Εμπεσός: «Ίσως να πήρε το όνομά του
από τη θέση που κατέχει, καθώς οριοθετείται
από τα δύο βουνά, Μητσέλι και Καλάνα και μοιάζει σα να έπεσε εκεί»
- Επιμέλεια κειμένου:
Λευτέρης Τηλιγαδας
Ο Εμπεσός βρίσκεται στα βόρεια όρια της Αιτωλοακαρνανίας στα σύνορά της με την Περιφερειακή Ενότητα Ευρυτανίας και την Περιφερειακή Ενότητα Άρτας. Απέχει 41 χλμ. ΒΑ. της Αμφιλοχίας, 51 χλμ. ΝΑ. από την Άρτα και 57 χλμ. ΒΑ. από το Αγρίνιο. Είναι κτισμένος δίπλα και ανατολικά του Ίναχου ποταμού στην ομώνυμη κοιλάδα, ανάμεσα στα όρη Καλάνα, Μητσέλι και Ζυγό. Ιστορικά και πολιτιστικά ανήκει στα χωριά του Άνω Βάλτου και υπήρξε σημαντική κωμόπολη της περιοχής.
Η αρχική τοποθεσία του χωριού, την περίοδο της τουρκοκρατίας, ήταν λίγο βορειότερα της σημερινής. Μετά την απελευθέρωση, το 1841 αναφέρεται επίσημα στο ΦΕΚ 5Α – 08/03/1841 να προσαρτάται στον τότε δήμο Ιδομένης Το 1854 ορίστηκε έδρα του δήμου Ιδομένης. Το 1924 με το ΦΕΚ 205Α – 26/08/1924 συστάθηκε η κοινότητα Εμπεσού με έδρα τον οικισμό. Τη δεκαετία του 1980, βάσει προγράμματος συγκέντρωσης γειτονικών συνοικισμών (Σκαντζόκαμπος, Γραμματσούλι, Συκιά, Παλιαριά, Ντηνέρι), ο Εμπεσός άρχισε να παίρνει τη σημερινή του μορφή γι΄αυτό αποτελείται από καινούρια και σύγχρονα σπίτια. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, μαζί με τον Σκατζόκαμπος, το Γραμματσούλι, τη Συκέα και τη Φτελιά αποτελούν την Τοπική Κοινότητα Εμπεσού που ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Ινάχου του Δήμου Αμφιλοχίας και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ως κοινότητα έχει πληθυσμό 531 κατοίκους, ενώ ως οικισμός 444.
«Λέγεται ότι ένας αγάς Τούρκος στο Σακαρέτσι (Περδικάκι), θέλοντας να ανταμείψει κάποιο Γραμματικούλη για τις υπηρεσίες του, του είπε να τρέξει με τη φοράδα του μια ολόκληρη μέρα σε διάφορα μέρη και το βράδυ ο τόπος που θα πατήσει θα είναι δικός του. Ο Γραμματικούλης έτρεξε παντού και το βράδυ η φοράδα του έπεσε εκεί που λέμε “Γραμματσούλι” (συνοικισμός Εμπεσού). Κι αυτό εξηγεί το τοπωνύμιο. Η άλλη εκδοχή από την οποία ίσως να προέρχεται το όνομα του χωριού είναι ότι πήρε το όνομά του από τη θέση που κατέχει καθώς οριοθετείται από τα δύο βουνά, Μητσέλι και Καλάνα και μοιάζει σα να έπεσε εκεί (εν – πίπτω, ενέπεσα (αόριστος), Εμπεσός). Καμία από τις παραπάνω εκδοχές δε μπορεί να αποδειχθεί με συγκεκριμένες μαρτυρίες ή στοιχεία. Υπάρχει επίσης παράδοση που λέει ότι ο Εμπεσός ήταν κάποτε πόλη με 30.000 κατοίκους και με βασιλιά τον Ιδομενέα. Σ’ αυτή την παράδοση στηρίζεται το όνομα της ομάδας του Εμπεσού ΙΔΟΜΕΝΕΑ, αλλά και των πολιτιστικών εκδηλώσεων ΙΔΟΜΕΝΕΙΑ που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο τέτοια εποχή σε συνεργασία με τους συλλόγους του χωριού, της τοπικής κοινότητας και του Δήμο Αμφιλοχίας στον οποίο αυτοδιοικητικά ανήκει», αναφέρει η ιστοσελίδα του Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Εμπεσού.
Το χωριό Εμπεσός είναι σχετικά καινούριο, διαθέτει αρκετές υπηρεσίες και όλες τις βαθμίδες της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και επειδή άρχισε να χτίζεται τη δεκαετία του ’80 με το πρόγραμμα συγκέντρωσης όλων των συνοικισμών του (Σκαντζόκαμπος, Γραμματσούλι, Συκιά, Παλιαριά και Ντηνέρι), αποτελείται από καινούρια και σύγχρονα σπίτια με τις απαραίτητες ανέσεις για τους κατοίκους του. Οι μόνιμοι κάτοικοί του ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία0· εκτρέφουν κατά κύριο λόγο αιγοπρόβατα και καλλιεργούν καλαμπόκι, τριφύλλι και κηπευτικά.
Οι σύλλογοι του χωριού
Στο χωριό δραστηριοποιούνται, όπως σημειώσαμε και παραπάνω, δύο σύλλογοι: ο «Μορφωτικός & Πολιτιστικός Σύλλογος Εμπεσού» και ο «Σύλλογος των Εμπεσιωτών “Ο ’Αγιος Θωμάς”», ο οποίος εκδίδει την «Εμπεσιώτικη Φωνή»
Ο «Μορφωτικός & Πολιτιστικός Σύλλογος Εμπεσού» ιδρύθηκε το 1984 με ποικίλες δραστηριότητες όπως η λειτουργία δανειστικής βιβλιοθήκης, το λαογραφικό μουσείο, η χορευτική ομάδα και η διοργάνωση των πενθήμερων πολιτιστικών εκδηλώσεων «ΙΔΟΜΕΝΕΙΑ». (Δείτε το πρόγραμμα των ΙΔΟΜΕΝΕΙΩΝ 2022)
Ο «Σύλλογος των Εν Αθήναις Εμπεσιωτών Ο ΑΓΙΟΣ ΘΩΜΑΣ» ιδρύθηκε το 1978 με σκοπό, μεταξύ άλλων, τη σύσφιξη των σχέσεων των Εμπεσιωτών, οι οποίοι διαμένουν στην Αθήνα,τον Πειραιά και τα Περίχωρα και τη μεταξύ τους ανάπτυξη του πνεύματος της φιλαλληλίας.
Τα πιο σημαντικά αξιοθέατα του χωριού
και της γύρω περιοχής είναι:
Λαογραφικό μουσείο Εμπεσού
Οι δύο παραπάνω σύλλογοι μαζί με την τότε τοπική κοινότητα του Εμπεσσού ίδρυσαν το 1991 το λαογραφικό μουσείο της Κοινότητας, το οποίο στεγάστηκε στο «Παλιό Σχολείο», ένα λιθόκτιστο κτίριο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, που χτίστηκε το 1916 και ήταν το σχολείο του χωριού για μισό αιώνα (1916-1966).
Μέσω του προγράμματος Ορεινών Όγκων για την καλύτερη ανάπτυξη και προβολή των πλούσιων εκθεμάτων του απ’ τη λαογραφία και την ιστορία του τόπου δρομολογήθηκε η δημιουργία καινούργιου κτιρίου για το μουσείο, αναγνωρίστηκε η λειτουργία του από το Υπουργείο Πολιτισμού ορίστηκε ένα 5/μελές Διοικητικό Συμβούλιο (ορίζεται από το Δημοτικό Συμβούλιο ανά 4/ετία).
Κάστρο του Εμπεσού
Κάστρο του Εμπεσού οι ντόπιοι λένε τον καταπράσινο κωνοειδή λόφο που βρίσκεται νότια του χωριού, στα ριζά της Καλάνας και έχει ύψος γύρω στα 300 μ. πάνω από το επίπεδο του νέου χωριού. Στην κορυφή του λόφου υπάρχουν τα ερείπια ενός κάστρου με πολεμίστρες και πύργους. Έξω από τα τείχη του, εκτείνεται ένα αρκετά μεγάλο πλάτωμα, στο οποίο διακρίνονται ίχνη διαφόρων κτισμάτων. Η θέση του κάστρου είναι κατάλληλη για τον έλεγχο της κλεισούρας ανάμεσα στις βουνοκορφές Καλάνας και της Αλίντας, η οποία αποτελεί ένα φυσικό πέρασμα από Ευρυτανία προς Αιτωλοακαρνανία, καθώς και όλης τηςκοιλάδα του Ινάχου από το Πατιόπουλο ως το Χαλκιόπουλο.
Στο κάστρο σώζονται λίγα ερείπια από μεσαιωνικές οχυρώσεις που δεν έχουν χρονολογηθεί. Η τειχοδομία δεν είναι ιδιαίτερα προσεγμένη και δεν εντοπίζονται αξιόλογα κτίσματα στο εσωτερικό. Γύρω από το κάστρο υπάρχουν ίχνη οικισμού ενώ στην περιοχή υπάρχουν και αρχαία ευρήματα που δείχνουν ότι το σημείο είχε οχυρωθεί από την αρχαιότητα.
Στο βιβλίο «Φρούρια και Κάστρα της Ελλάδος» (Αλέξ. Παραδείσης, σελ. 89) υπάρχει η εξής αναφορά: «…Η βαθιά κλεισώρια της Εμπεσού, σφιγμένη ανάμεσα στις κορυφογραμμές της Καλάνας και της Αλίντας (και τα δύο βουνά έχουν υψόμετρο πάνω από 1.500 μ.,) προστατεύεται από μεσαιωνικό κάστρο. Μέσα σ’ αυτό, σύμφωνα με την παράδοση, έμενε ο Κάρολος Τόκκος, τελευταίος υπερασπιστής της Ακαρνανίας, όταν εισέβαλαν οι Τούρκοι». Δεν είναι απίθανο το κάστρο να σχετίζεται όντως με την οικογένεια των Τόκκων που ήταν Φράγκοι Ανδηγαυοί, δηλαδή Γάλλοι της Σικελίας που είχαν ιταλοποιηθεί. Οι Τόκκοι ήταν οι κύριοι της περιοχής από τα μέσα του 14ου έως τα μέσα του 15ου αιώνα. Ο Κάρολος Α΄ Τόκκος (1372-1429) ήταν κόμης παλατινός Κεφαλληνίας-Ζακύνθου (1376-1429), Δούκας Λευκάδας, και αργότερα Δεσπότης Ηπείρου (1411-1429) και βαρώνος της Βοστίτσας. Ο τελευταίος χριστιανός ηγεμόνας της περιοχής ήταν ο θετός γιος του, ο προαναφερθείς Κάρολος Β’ Τόκκος, ο οποίος έμπλεξε σε διαμάχες για το θρόνο του Δεσποτάτου, κάλεσε σε βοήθεια τους Οθωμανούς και από το 1430 ήταν υποτελής σε αυτούς. Το 1448 κατέφυγε στην Ιταλία.
Όταν το κάστρο καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς, όπως και πολλά άλλα κάστρα που δεν τους ενδιέφεραν, πρέπει να το κατέστρεψαν. Η ύπαρξή όμως των ερειπίων του γέννησε διάφορους θρύλους και παραδόσεις, όπως αυτή που περιγράφει 0 Αλέξ. Παραδείσης στη συνέχεια της προηγούμενης παραπομπής μας από το βιβλίο του «Φρούρια και Κάστρα της Ελλάδος»: «Λένε ότι οι θησαυροί αυτού του Ηγεμόνα (εννοεί τον Κάρολο Τόκκο) βρίσκονται ακόμη ανάμεσα στα ερείπια θαμμένοι. Κλέφτες που λιάζονταν μια χειμωνιάτικη μέρα, είδαν να βγαίνει από μια τρύπα του τείχους ένας μεγάλος ποντικός που κρατούσε στα δόντια του ένα χρυσό τάλληρο που σκορπούσε λάμψεις». Θρυλείται επίσης ότι μέσα στο Κάστρο ο Τόκκος έθαψε και «μια χρυσή γουρούνα με δώδεκα χρυσά γουρουνόπουλα».
Το σημαντικότερο εύρημα της περιοχής, παρόλα αυτά, είναι ένα πιθάρι το οποίο βρέθηκε στους χώρους μιας αρχαίας αγροικίας στην τοποθεσία προς το Λην(ι)κούλι του νέου χωριού. Οι πελεκημένες πέτρες διαφόρων μεγεθών και σχημάτων που βρίσκονται διάσπαρτες στη γύρω περιοχή, μαρτυρούν την ύπαρξη δεύτερου προστατευτικού τείχους, που κάλυπτε έκταση περίπου 40.000 τ.μ. και που ξεκινούσε ανατολικά από την κορυφή του λόφου και κατέβαινε δυτικά προς τον Ίναχο ποταμό. Στην πλαγιά του λόφου πιθανολογείται ότι υπήρχαν κτίσματα καθότι εκεί, βρίσκονται διάσπαρτα πολλά κεραμικά θραύσματα που φτάνουν μέχρι το ποτάμι.
Η πρόσβαση, για όποιον θέλει να επισκεφτεί, το Κάστρο, γίνεται με τα πόδια και υπάρχουν δύο σχετικά εύκολες διαδρομές. Η πρώτη και κλασική διαδρομή είναι από ανατολικά (φτάνουμε στον Αϊ Γιώργη με αυτοκίνητο και από εκεί, σε 20 περίπου λεπτά είμαστε στην κορυφή με τα πόδια) και η δεύτερη είναι από δυτικά (γίνεται εξ’ ολοκλήρου με τα πόδια και διαρκεί γύρω στα 30 λεπτά).
Το μοναστήρι του Αγίου Θωμά
και οι άλλες εκκλησίες του χωριού
Βόρεια, σε απόσταση 3 χλμ. υπάρχει το μοναστήρι του Αγίου Θωμά, το οποίο είναι κτισμένο στις αρχές του 18ου αιώνα από τον Καπετάν Σταθά, αρματολό του Βάλτου. Υπέρθυρη επιγραφή, την οποία διάβασε ο Παπακυριακού γράφει: «Κτίτωρ Καπετάν Σταθάς 1700 Απριλίου 8». Το καθολικό είναι πέτρινο με τρίκλιτη σκεπή και οκταγωνικό τρούλο. Στην είσοδο του λιθόκτιστου προαυλίου υψώνεται λιθόκτιστο καμπαναριό του 1800.
Στο προαύλιο, δεξιά και αριστερά από την είσοδο υπάρχουν δύο υπόστεγα για τις κοινωνικές εκδηλώσεις που γίνονται στο μοναστήρι και για το πανηγύρι που γίνεται στη γιορτή του Αγίου Θωμά. Υπάρχουν ακόμη και κτίρια που χρησιμοποιήθηκαν ως κελιά σε εποχές δόξας του Μοναστηριού. Το μοναστήρι ήταν και η κύρια εκκλησία του Εμπεσού από το κτίσιμό του ως τη δεκαετία του 1980, οπότε κτίστηκε στο νέο χωριό ο Ιερός Ναός του Σωτήρος, ως κύρια εκκλησία του Εμπεσού. Στον Άγιο Θωμά είναι και το κοιμητήριο του Εμπεσού από το κτίσιμο του Μοναστηριού.
Πολλοί προσκυνητές συγκεντρώνονται στον Άγιο Θωμά, την Κυριακή του Θωμά (πρώτη Κυριακή μετά το Πάσχα) και στήνεται ολοήμερο πανηγύρι στο προαύλιο του μοναστηριού.
Η «σπηλιά του Αγίου Θωμά»
Στο ανατολικό μέρος του μοναστηριού βρίσκεται η «Σπηλιά του Αγίου Θωμά» όπου σύμφωνα με την τοπική παράδοση βρέθηκε η εικόνα του Αγίου. Πάνω από τη σπηλιά υπάρχει διαμορφωμένος ειδικός χώρος με πανοραμική θέα της περιοχής που ονομάζεται «Το Αγνάντεμα του Καπετάν Σταθά».
Η πίστα αλεξίπτωτου πλαγιάς
(parapente)
Είναι ίσως η μόνη δραστηριότητα που μπορεί να γίνει οργανωμένα με κάποια από τις σχολές που υπάρχουν στην κοντινή πόλη του Αγρινίου. Στο βουνό Κανάλα πάνω από το χωριό του Εμπεσού υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια πίστα απογείωσης για τους λάτρεις του αθλήματος. Η «αλπική» ομορφιά του τοπίου με ψηλές κορυφές, ποτάμια και πεδιάδες ανεβάζει την αδρεναλίνη στα ύψη και δίνει ανεπανάληπτες εμπειρίες στους λάτρεις του αθλήματος.
Οι καιρικές συνθήκες δίνουν τη δυνατότητα για πτήσεις σχεδόν όλο τον χρόνο. Η πίστα απογείωσης βρίσκεται στα 650μ υψόμετρο με δυτικό προσανατολισμό και δυνατότητα ανάπτυξης πολλών αλεξίπτωτων, ο δε χώρος προσγείωσης έχει υψόμετρο 270μ και ιδανικότερος άνεμος για πτήση θεωρείται ο δυτικός.
Ανάβαση στην Καλάνα
Από τον Εμπεσό ακολουθούμε τον χωματόδρομο που οδηγεί στον συνοικισμό Συκιά και στην πίστα ανεμοπτεριστών. Σε σημείο που φαίνεται στον χάρτη, αφήνουμε τον δρόμο και ανηφορίζουμε «χύμα», χωρίς σηματοδοτημένο μονοπάτι ακολουθώντας γιδόστρατες, στην απότομη πλαγιά που βρίσκεται πάνω μας με πρώτο στόχο να βγούμε στην ράχη που οδηγεί στην βορειοδυτική κόψη-απόληξη του όγκου της Καλάνας. Απο ‘κει συνεχίζουμε πάνω στην κόψη στοχεύοντας στην μυτερή βραχώδη κορυφή που υψώνεται μπροστά μας.
Λίγο πριν την κορυφή εντοπίζουμε απότομο λούκι ανάμεσα σε κάθετους βράχους, το οποίο μας ανεβάζει επιτυχώς στην πρώτη αυτή κορυφή, η οποία ΔΕΝ είναι η ψηλότερη του βουνού, οπότε συνεχίζουμε πάνω στην κορυφογραμμή με κατεύθυνση νοτιοανατολική μέχρι να φτάσουμε (ύστερα από κάποια σκαμπανεβάσματα) στην ψηλότερη κορυφή της Καλάνας, 4 ώρες μετά την εκκίνηση.
Για την κατάβαση, ακολουθούμε σχεδόν τον ίδιο δρόμο, αλλά εγκαταλείπουμε νωρίτερα την κορυφογραμμή κατηφορίζοντας αρκετά απότομα στην δυτική πλευρά του βουνού, με στόχο την πίστα ανεμοπτεριστών και τον χωματόδρομο που μας βγάζει ξανά στο σημείο εκκίνησης. Η συγκεκριμένη κατάβαση διαρκεί περίπου 2 ώρες, αλλά δεν συνιστάται γιατί ειναι πολύ απότομη και κουραστική. Δεν βρίσκουμε πόσιμο νερό σε αυτή τη διαδρομή.
Το βουνό, αν και χαμηλό σε υψόμετρο, είναι πολύ δύσβατο και εξαιρετικά απότομο. Με μόνη εξαίρεση την κορυφογραμμή, η οποία χρειάζεται κι αυτή προσοχή σε κάποια σημεία, το υπόλοιπο τμήμα της διαδρομής (ανάβαση-κατάβαση) είναι αρκετά έως πολύ δύσκολο, και απαγορευτικό για αρχάριους.
Περισσότερες φωτογραφίες και πληροφορίες για την ανάβαση μπορείτε να δείτε ΕΔΩ
