρα και την Αθήνα. Η σημερινή κεντρική πλατεία του Αγρίνιου είχε ολόγυρα 5-6 μαγαζιά πώλησης δερμάτων. Δερματάδικα υπήρχαν και στην οδό Παπαστράτου. Πρέπει να σημειώσουμε ότι γινόταν και ευρύ εμπόριο ακατέργαστων μικρών κυρίως δερμάτων με την Πάτρα που ήταν η πλησιέστερη συγκοινωνιακά πόλη. (Σκαβαραίοι, Καρτέρηδες, Β. Παπαγαλάνης, Παπαδακαίοι, Στεφανόπουλος).
Συνεχίζεται
Διαβάστε περισσότερα στο link που ακολουθεί: Τα Ταμπάκικα του Βραχωριού
1.Γερ. Παπατρέχα, Ιστορία του Αγρίνιου, Αγρίνιο 1991, σ. 374. Ελ. Γιαννακοπούλου, Η διαμόρφωση του κοινωνικού ιστού στο Βραχώρι, (τέλη 18ου -μέσα 20ου αι). Ανακοίνωση στο Συνέδριο του Πανεπιστημίου Αγρίνιου (23-9-2000). | 2. Γ. Β. Δερτιλή, Κ. Κωστή, Εκσυγχρονισμός και βιομηχανική επανάσταση στα Βαλκάνια τον 19ο αιώνα, Αθήνα 1980. Χρ. Χατζηιωσήφ, Η γηραιά σελήνη. Η βιομηχανία στην ελληνική οικονομία, 1830-1940, Αθήνα 1993. | 3. Ζαρκά, Η προβιομηχανική βυρσοδεψία στην Ελλάδα, όπ. π., σ. 7 | 4.Αγριαντώνη, Η βυρσοδεψική βιομηχανία στην Ελλάδα, (1830-1940),στο «Προβιομηχανική βυρσοδεψία στηνΕλλάδα» όπ. π. σ. 48. | 5. Για τα βυρσοδεψεία της Σάμου: Δημ. Κροκίδη, Η παραδοσιακή βιομηχανία της βυρσοδεψίας στα Καρλοβάσια Σάμου, Πρακτικά Συνεδρίου «Η Σάμος από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα», Αθήνα 1997, τομ. 2, σσ. 43-67.
*Πηγή: Ρίζα των Αγρινιωτών
