.
Λευτέρης Τηλιγάδας
Το Τάγμα Ασφαλείας Αγρινίου
Μια αιματοβαμμένη και σκοτεινή σελίδα της Κατοχής
|Η δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Αθήνα το 1943 αποτελεί ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της Κατοχικής Ελλάδας και της συνεργασίας με τις δυνάμεις του Άξονα. Ήταν το αποκορύφωμα της πολιτικής επιλογής να οργανωθεί μια εσωτερική δύναμη καταστολής ενάντια στο μαζικό αντιστασιακό κίνημα, κυρίως στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ, που κυριαρχούσε ήδη σε μεγάλο μέρος της χώρας.
Ιστορικό Πλαίσιο (Καλοκαίρι του ΄43)
Μετά την πλήρη κατάρρευση του ελληνικού κρατικού μηχανισμού και του στρατού τον Απρίλιο του 1941 και την εγκαθίδρυση της τριπλής Κατοχής (Γερμανοί, Ιταλοί, Βούλγαροι), το αντιστασιακό κίνημα αναπτύχθηκε ραγδαία. Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ, με την υποστήριξη του ΚΚΕ, αποκτούσε τεράστια δύναμη στην επαρχία και τις πόλεις, ενώ οι κατοχικές κυβερνήσεις (Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλου, Ράλλη) έμεναν χωρίς πραγματική εξουσία.
Οι Γερμανοί, αντιλαμβανόμενοι ότι χάνουν σταδιακά τον έλεγχο και ιδιαίτερα μετά την αποχώρηση των Ιταλών τον Σεπτέμβρη του 1943, έκριναν πως έπρεπε να βρουν «ντόπιους συμμάχους» στον πόλεμο κατά των ανταρτών. Κι όταν ψάχνεις βρίσκεις.
Ο Διοικητής του 1ου Συντάγματος Ευζώνων Αθηνών Συνταγματάρχης Ιωάννης Πλυτζανόπουλος
και ο κατοχικός πρωθυπουργός Ι. Ράλλης κατά την τελετή παραλαβής
της σημαίας του Τάγματος στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη
Ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας (Φθινόπωρο 1943 – Άνοιξη 1944)
Η ουσιαστική δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας οφείλεται στην πρωτοβουλία του Ιωάννη Ράλλη, που διορίστηκε πρωθυπουργός από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1943. Ο Ράλλης πίστευε ότι τα Τάγματα ήταν ο μόνος τρόπος να αποτραπεί μια κομμουνιστική κατάληψη της χώρας μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Ζήτησε και πήρε για το λόγο αυτό, την εντολή των κατακτητών κι άρχισε η στρατολόγηση αντικομμουνιστών, φιλοβασιλικών, πρώην αξιωματικών του στρατού, οπαδών της δικτατορίας Μεταξά, κακοποιών και απογοητευμένων εφέδρων του ελληνικού στρατού, καθώς και τοπικών πολιτικών παραγόντων που έβλεπαν στα Τάγματα μια ευκαιρία για προσωπική εξουσία ή εκδίκηση.
Τα πρώτα Τάγματα συγκροτήθηκαν στην Αθήνα, κυρίως στο Γουδί, και αργότερα στο Χαϊδάρι και την Καλλιθέα. Το αρχικό Τάγμα ήταν γνωστό ως «1ο Τάγμα Ευζώνων Αθηνών» και συγκροτήθηκε τον Μάιο του 1943 με διοικητή τον Φωκίωνα Διαλέττη[2]. Από τον Ιούνιο έως τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους δημιουργήθηκαν στην Αθήνα άλλα τέσσερα τάγματα, με δυναμικό 300 οπλίτες και 20 αξιωματικούς έκαστο.
Συνολικά συγκροτήθηκαν πανελλαδικά 22 Τάγματα Ασφαλείας και σύμφωνα με εκτιμήσεις εντάχθηκαν σε αυτά πάνω από 20.000 άνδρες. Μετά την Απελευθέρωση, πολλοί διέφυγαν την απολογία για τα εγκλήματα που διέπραξαν, κάποιοι άλλοι δικάστηκαν, αλλά οι περισσότεροι εντάχθηκαν στον μεταπολεμικό κρατικό μηχανισμό και ο ρόλος τους στη διαμόρφωση της εμφυλιακής περιόδου ήταν καθοριστικός. Υπό την εποπτεία των SS και της Γκεστάπο, ανέλαβαν ρόλο καταστολής των αστικών αντιστασιακών δικτύων. Εκτελούσαν συλλήψεις, βασανιστήρια και παρακολουθήσεις. Συμμετείχαν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε συνεργασία με τους Γερμανούς (Χαϊδάρι, Κοκκινιά, Καισαριανή, Μπλόκο Καλλιθέας κ.λπ.). Ενίσχυσαν την τρομοκρατία στον αστικό ιστό, με εφόδους σε ΕΑΜικές γειτονιές, αρπαγές, βασανιστήρια και δημόσιες εκτελέσεις.
Το Μπλόκο των Προσφυγικών (Πηγή ertnews)
Τάγμα Ασφαλείας Πατρών
Το Τάγμα Ασφαλείας Πατρών συγκροτήθηκε μετά την μετακίνηση, στις 18 Ιανουαρίου 1944, του 2ου Τάγματος των Αθηνών (συγκροτήθηκε τον Ιούνιο του 1943). Επικεφαλής του τέθηκε ο συνταγματάρχης Περικλής Κόλλιας, και στη συνέχεια ανέλαβε ο Γεώργιος Σούρλας, ενώ σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο Νικόλαος Μπακόπουλος. Η σύνθεση του Τάγματος περιλάμβανε: πρώην αξιωματικούς του εθνικού στρατού, ντόπιους αντικομμουνιστές, μέλη του μεταξικού καθεστώτος, ποινικούς, ακόμα και κακοποιούς που αμνηστεύτηκαν για να καταταγούν, προσωπικούς εχθρούς των αντιστασιακών. Είχε περίπου 500–700 άνδρες στην αρχική του φάση, με τη δύναμη να αυξάνεται μέσα στο 1944.
Το Τάγμα Πατρών υπηρέτησε αποκλειστικά τα γερμανικά συμφέροντα, και θεωρείται υπεύθυνο για μαζικές εκτελέσεις, συλλήψεις, βασανιστήρια και πυρπολήσεις χωριών. Έστησε μπλόκα στις συνοικίες της Πάτρας (Τριτάκη, Προσφυγικά, Ταμπάχανα), πραγματοποίησε εκτελέσεις υπόπτων, βασανιστήρια και τρομοκρατία σε συνεργασία με τους Γερμανούς και την Ειδική Ασφάλεια. Συμμετείχε σε επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ στα Καλάβρυτα, τη Χαλανδρίτσα, την Ερυμάνθεια. Εκτέλεσε αιχμαλώτους και αντιστασιακούς χωρίς δίκη (σε Πλατεία Όλγας, Αγίου Ανδρέα, κ.ά.). Συμμετείχε στην καταστροφή των Καλαβρύτων (Δεκέμβριος 1943): παρόλο που δεν ήταν το βασικό σώμα δράσης, Ταγματασφαλίτες Πατρών συμμετείχαν επικουρικά ή ως οδηγοί των γερμανικών μονάδων. Υπήρξαν επίσης περιπτώσεις λεηλασιών και προσωπικών ξεκαθαρισμάτων, καθώς πολλά μέλη χρησιμοποιούσαν τη δύναμή τους για να εκδικηθούν ή να πλουτίσουν.
Καθώς πλησίαζε η απελευθέρωση (φθινόπωρο 1944), οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ Πατρών (12ο Σύνταγμα) έγιναν όλο και εντονότερες. Ο ΕΛΑΣ κατάφερε να εκδιώξει τους ταγματασφαλίτες από πολλές περιοχές. Μετά την απελευθέρωση της Πάτρας τον Οκτώβριο του 1944 πολλά μέλη του Τάγματος διέφυγαν ή παραδόθηκαν στους Άγγλους, αλλοι καλύφθηκαν από το κράτος, ενώ λίγοι δικάστηκαν και καταδικάστηκαν. Κάποιοι τέλος εντάχθηκαν αργότερα στις μεταπολεμικές παρακρατικές οργανώσεις ή στον κρατικό μηχανισμό κατά τον Εμφύλιο.
Το Τάγμα Ασφαλείας Πατρών έχει περάσει στη συλλογική μνήμη της πόλης ως συνώνυμο της προδοσίας και της βίας. Η δράση του έχει καταγραφεί σε μαρτυρίες επιζώντων, αντιστασιακά χρονικά και ιστορικές έρευνες (π.χ. Τάσος Κωστόπουλος, Χάγκεν Φλάισερ, Γιώργος Μαργαρίτης). Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της τοπικής εφαρμογής της κατοχικής καταστολής, αλλά και του πώς ο Εμφύλιος πόλεμος ξεκίνησε πριν τελειώσει η Κατοχή.
Η ηγεσία του Τάγματος Ασφαλείας στο Αγρίνιο σε μαθητική παρέλαση. Διακρίνονται (από δεξιά):
Ο Διοικητής της Χωροφυλακής Αγρινίου Γεώργιος Τζωρτζάκης (μεσολαβούν δύο Γερμανοί),
ο αντισυνταγματάρχης Άγγελος Κέντρος (μεσολαβεί ένας Γερμανός), ο Ταγματάρχης Γιώργος Τολιόπουλος
Τάγμα Ασφαλείας Αγρινίου
Το Τάγμα Ασφαλείας Αγρινίου ήταν ένα από τα πιο σκληρά και ενεργά Τάγματα Ασφαλείας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα, με περιοχή ευθύνης την Αιτωλοακαρνανία. Η δράση του είναι στενά συνδεδεμένη με συνεργασία με τους Γερμανούς, τρομοκρατία κατά του πληθυσμού και αιματηρές συγκρούσεις με την Εθνική Αντίσταση, κυρίως τον ΕΛΑΣ.
Στις 18 Ιανουαρίου 1944 ο 5ος Λόχος του 2ου Τάγματος του 1ου Συντάγματος Ευζώνων Αθηνών, έφθασε αρχικά στην Πάτρα. Την ίδια ημέρα αποσπάστηκε από το Τάγμα και αποφασίστηκε να διεκπεραιωθεί στην Αιτωλοακαρνανία. Ο Λόχος αυτός έφθασε στο Αγρίνιο την 18η Φεβρουαρίου. Σύμφωνα με τον έφεδρο λοχία Βασίλειο Καραμαλή:
«Η πόλις έμοιαζε τεράστιο στρατόπεδο, σε κάθε γωνιά, σε κάθε δρόμο έβλεπε κανείς πολυβόλα, ταγκξ, περιπόλους. Ελάχιστοι πολίτες κυκλοφορούσαν στους δρόμους. (…) Το ίδιο βράδυ ήλθε εν σώματι η χωροφυλακή Αγρινίου με επικεφαλής τον ταγματάρχη Τζωρτζάκην, η οποία, άοπλος, είχε τεθεί εν απομονώσει από τους κομμουνιστάς. Μαζί μας είχε έρθει ως διοικητής του τάγματος ο αντισυνταγματάρχης Άγγελος Κέντρος και οι ταγματάρχες Δελής και Αρσένης. Ο λόχος στρατωνίσθη εις τας καπνοθήκας αδελφών Παναγoπούλου. Τα δε γραφεία του Τάγματος το ίδιο βράδυ εγκατέστησαν σε ένα ισόγειο διαμέρισμα έναντι του στρατώνος» [3]. Στις 23 του ίδιου μήνα άρχισε η κατάταξη μαχητών. Ως τα τέλη Μαρτίου, με την προσθήκη ενός ακόμη Λόχου Πεζικού που ήρθε από την Πάτρα το Τάγμα Ευζώνων Αγρινίου συγκροτήθηκε σε πλήρη ανάπτυξη και κατέστη απολύτως ετοιμοπόλεμο. Σε ότι αφορά τη δύναμη του Τάγματος, όταν έγινε η μεταβίβαση της διοικήσεως από τον Κέντρο στον Ταγματάρχη Γεώργιο Τολιόπουλο[4], o αντισυνταγματάρχης Άγγελος Κέντρος κατέθεσε στην «Έκθεσιν εξετάσεώς» του ότι «την 7ην Μαΐου 1944 έφευγον από το Αγρίνιον διά Πάτρας, αφού υπηρέτησα εκεί μόνον 2 1/2 μήνας και είχον συγκροτήσει το τάγμα με δύναμιν 760 ανδρών».
Η στελέχωση του πραγματοποιήθηκε: με πρώην αξιωματικούς και χωροφύλακες, ντόπιους αντικομουνιστές , μέλη του μεταξικού καθεστώτος και εθνικιστές, ποινικούς που στρατολογήθηκαν για τις «υπηρεσίες» τους. Η στρατιωτική του σύνθεση περιελάμβανε επτά λόχους τυφεκιοφόρων, έναν λόχο πολυβόλων και ένα μηχανοκίνητο τμήμα. Επικεφαλής του, επίσημα, αρχικά τέθηκε ο αντισυνταγματάρχης Άγγελος Κέντρος έως την 7ην Μαΐου 1944 που αποχώρησε από το Αγρίνιο. Ο άνθρωπος όμως που πραγματικά «έκανε κουμάντο» ήταν ο ταγματάρχης Γεώργιος Τολιόπουλος με «τα καθάρματα» του 5ου λόχου.
Το επίσημο καθήκον του ήταν η «επιβολή της τάξης». Στην πράξη, όμως, αποτέλεσε βασικό εργαλείο της γερμανικής κατοχής στον αγώνα κατά του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ και στην καταστολή του αντιστασιακού κινήματος στη Δυτική Ελλάδα. Η δράση του χαρακτηρίστηκε από ωμή βία, βασανιστήρια, συλλήψεις, εκτελέσεις και καταστροφή χωριών. Πολλές μαρτυρίες αναφέρουν δημόσιες εκτελέσεις αντιστασιακών στην πλατεία Μπέλλου (σήμερα Δημοκρατίας) και την Αγία Τριάδα, καθώς και σε άλλες περιοχές της πόλης, πυρπολήσεις και λεηλασίες χωριών (Καλυβίων, Καμαρούλας, Μακρυνείας κ.ά., μπλόκα σε γειτονιές και χωριά, με αυθαίρετες συλλήψεις, ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια σε υποψήφιους αντιστασιακούς, συνεργασία με Γερμανούς σε αποστολές καθαρισμού περιοχών με έντονη παρουσία ανταρτών (Κρυοπηγή Πρεβέζης κ.α.).
Καθώς προχωρούσε το 1944, και οι Γερμανοί ετοιμάζονταν να αποχωρήσουν από την Ελλάδα, οι ταγματασφαλίτες του Αγρινίου βρέθηκαν αντιμέτωποι με την αύξηση της πίεσης από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, που είχαν τον έλεγχο της υπαίθρου. Πολλοί απ’ αυτούς κατέφυγαν στην πόλη και οχυρώθηκαν, ενώ άλλοι εγκατέλειψαν τη θέση τους και αναζήτησαν ασυλία. Μετά την απελευθέρωση του Αγρινίου (Οκτώβριος 1944), οι περισσότεροι συνελήφθησαν από τον ΕΛΑΣ, ενώ ορισμένοι παραδόθηκαν στους Άγγλους. Οι περισσότεροι από αυτούς κλήθηκαν σε ένορκες ανακρίσεις, ενώ ελάχιστοι εκτελέστηκαν από την ΟΠΛΑ ως προδότες. Παρά τις αποδεδειγμένες ευθύνες, η μεγάλη πλειοψηφία των ταγματασφαλιτών του Αγρινίου δεν τιμωρήθηκαν. Αρκετοί από αυτούς επανεντάχθηκαν στον κρατικό μηχανισμό, στη Χωροφυλακή, στον Στρατό και άλλοι έδρασαν ως παρακρατικοί κατά τον Εμφύλιο. Το παρελθόν τους, σε πολλές περιπτώσεις, αποσιωπήθηκε.
Διαβάστε όλα τα κεφάλαια
της Αναφοράς του Τολιόπουλου στο link που ακολουθεί:
Η Αναφορά του Τολιόπουλου
————————————————————————————————————————————————–
Πηγές:
1.«Τάγματα Ευζώνων», η επίσημη ονομασία. | 2. Ο Φωκίων Διαλέτης ήταν Έλληνας στρατιωτικός γεννημένος στην Άνω Χρυσοβίτσα Αιτωλοακαρνανίας το 1861.Ήταν γιος του βουλευτή και αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνου Διαλέτη και σκοτώθηκε στη μάχη του Κιλκίς στις 19 Ιουνίου 1913. | 3. Σύμφωνα με μαρτυρία άνδρα της ΟΠΛΑ, ένα βράδυ του Δεκεμβρίου 1943, μια ομάδα της ΟΠΛΑ Περιστερίου επιχείρησε να σκοτώσει τον ταγματάρχη Γεώργιο Τολιόπουλο μέσα στο σπίτι του, στις εργατικές πολυκατοικίες του Αγίου Αντωνίου, όμως ο Τολιόπουλος διέφυγε την τελευταία στιγμή. | 4. Έκθεσις Γεωργίου Τολιόπουλου Τάγμα Ασφαλείας Αγρινίου.
Φωτογραφία κορυφής: Μαθητική παρέλαση στο Αγρίνιο την περίοδο της Κατοχής
Πηγή: Αριστείδης Μπαρχαμπάς, Το Αγρίνιο Κάποτε
—————————————————————-
