Ο άντρας δεν είναι μόνο θύτης,
υπήρξε και ο ίδιος περιορισμένος
από παλιότερες αυστηρές και τοξικές εποχές
- της Κατερίνας Τζωρτζακάκη
Παγκόσμια Ημέρα των Ανδρών η 19η Νοεμβρίου και ζούμε σε μια εποχή με μεγάλες συζητήσεις για τα δύο φύλα. Όπως επίσης και σε μια εποχή με μεγάλη προβολή ανδρών που εγκληματούν εις βάρος γυναικών και παιδιών. Τα τοξικά πρότυπα της πατριαρχίας αναγνωρίστηκαν και παλεύουμε να τα αποτινάξουμε.
Από την άλλη, μια νέα γενιά μπαμπάδων έχει ξεπροβάλλει. Αυτοί οι μπαμπάδες αλλάζουν τις πάνες των μωρών τους και τα βγάζουν μόνοι τους βόλτα με τα καρότσια. Παίρνουν γονικές άδειες και μένουν με τα παιδιά στο σπίτι ενώ η σύζυγος βγαίνει για δουλειά. Ο πιο εύκολος τρόπος να δούμε τα πρότυπα μιας εποχής είναι να παρατηρήσουμε τις διαφημίσεις της. Πλέον βλέπεις στις διαφημίσεις των βρεφικών προϊόντων ημίγυμνους, γυμνασμένους άντρες να κρατάνε μωρά στην αγκαλιά τους. Ή έναν μουσάτο άντρα να διαφημίζει καθαριστικό για το σπίτι. Και ναι, οι άντρες της νεότερης γενιάς έχουν αρχίσει και χρησιμοποιούν καλλυντικά. Οι άντρες δεν προσπαθούν, ούτε εκπαιδεύονται ώστε να είναι τόσο σκληροί και φυσικά υπάρχουν λόγοι γι’ αυτό.
Ίσως ένας από τους βασικούς λόγους που έκανε τους άντρες τόσο σκληρούς σε παλιότερες εποχές ήταν ότι πολεμούσαν. Η χώρα μας πέρασε πολλούς πολέμους τον 20 αιώνα, οι άντρες αυτής της εποχής δεν ήταν δυνατόν να είναι σε επαφή με το συναίσθημά τους. Το βασικό συναίσθημα, όταν κινδυνεύει η ζωή σου είναι ο φόβος. Αν πηγαίνοντας στον πόλεμο έκαναν όσα λέμε σήμερα σε μια ψυχοθεραπεία, είτε θα πάθαιναν κρίση άγχους, είτε θα έπρεπε να λιποτακτήσουν για να ζήσουν, μα πώς θα ζούσαν; Τότε η κοινωνία δεν πρόσφερε τη δυνατότητα των επιλογών. Έπρεπε να ακολουθήσεις τις οδηγίες που σου έδινε η κοινότητα. Πολλοί νεαροί Ρώσοι εγκατέλειψαν τη χώρα τους προκειμένου να μην πολεμήσουν, γιατί πιθανά θα μπορούν να δουλέψουν σε μια άλλη χώρα, να έχουν χρήματα εκεί. Στην παραδοσιακή εποχή αυτό ήταν αδύνατο.
Οι αυστηροί κανόνες της κοινότητας διαμόρφωναν, λοιπόν, αυστηρούς πατέρες. Ο προπάππους μου είχε τέσσερις κόρες κι ένα περιβόλι. Έπρεπε να δουλεύουν όλοι ασταμάτητα για να μαζευτούν χρήματα για τις τέσσερις προίκες. Κι έπρεπε ο αρχηγός της οικογένειας να είναι πολύ αυστηρός, γιατί αν οι κόρες παραστρατούσαν κανείς δεν θα τις παντρευόταν. Κι αν το παραστράτημα ήταν μεγάλο, η οικογένειά του θα έμενε εκτός της κοινότητας. Μιλάμε για μια εποχή, όπου δεν υπήρχε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, μισθός ή σύνταξη. Για να επιβιώσεις έπρεπε να είσαι μέρος ενός δικτύου σε μια πόλη ή ένα χωριό. Ο άντρας της παραδοσιακής εποχής ήταν πολύ σκληρός, αλλά ήταν μέρος ενός πολύ σκληρού συστήματος. Είναι λάθος να απομονώνουμε συμπεριφορές αλλοτινών εποχών από το πλαίσιο αναφοράς τους και να τις κρίνουμε με τα σημερινά δεδομένα.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η κοινωνία άρχισε να αλλάζει. Η πιο υπέροχη αλλαγή ήταν σίγουρα ότι αναγνωρίστηκαν τα δικαιώματα των γυναικών. Τη δεκαετία του ’80 υπήρχαν πια οργανωμένες κρατικές δομές και πολλή περισσότερη ελευθερία. Ο καθένας μπορούσε θεωρητικά τότε να διαλέξει τι δρόμο θα έπαιρνε. Όμως, οι νοοτροπίες μιας κοινωνίας δεν αλλάζουν τόσο γρήγορα όσο οι νόμοι της. Συνεχίστηκε για πολύ καιρό μια ανατροφή στα αγόρια με βασική παρότρυνση το «οι άντρες δεν κλαίνε».
Κι εκεί που η γυναίκα απέκτησε δικαιώματα, ξαφνικά άρχισε να αντιμετωπίζεται ως ένα άβουλο, βρώμικα όμορφο πλάσμα. Η διαστροφική τηλεόραση του ’80 και του ’90 έφερε ένα νέο πρότυπο, αυτό του άντρα, που περιστοιχίζεται από ημίγυμνες γυναίκες, που υπάρχουν για να ικανοποιούν τις ερωτικές φαντασιώσεις του χωρίς όμως αυτές να αποτελούν αυτοτελείς υπάρξεις με δική τους επιθυμία. Μια ολόκληρη βιομηχανία κινηματογράφου και τηλεόρασης βασίστηκε στη «γυναίκα αντικείμενο» και γενιές αγοριών ανατράφηκαν νομίζοντας πως για να είναι κάποιος άντρας, πρέπει να έχει πολλές γυναίκες-τρόπαια. Η κουλτούρα του βιασμού άρχισε να χτίζεται μπροστά στα μάτια μας κάνοντας τηλεθέαση μέσα στη χλιδή αυτών των δεκαετιών. Τελικά μας την ξέρασε η εποχή της πανδημίας, που ως εποχή περιορισμού χωρίς διασκέδαση και χρήμα, έγινε αναγκαστικά εποχή αναθεώρησης.
Και υπάρχει και μια μερίδα ανδρών, που οργανωμένα τώρα ζητούν περισσότερα δικαιώματα στο διαζύγιο. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την εικόνα του αδιάφορου πατέρα, που πολλές γυναίκες αναφέρουν συχνά. Κάθε διαζύγιο είναι ξεχωριστό και πρέπει οι αποφάσεις για τους όρους του να είναι αρκετά εξατομικευμένες και μετά από διαδικασίες διαμεσολάβησης και συμβουλευτικής από ειδικούς. Δεν μπορούμε να βάζουμε στο ίδιο καζάνι ούτε όλες τις μητέρες που χωρίζουν, ούτε όλους τους πατέρες. Μα χρειάζεται να δούμε πως έχει εμφανιστεί ένα κίνημα κι αυτό σημαίνει ότι είναι πολλοί οι άνδρες που θέλουν να είναι κοντά στα παιδιά τους.
Είναι επίσης πολλοί οι άνδρες που μη αποδεχόμενοι την κουλτούρα του βιασμού και τον ρόλο του άντρα κυνηγού ή του σκληρού άντρα υπέφεραν κι αυτοί από την τοξικότητα αυτών των προτύπων. Έπρεπε να φαίνονται δυνατοί, να πνίγουν κάθε συναίσθημα φόβου ή λύπης, να κρύβουν τα δάκρυά τους ή να μην τα αφήνουν ποτέ να κυλήσουν.
Μπορεί να φαινόταν αδυναμία το να ερωτεύονται, το να αγαπούν ή το να επιλέγουν μία μόνο σύντροφο. Και σήμερα ακόμη αποδεκτό στον άντρα είναι μόνο το συναίσθημα του θυμού. Ο μόνος τρόπος να εκφράσει πόνο είναι ο θυμός κι αυτό τον κάνει συχνά να γίνεται άδικος, να φαίνεται αδιάφορος ή να μην μπορεί να επικοινωνήσει με τα αγαπημένα του πρόσωπα.
Επίσης, πολλές μητέρες χρησιμοποίησαν ασυνείδητα τους γιους τους ως υποκατάστατα συντρόφου ή ως αντικείμενα, που έπρεπε να μείνουν για πάντα δικά τους. Τα αστεία για την «κακιά πεθερά» ή για τη μητέρα που κυνηγάει τον γιο της με τη ζακέτα και το κουτάλι, όταν είναι σαράντα χρόνων, κρύβουν μια πολύ πικρή πραγματικότητα για πολλούς ανθρώπους.
Ο Κώστας Γκοτζαμάνης έκλεισε το βιβλίο του «Μεγαλώνοντας με το Παιδί μου» (Εκδόσεις Πατάκη) με τα εξής λόγια. «Κάποτε περιμέναμε από τους άνδρες όποτε το απαιτούσαν οι περιστάσεις να παίρνουν τα όπλα και να πολεμούν για τη σωτηρία της πατρίδας μας. Σήμερα περιμένουμε από τους άνδρες να γίνουν ευχαριστημένοι και δημιουργικοί πατέρες για να σώσουν την κοινωνία μας».
Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2014, τότε που η λέξη «πόλεμος» ακουγόταν σαν ένα μακρινό παραμύθι. Δυστυχώς, από τότε μέχρι σήμερα η κοινωνία βιώνει αλλεπάλληλες κρίσεις, κάποιες σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αυτή τη ρευστότητα που ζούμε, σε αυτό το έντονο κλίμα ανασφάλειας ο σύγχρονος άνδρας χρειάζεται να συναντήσει τον αληθινό εαυτό του, να τον ακούσει και να τον αποδεχθεί. Μόνο έτσι θα μπορέσει να οδηγηθεί τελικά στη δημιουργικότητα, την ευελιξία και την ψυχική αντοχή που απαιτούν αυτοί οι καιροί.
