...
Λευτέρης Τηλιγάδας
Μεσολόγγι Vs Αγρίνιο
και η μάχη των δύο πόλεων
Ο πάντα ο εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα
ήταν μια κοινωνική μάχη
Μπορεί η είδηση να φαίνεται γραφειοκρατική: η μεταφορά ενός Γεωργικού Σταθμού από το Μεσολόγγι στο Αγρίνιο δεν έμοιαζε ικανή να προκαλέσει πολιτική αναστάτωση ή κοινωνικό διάλογο. Ωστόσο, πίσω από τις «δυσχέρειες» που ανέφερε η εφημερίδα Σκριπ το φθινόπωρο του 1935, αποκαλύπτεται ολόκληρη η κοινωνική και πολιτική γεωγραφία της ελληνικής επαρχίας του Μεσοπολέμου. Το γεγονός φωτίζει τις αντιθέσεις ανάμεσα σε πόλεις με διαφορετικά ιστορικά βάρη, φανερώνει τη διαρκή σύγκρουση των τοπικών ελίτ για το μερίδιο της κρατικής εύνοιας και αναδεικνύει την αγωνία μιας αγροτικής κοινωνίας που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της, εγκλωβισμένη στο περιθώριο ενός κράτους που λειτουργεί πάντοτε από τα κέντρα της εξουσίας.
Ο Γεωργικός Σταθμός, θεσμός ιδρυμένος για την πρόοδο της γεωργίας και τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής, μετατράπηκε σε πεδίο αντιπαράθεσης με ισχυρό συμβολικό και πρακτικό περιεχόμενο. Δεν αποτελούσε απλώς έναν επιστημονικό οργανισμό, αλλά φορέα επιρροής, πόλο διορισμών και όχημα κρατικών παροχών. Η μεταφορά του δεν αφορούσε την αγροτική ανάπτυξη· αφορούσε την ισορροπία ισχύος ανάμεσα σε δύο πόλεις που διεκδικούσαν το ίδιο μέλλον. Το Μεσολόγγι, ιστορική πρωτεύουσα της Αιτωλοακαρνανίας, ένιωθε να υποχωρεί από το προσκήνιο καθώς το Αγρίνιο εξελισσόταν σε κέντρο εμπορίου, καπνεμπορίας και βιοτεχνικής δραστηριότητας.
Το Μεσολόγγι ζούσε μέσα στην ανάμνηση του ηρωικού του παρελθόντος, με τη δόξα της Εξόδου να σκεπάζει την οικονομική του στασιμότητα. Το Αγρίνιο, αντιθέτως, έβραζε από ζωή και φιλοδοξία· οι καπνέμποροι, οι βιομήχανοι, οι οργανωμένες εργατικές συντεχνίες δημιουργούσαν ένα νέο είδος τοπικής δύναμης. Ο Γεωργικός Σταθμός λειτούργησε ως πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα σε δύο κόσμους: τον έναν που αναζητούσε επιβίωση μέσα από την επίκληση της ιστορίας και τον άλλον που διεκδικούσε το μέλλον μέσα από την εργασία και το εμπόριο. Για τους βουλευτές και τους τοπικούς παράγοντες, η υπόθεση πήρε διαστάσεις συμβολικού αγώνα· ο Γεωργικός Σταθμός δεν ήταν διοικητική λεπτομέρεια, αλλά το έσχατο τεκμήριο της κρατικής παρουσίας.
Η κυβέρνηση της εποχής, βυθισμένη στις συνέπειες αλλεπάλληλων πραξικοπημάτων, ταλαντευόταν μέσα σε ένα κλίμα πολιτικής αστάθειας και διοικητικής σύγχυσης. Το ζήτημα της μεταφοράς του Γεωργικού Σταθμού, αν και εκ πρώτης όψεως δευτερεύον, ανέδειξε τη βαθιά αδυναμία του κράτους να λειτουργήσει με αντικειμενικά κριτήρια. Κάθε διοικητική πράξη μετετράπη σε πράξη εξουσίας· κάθε μεταφορά, σε απώλεια κύρους· κάθε τοπική διεκδίκηση, σε ευκαιρία πολιτικής μεσιτείας. Το πελατειακό σύστημα, ήδη ριζωμένο, καθόριζε ακόμη και τις αποφάσεις που αφορούσαν το σπόρο και το χωράφι.
Το Αγρίνιο, με τη βιομηχανική του προοπτική, διεκδικούσε ρόλο πρωτεύουσας μιας νέας οικονομικής εποχής. Το Μεσολόγγι, με την ιερή του αίγλη, διεκδικούσε το δικαίωμα στη μνήμη. Η κυβέρνηση δεν στάθηκε ικανή να ισορροπήσει ανάμεσα στα δύο ρεύματα· χωρίς όραμα για περιφερειακή ανάπτυξη, εγκλωβίστηκε στις πιέσεις και στα ανταλλάγματα. Έτσι, το Διάταγμα της μεταφοράς του Γεωργικού Σταθμού εξελίχθηκε σε ένα μικρό δράμα επαρχιακού τοπικισμού που, ωστόσο, αποκάλυπτε σε μικρογραφία τον τρόπο της λειτουργίας της εξουσίας στην Ελλάδα.
Όποιος διαβάσει σήμερα τη μικρή είδηση στο Σκριπ θα διακρίνει, πίσω από τις ουδέτερες φράσεις, το ακριβές αποτύπωμα μιας χώρας που μαθαίνει δύσκολα να διοικείται. Τα τοπικά συμφέροντα σκεπάζουν την έλλειψη οράματος, η κρατική μηχανή εξαντλείται σε εσωτερικές έριδες, και η αγροτική κοινωνία παραμένει θεατής, εγκλωβισμένη ανάμεσα σε υποσχέσεις και διαμεσολαβήσεις. Ο εκσυγχρονισμός, εκεί όπου έπρεπε να ήταν εργαλείο συλλογικής προόδου, μετατρέπεται σε έπαθλο τοπικής ισχύος.
Ο Γεωργικός Σταθμός του Μεσολογγίου ήταν το σύμβολο μιας Ελλάδας που προσπαθούσε να περάσει από την εποχή των ηρώων στην εποχή της ανάπτυξης και, μέσα σε αυτή τη μετάβαση, σκόνταφτε πάνω στις ίδιες της τις αντιφάσεις. Ο τοπικισμός, οι πελατειακές σχέσεις, ο πολιτικός μικροκομματισμός και η αδυναμία σχεδιασμού μιας δίκαιης αποκέντρωσης συνέθεταν το υπόβαθρο μιας χώρας που δεν ήξερε ακόμη πώς να προχωρήσει χωρίς να αναπαράγει τα δεσμά της.
Η είδηση των «δυσχερειών» αποδείχθηκε προφητική. Ο εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ ουδέτερη διοικητική υπόθεση· υπήρξε πάντοτε κοινωνική μάχη, σε ένα πεδίο όπου μετριόταν η απόσταση ανάμεσα στο κράτος και την κοινωνία.
Φωτογραφία: Αγρίνιο – Καφενείο Θεοδωρόπουλου
(Σημερινό Δημοτικό Καφενείο)
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον
και όχι για να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν
