Λευτέρης Τηλιγάδας
Η μάχη στο Χαλίκι του Θέρμου
6 έως 8 Αυγούστου 1944
Η πρώτη σύγκρουση της «Έχιδνας» με τον ΕΛΑΣ
Όπως αναφέραμε σε προηγούμενη ανάρτηση, μία από τις τελευταίες μεγάλης κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στην Ελλάδα ήταν η επιχείρηση «Έχιδνα», με κύριο στόχο την εξουδετέρωση των ανταρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ, που είχαν στον έλεγχο τους τα ορεινά περάσματα και τις βασικές οδικές αρτηρίες της Δυτικής Στερεάς – ιδιαίτερα τις περιοχές που θα χρησιμοποιούσαν τα γερμανικά στρατεύματα κατά την υποχώρησή τους προς τα βόρεια.
Η επιχείρηση στη Δυτική Ελλάδα εκτελέστηκε από μονάδες της 1ης Ορεινής Μεραρχίας Καταδρομών «Εντελβάις», η οποία στάθμευε στο Αγρίνιο, συνοδευόμενη από άνδρες του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου (Ράλληδες). Ξεκίνησαν από το Αγρίνιο στις 5 Αυγούστου του 1944 με κατεύθυνση τον ορεινό όγκο μεταξύ Θέρμου–Ευρυτανίας–Αγράφων. Η «Έχιδνα» στόχευε όχι μόνο στην καταστροφή των εφοδιοπομπών και των βάσεων του ΕΛΑΣ, αλλά και στην εκφοβιστική τιμωρία του πληθυσμού που στήριζε την Αντίσταση.
Την πρώτη μέρα έφτασαν στο Θέρμο, το οποίο λεηλάτησαν και έκαψαν για δεύτερη χρονιά κι από εκεί, ακολουθώντας τη διαδρομή μέσω Μεγάλου Δένδρου, Παχνιάς, Μύλου Μουτάφη, Σμύρτας, Αγίων Αποστόλων, Αετόπετρας, Δρυμώνα, Διάσελου και Κορομηλιών – λεηλατώντας, σκοτώνοντας και καίγοντας σε όλο το μήκος της πορείας τους – έφτασαν στο χωριό Χαλίκι της ορεινής Τριχωνίδας.
Η περιοχή ανάμεσα σε Χαλίκι, Σαμάρι, Χαλικόβρυση και Τριανταφυλλιά θεωρούνταν εξαιρετικά στρατηγική, καθώς έλεγχε τα περάσματα προς την Ευρυτανία, την ευθύνη επιτήρησης της οποίας είχε το 42ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, με διοικητή τον καπετάν-Περικλή (Γ. Χουλιάρα)[1]. Η εντοπιότητα των ανταρτών, που κατά πλειοψηφία υπηρετούσαν στο Σύνταγμα, και η βαθιά γνώση του εδάφους, έδωσαν στον ΕΛΑΣ το πλεονέκτημα της αιφνιδιαστικής επίθεσης, η οποία πραγματοποιήθηκε με καλά οργανωμένες ενέδρες στις 6 Αυγούστου του ΄44.
Καθώς οι Γερμανοί ανέβαιναν το βουνό, προσεγγίζοντας το οροπέδιο στο Χαλίκι, οι αντάρτες εξαπέλυσαν αιφνιδιαστική επίθεση από τη θέση «Ξαθές» του Νεροσύρτη, χρησιμοποιώντας ένα ορειβατικό αντιαρματικό πυροβόλο, το οποίο έπληξε με επιτυχία τις εχθρικές δυνάμεις. Η επίθεση προκάλεσε αναστάτωση και ανάγκασε τους Γερμανούς να υποχωρήσουν προς τις Κορομηλιές και από εκεί στο Λειβάδι Ακρίδα. Το επόμενο πρωί, όμως, εξαπέλυσαν γενική επίθεση κατά των ανταρτών, επιλέγοντας τρία σημεία αιχμής: το ένα μέτωπο ξεκίνησε από το Ξηροβούνι του Χαλικιού, το δεύτερο από την Τριανταφυλλιά και το τρίτο από παρακείμενες θέσεις, με στόχο τον πλήρη εγκλωβισμό και αιχμαλωσία των ανταρτικών δυνάμεων.
Οι μάχες που ακολούθησαν ήταν σφοδρές και αιματηρές. Πήραν μάλιστα δραματική τροπή όταν οι αντάρτες αναγκάστηκαν σε τακτική υποχώρηση προς τις θέσεις Καστανιά, Πρόδρομο, Σκοπιά και Μεσόκωμη, ώστε να αποφύγουν τον εγκλωβισμό κάτω από συνεχή πυρά. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι την υποχώρηση κάλυψε με το πολυβόλο του ένας μόνο Ιταλός στρατιώτης που είχε προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ. «Μια φορά χτυπούσε προς την Τριανταφυλλιά–Τριχιά τους Γερμανούς και τους Ράλληδες, που επιτίθονταν με οδηγό κάποιον Κοπίδα, και μια φορά προς το Ξηροβούνι–βατό δρόμο προς Καστανιά, ώστε να μην εγκλωβιστούν οι αντάρτες στο πεδίο της μάχης», αναφέρει ο Κώστας Μαραγιάννης[2].
Οι απώλειες των κατοχικών δυνάμεων ανήλθαν σε 45 νεκρούς και τραυματίες, ενώ οι αντάρτες είχαν 13 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες, με τον καπετάν-Αράπη να βρίσκεται ανάμεσά τους, χτυπημένο σοβαρά στο κεφάλι. Όπως σημειώνει ο Στάθης Κουτσογιάννης[3], μαχητής της μάχης στο Χαλίκι, οι τραυματίες μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο των ανταρτών στο Μεγάλο Χωριό, με συνοδό από την Κόνισκα τον Σπύρο Κότσιαλο, ενώ οι νεκροί του ΕΛΑΣ θάφτηκαν στο νεκροταφείο της Μεσοκώμης.
Η μάχη στο Χαλίκι υπήρξε καίριο σημείο αντίστασης στην επιχείρηση «Έχιδνα». Αν και οι αντάρτες αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν προς την Καστανιά και τα ορεινά του Προυσού, κατόρθωσαν να προκαλέσουν σημαντικές απώλειες στις κατοχικές δυνάμεις και να διατηρήσουν τη συνοχή τους, συνεχίζοντας την αντίσταση. Την ίδια περίοδο σημειώθηκαν συγκρούσεις και σε άλλα στρατηγικά σημεία της περιοχής: στο Κρίκελλο, την Πλαγιά, τον Προυσό, την Κρέντη, το Καρπενήσι και στα περάσματα του Αγραφιώτη.
——————————————————————————————————————————————————————–
Πηγές: 1. Ο Γιώργος Χουλιάρας, γνωστός ως καπετάν Περικλής (1914–2001), υπήρξε κομμουνιστής, διακεκριμένος καπετάνιος του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, και έντονος πολέμιος της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Γεννημένος στα Καστέλια Παρνασσίδος, εντάχθηκε από νεαρή ηλικία στην ΟΚΝΕ και εργάστηκε στην Ηλεκτρική Εταιρεία Λαμίας. Μετά την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, πρωτοστάτησε στην ανασυγκρότηση των οργανώσεων του ΚΚΕ στη Φθιώτιδα και συμμετείχε στο «Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας». Η αντάρτικη ομάδα του ενώθηκε με εκείνη του Άρη Βελουχιώτη, παίρνοντας μέρος στη Μάχη του Γοργοποτάμου, και ανέλαβε καπετάνιος του 42ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Μετά τη Βάρκιζα, στάλθηκε στο Τέτοβο, όπου αντιτάχθηκε ανοιχτά στη συμφωνία, προσπαθώντας με άλλα στελέχη να επιστρέψει στην Ελλάδα για συνέχιση της ένοπλης δράσης. Συνελήφθη, φυλακίστηκε στο Μπούλκες και διαγράφηκε προσωρινά από το ΚΚΕ, κατηγορούμενος για αντικομματική στάση και υποστήριξη της πολιτικής Βελουχιώτη. Στον Εμφύλιο, εντάχθηκε στον ΔΣΕ το 1946, αρχικά ως συναρχηγός του Αρχηγείου Οθρύος, αργότερα υπαρχηγός του Αρχηγείου Δυτικής Ελλάδας και στη συνέχεια διοικητής τάγματος της 144ης Ταξιαρχίας. Συμμετείχε σε σημαντικές επιχειρήσεις, όπως η σύλληψη του ταξίαρχου Δημήτριου Μαρκόπουλου (1949), και οργάνωσε αντάρτικες ομάδες παρά τις εντολές του στρατηγείου. Τον Δεκέμβριο του 1949 διέφυγε στην Αλβανία.Μετά την ήττα του ΔΣΕ εγκαταστάθηκε στην Πολωνία, όπου διετέλεσε πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Πολιτικών Προσφύγων (1952–1968). Διαγράφηκε από το ΚΚΕ το 1952 και αποκαταστάθηκε το 1956. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1977, εγκαταστάθηκε στη Λαμία και υποστήριξε το ΚΚΕ Εσωτερικού μέχρι τον θάνατό του το 2001, σε ηλικία 87 ετών. | 2. Κώστας Δήμου Μαραγιάννης, Το Αγρίνιο – Μια περιδιάβαση στον τόπο. Μια προσέγγιση σε πρόσωπα και γεγονότα, εκδόσεις Πάραλος, 2011 | 3. Στάθης Κουτσογιάννης, Η ΄άγνωστη αλήθεια για τον ΕΛΑΣ, Αθήνα 1994.
Φωτογραφία: Καπετάν Περικλής
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον
και όχι για να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν
