...
| Frank Zappa |
Το μουσικό διαβατήριο
για τις «ψαγμένες παρέες»
| Ο άνθρωπος που δεν χώρεσε ποτέ σε κανένα κουτάκι
«Ήταν ένας από τους πιο προικισμένους συνθέτες του 20ού αιώνα.
Η ιδιοφυΐα του έγκειται στο ότι είναι σχεδόν αδύνατο να ταξινομηθεί»|
«Ο Zappa ήταν ο ορισμός του μουσικού, ένας από τους σπουδαιότερους κιθαρίστες όλων των εποχών και ένας εξαιρετικός πολυοργανίστας». Ο σκηνοθέτης Alex Winter, δημιουργός του ντοκιμαντέρ Zappa, δεν κρύβει το δέος του όταν μιλά για τον Frank Zappa. Και πώς θα μπορούσε; Στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής ελάχιστες μορφές στέκονται τόσο πεισματικά έξω από τα στερεότυπα όσο εκείνος. Σπάνιος, αντισυμβατικός, πάντα απρόβλεπτος· ένας συνθέτης που ενσάρκωσε την ουσία της καλλιτεχνικής ανυπακοής.
Ο Winter συμπληρώνει: «Ήταν ένας από τους πιο προικισμένους συνθέτες του 20ού αιώνα. Η ιδιοφυΐα του έγκειται στο ότι είναι σχεδόν αδύνατο να ταξινομηθεί». Ίσως αυτή να είναι η μεγαλύτερη αλήθεια για τον Zappa: δεν μπορείς να τον βάλεις σε κουτάκι. Ούτε ως κιθαρίστα, ούτε ως συνθέτη, ούτε ως ροκ περφόρμερ, ούτε ως στοχαστή. Γιατί ο Zappa ήταν όλα αυτά μαζί – και άλλα τόσα που δεν έχουν ακόμα περιγραφεί.
Το μουσικό διαβατήριο για τις «ψαγμένες παρέες»
Για δεκαετίες, το όνομα Frank Zappa λειτουργούσε σαν ανεπίσημο συνθηματικό. Όποιος τον άκουγε, «ανήκε» σε μια διαφορετική κατηγορία ακροατή: με ανοιχτό μυαλό, αλλεργία στον συντηρητισμό και μια ιδιοσυγκρασία που συνδύαζε την αναρχία με τη βαθιά σκέψη. Ήταν εκείνος ο τύπος στην παρέα που είχε φυσιογνωμία… «ζαπική», ντυνόταν στα μαύρα, απέρριπτε τους ευπρεπείς κανόνες και δεν δίσταζε να σοκάρει – όπως εκείνος ο ψηλός, μαυροντυμένος μεγαλύτερος που, όταν ρωτήθηκε αν έχει τσίχλα, έφτυσε στα μούτρα της κοπέλας αυτή που μασούσε. Χυδαίο; Ίσως. Αλλά ταυτόχρονα ένα performance art μικρής κλίμακας, απόλυτα ταιριαστό με την κουλτούρα Zappa.
Κάπως έτσι ήταν και ο ίδιος. Σκληρό καρύδι για τους δημοσιογράφους, απρόβλεπτος, ανυπότακτος. «Από τα πιο ανώμαλα πράγματα που υπάρχουν είναι να δίνεις συνεντεύξεις», έλεγε. Οι απαντήσεις του ήταν κοφτερές, συχνά αποστομωτικές. Μπορούσε να καταρρίψει οποιαδήποτε απόπειρα ταξινόμησης της μουσικής του με μια μόνο ατάκα: «Κάνω μουσική σάτιρα και είμαι διασκεδαστής». Ούτε ροκ σταρ, ούτε συνθέτης υψηλής τέχνης – παρότι ήταν και τα δύο.
Σε τηλεοπτικό στούντιο, πριν καν αρχίσει η συνέντευξη, γύρισε στην κάμερα και είπε: «Είμαι ο Zappa. Δεν έχετε τίποτα καλύτερο να κάνετε απόψε;». Όταν ένιωθε ότι οι δημοσιογράφοι θέλουν να τον στριμώξουν, απαντούσε με χιούμορ και σκληρό ρεαλισμό. Άλλωστε ήταν εκείνος που διατύπωσε μία από τις πιο διάσημες φράσεις για τη rock δημοσιογραφία:
«Είναι άνθρωποι που δεν μπορούν να γράψουν, παίρνουν συνεντεύξεις από ανθρώπους που δεν μπορούν να μιλήσουν, για ανθρώπους που δεν μπορούν να διαβάσουν».
Η ανατρεπτική νεότητα – και οι πρώτες εκρήξεις
Ο Zappa τέλειωσε το σχολείο το 1958… μάλλον εσπευσμένα. «Πήρα το απολυτήριό μου με 20 μονάδες λιγότερες απ’ όσο χρειαζόταν, μόνο και μόνο επειδή βιάζονταν να με ξεφορτωθούν». Όμως ο δρόμος για την καλλιτεχνική του ζωή δεν ήταν ούτε γραμμικός ούτε «ευπρεπής». Έχτισε το πρώτο του στούντιο, αλλά παράλληλα βρέθηκε να συμμετέχει σε πορνοταινίες που οι ίδιοι γύριζαν με φίλους. Μια αστυνομική παγίδα τον οδήγησε στη σύλληψη και τη φίλη του στη φυλακή. Ήταν ήδη σαφές πως ο Zappa πορευόταν σε ένα δικό του σύμπαν – συχνά προκλητικό, συχνά αυτοκαταστροφικό, αλλά πάντα ελεύθερο.
Η μυθολογία γύρω από το όνομά του άνθισε γρήγορα. Στις παιδικές παρέες, οι ιστορίες για τον «τρελό Zappa» περνούσαν από στόμα σε στόμα: ότι εμφανιζόταν σε συναυλίες καθισμένος έξω και κάπνιζε καθώς ο κόσμος περίμενε να ανέβει στη σκηνή· ότι έφαγε κόπρανα σε live – μια φήμη που ποτέ δεν επιβεβαιώθηκε αλλά επιβίωσε, όπως συμβαίνει με κάθε αντισυμβατική προσωπικότητα.
Οι Mothers of Invention και το σεισμικό “Freak Out!”
Παράδοξο ή όχι, το ντοκιμαντέρ Winter ασχολείται ελάχιστα με την πιο εκρηκτική περίοδο του Zappa: την εποχή των Mothers of Invention και το ιστορικό Freak Out! (1966). Ένας δίσκος που μπορεί να πούλησε μόλις 30.000 αντίτυπα, αλλά άνοιξε έναν νέο δρόμο στη μουσική σάτιρα, στο πολιτικό σχόλιο και στον πειραματισμό.
Με τραγούδια όπως το «Hungry Freaks, Daddy» – ένα βίαιο, καυστικό μανιφέστο κατά της αμερικανικής υποκρισίας – και το «Who Are The Brain Police?», ο Zappa έγινε φωνή της αντι-κουλτούρας, αλλά το έκανε χωρίς ποτέ να ευθυγραμμιστεί με τους χίπηδες. «Πάντα φρικιό, ποτέ χίπης», λέει κάπου. Η σύγκρουσή του με το πολιτικό σύστημα δεν ήταν ιδεολογική αλλά ενστικτώδης: μισούσε κάθε μορφή επίσημης εξουσίας, από τα κόμματα μέχρι τα συνδικάτα και τις θρησκείες.
Ο κλασικός πυρήνας της ιδιοφυΐας
Παρά την εικόνα του ροκ ανατροπέα, ο Zappa ήταν βαθιά κλασικό μυαλό. Η μεγάλη του σύλληψη ως συνθέτη γεννήθηκε όταν άκουσε, έφηβος, το «Ionisation» του Edgar Varèse και την «Ιεροτελεστία της Άνοιξης» του Stravinsky. Αυτοί ήταν οι πραγματικοί του πατέρες στη μουσική. Ονειρεύτηκε κάποτε μια συναυλία στο Royal Albert Hall – και την πέτυχε, με 5.000 κρατήσεις για έργα κλασικής σύνθεσης.
Το πρώτο του μεροκάματο στα 15 ήταν… παίζοντας κατσαρόλες και μπόγνκος. Το πρώτο του «όργανο» ήταν το ποδήλατο, σε μια εμφάνιση με τον Steve Allen, όπου ο Zappa «έπαιζε» ήχους από τις ακτίνες ενός ποδηλάτου συνοδευόμενος από ορχήστρα. Ήταν ο ορισμός του πειραματισμού. Όχι για εντυπωσιασμό – αλλά για να δηλώσει ότι η μουσική είναι παντού, σε κάθε διατάραξη του αέρα.
Στα χρόνια ωριμότητας κυκλοφόρησε το Sheik Yerbouti (1979) και το θρυλικό Shut Up ’n Play Yer Guitar (1981), με το οποίο αποτύπωσε την κιθαριστική του δεξιοτεχνία – κάτι που σπάνια προβλήθηκε όσο άξιζε.
Ο Zappa απέναντι στην πολιτική – και η φιλία με τον Βάτσλαβ Χάβελ
Ο Zappa μιλούσε για την πολιτική όπως μιλούσε για τα πάντα: χωρίς δέος. «Η πολιτική είναι παρακλάδι της βιομηχανίας της ψυχαγωγίας», έλεγε, ενώ δήλωνε άθεος και ανοιχτά εχθρικός προς τις οργανωμένες θρησκείες. Δεν υπήρξε ποτέ αριστερός, ούτε δεξιός. Ανήκε αποκλειστικά στον εαυτό του. Κι όμως, η σκέψη του τον έφερε κοντά με προσωπικότητες όπως ο Βάτσλαβ Χάβελ, ο οποίος τον κάλεσε στην Τσεχοσλοβακία ως πολιτιστικό σύμβουλο.
Η Αμερική συχνά τον πολέμησε – με δικαστήρια, λογοκρισία, ελέγχους. Εκείνος, όμως, απαντούσε με την ίδια ωμή λογική: ο άνθρωπος έχει δικαίωμα σε οποιαδήποτε «χημική μεταβολή», αρκεί να μη βλάπτει τους άλλους. «Τα ναρκωτικά δεν είναι κακά. Το πρόβλημα είναι οι άνθρωποι που τα παίρνουν και συμπεριφέρονται σαν μαλάκες».
Ό,τι κι αν ήταν, άφησε εποχή
Ο Zappa πέθανε το 1993, αφήνοντας πίσω ένα έργο που δύσκολα περιγράφεται. Συνθέτης, κιθαρίστας, στοχαστής, σατιρικός παρατηρητής της κοινωνίας. Μια προσωπικότητα που έζησε σε απόλυτη σύγκρουση με οτιδήποτε συμβατικό. Στον πυρήνα της σκέψης του υπήρχε μία απλή ιδέα: η πραγματικότητα ανήκει στο άτομο. Ο καθένας πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της και να τη διαμορφώσει στους δικούς του όρους.
Ο Frank Zappa δεν ήταν ποτέ «μπροστά από την εποχή του». Ήταν απλώς πιστός σε αυτό που πίστευε. Και αυτό, τελικά, είναι το πιο ριζοσπαστικό πράγμα που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος.
————————————————————————————————————————-
Πηγές: ogdoo.gr/ – Γιάννης Αλεξίου | merlins.gr/ | klik.gr |
——–————————————————
Επιμέλεια: Lef.T
