.
| Η ΕΑΜική αυτοδιοίκηση στο Αγρίνιο |
– Έρευνα – Επιμέλεια – Κείμενα: Λευτέρη Τηλιγάδα –
«Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και ασκούνται από το λαό»
[ «Κώδικας Λαϊκής Αυτοδιοίκησης
και Δικαιοσύνης για τη Στερεά Ελλάδα» ]
«Η αυτοδιοίκηση και η λαϊκή Δικαιοσύνη
είναι θεμελιώδεις θεσμοί του δημοσίου βίου των Ελλήνων»
«Η ιστορία δεν παραδέχεται σκοπιμότητες. Απαιτεί ένα και μόνο:
Την αλήθεια. Και μόνον την αλήθεια, χωρίς φόβο και πάθος.
Δεν γράφεται με το μελάνι της παραποίησης.
Γράφεται με το σφύζον αίμα του “ο γέγονε, ΓΕΓΟΝΕ”».
(Γεωργούλας Μπέικος)
Ο «Κώδικας Ποσειδών» έθεσε τους βασικούς κανόνες της Άμεσης Δημοκρατίας, δηλαδή της Λαϊκής Εξουσίας, και αυτό έκανε την επιτυχία του δύναμη ανάπτυξης του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ σε όλη την ευρύτερη περιοχή της Ευρυτανίας, ώσπου μία απόφαση του «Κοινού Γενικού Στρατηγείου των Ανταρτών», που συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία των Άγγλων στρατιωτικών συνδέσμων του συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, Έντυ Μάγιερς και Κρίστοφερ Γουντχάους, ήρθε να αποδυναμώσει, εν πολλοίς, το επαναστατικό πνεύμα του «κώδικα Ποσειδώνα».
«Απόφαση 6»
Στις 16 Αυγούστου του 1943 το παραπάνω στρατηγείο εξέδωσε τη «Διαταγή αυτοδιοικήσεως αρ.6», έχοντας λάβει υπ’ όψει του, «την από 10ης τρέχοντος κοινήν διαταγήν των Στρατηγών Ζέρβα και Άρη Βελουχιώτη», η οποία καθόρισε το κοινό πλαίσιο της αυτοδιοίκησης για το σύνολο της ελεύθερης τότε Ελλάδας. Η απόφαση αυτή, την οποία υπογράφουν για το στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, ο Κρίστοφερ Γουντχάους, για τον ΕΔΕΣ, ο Κώστας Ραυτόπουλος και για τον ΕΛΑΣ, ο Στέφανος Σαράφης, αξιοποίησε από τον Ποσειδώνα μόνο τα άρθρα για τις Επιτροπές. Η διαταγή αυτή κοινοποιήθηκε προς εκτέλεσιν από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ με το Ν. 712/17-8-1943.
Ο «Κώδικας Στερεάς»
Παράλληλα στην παραπάνω απόφαση, κατά τη διάρκεια της «Πρώτης Συνδιάσκεψης των αντιπροσώπων της αυτοδιοίκησης Φθιώτιδος – Ευρυτανίας» που συνεκάλεσε το ΕΑΜ Στερεάς, στις 8 Αυγούστου του 1943 εγκρίθηκε ο «Κώδικας Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης για τη Στερεά Ελλάδα». Ο κώδικας αυτός έπειτα από πρόσθετη επεξεργασία που έγινε με πρωτοβουλία του ΕΛΑΣ και με νέο τίτλο: «Διατάξεις για την αυτοδιοίκηση και τη Λαϊκή Δικαιοσύνη» απετέλεσε τελικά το θετό δίκαιο στις «ελεύθερες περιοχές» που αποκαθιστούσε την ομοιομορφία στο νομικό καθεστώς αυτών των περιοχών, δηλ. ολόκληρης της ελεύθερης Ελλάδας. Έχει 146 άρθρα και φέρει τις υπογραφές του στρατηγού του ΕΛΑΣ Στ. Σαράφη και του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ Γιωργή Σιάντου.[1]
Όλη η εξέλιξη του θεσμού περιέχεται μέσα σ’ αυτά τα επίσημα κείμενα της Εθνικής Αντίστασης. Σ’ αυτά πρέπει να προσθέσουμε και το δεύτερο άρθρο του περίφημου ψηφίσματος Α΄ της 27ης Μαΐου 1944 του Εθνικού Συμβουλίου που συνήλθε στις Κορυσχάδες Καρπενησίου και επικύρωσε την ιδρυτική πράξη της ΠΕΕΑ. Το ψήφισμα Α΄ διακηρύσσει πως:
«Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και ασκούνται από το λαό. Η αυτοδιοίκηση και η λαϊκή Δικαιοσύνη είναι θεμελιώδεις θεσμοί του δημοσίου βίου των Ελλήνων» (άρθρο 2).
Τα κείμενα αυτά δεν οφείλονται στη σοφία των νομομαθών, ούτε αποτελούν νομικές κατασκευές ή ξένες απομιμήσεις. Αποτελούν έργο πηγαίο των αυθόρμητων λαϊκών συνελεύσεων των χωριών της Ευρυτανίας κυρίως. Όλα τα κείμενα και οι διατάξεις τους συνδέονται με τις ανάγκες της αντιστασιακής πράξης και την ιστορική προοπτική της για τη θεμελίωση μιας ευρείας πολιτικής και κοινωνικής δημοκρατίας με πραγματικό φορέα το Λαό. Αυτός είναι ο λόγος, άλλωστε, που δεν ευδοκίμησαν στις περιοχές του ΕΔΕΣ, όπου διατηρήθηκαν στις θέσεις τους όλες οι παλιές αρχές ακόμη και τα διορισμένα από την 4η Αυγού-στου δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια με τους δημάρχους και τους προέδρους τους.
Ας σημειωθεί πάλι, πως στις ελεγχόμενες από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ περιοχές, η λαϊκή δικαιοσύνη υπήρξε οργανικό τμήμα, «βασικός κλάδος» (άρθρο 2 Κώδικα Στερεάς και Διατάξεων) της αυτοδιοίκησης, η οποία είχε τον ευρύ χαρακτήρα ενός διοικητικού συστήματος όπου «ο λαός παίρνει ενεργά μέρος στη διοίκησή του και χρησιμοποιούνται οι λαϊκές δυνάμεις για την άμεση ικανοποίηση των συμφερόντων των πολιτών» (άρθρο 10 Κώδικα Στερεάς και Διατάξεων) και όπου το «δημοτικό ή κοινοτικό συμβούλιο, το τοπικό λαϊκό δικαστήριο και τα άλλα όργανα συνεδριάζουν μαζί και εξετάζουν όλα τα ζητήματα των κατοίκων και παίρνουν γενικότερες αποφάσεις που αφορούν τον λαό» (άρθρο 19 Κώδικα Στερεάς και 23 Διατάξεων), όλα δε τα όργανα της αυτοδιοίκησης (Λαϊκές επιτροπές, δημοτικά και κοινοτικά Συμβούλια κ.λπ.) λογοδοτούν κάθε τρεις μήνες σε Γενικές Συνελεύσεις των κατοίκων από τις όποιες παίρνουν τις «κατευθυντήριες γραμμές» (άρθρο 24 Διατάξεων).
Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι ο «Κώδικας Ποσειδώνας» («Εντολές») αποτελεί την κυριότερη πηγή από την οποία «αρδεύτηκε» όλη η μετέπειτα αντιστασιακή νομοθεσία, που στοίχισε την πολιτική και τη φιλοσοφία της ΕΑΜικής Λαϊκής αυτοδιοίκησης.
Ας δούμε όμως, εντελώς συνοπτικά, τις προβλέψεις του «Κώδικα Στερεάς» σε μια παράλληλη σύγκρισή τους με το γεννήτορα «κώδικα Ποσειδώνα», έχοντας ως οδηγό το βιβλίο του Π. Παπαγαρυφάλλου «Η τοπική αυτοδιοίκηση στα πλαίσια της Εθνικής Αντίστασης έως την απελευθέρωση της Ελλάδας» (εκδόσεις Αντίδοτο, Καλαμάτα 2016).
Η σύγκριση
Μια πρώτη και εύκολη παρατήρηση, όπως προαναφέραμε, αφορά στον αριθμό των άρθρων. Τα οκτώ (8) άρθρα του «Ποσειδώνα» έγιναν εβδομήντα τρία (73) στον «Κώδικα Στερεάς». Απ’ αυτά τα δέκα (10) αναφέρονται στην αυτοδιοίκηση και τα υπόλοιπα στη δικαιοσύνη και στις μεταβατικές διατάξεις που την αφορούν.
Στο πρώτο άρθρο (άρθρο 1) αναδεικνύεται η σημασία του θεσμού: «Ο θεσμός της αυτοδιοίκησης, έχει τη σημασία ότι ο λαός παίρνει ενεργό μέρος στη διοίκησή του, και ότι χρησιμοποιούνται οι λαϊκές δυνάμεις για την άμεση ικανοποίηση των συμφερόντων των πολιτών», ενώ με το δεύτερο άρθρο (άρθρο 2) κατοχυρώνει τη σπουδαιότητα της διοίκησης των Δήμων και τη λαϊκή Δικαιοσύνη στους «βασικούς κλάδους της Αυτοδιοίκησης».
Με το τρίτο άρθρο (άρθρο 3) από τις «Επιτροπές Λαϊκής Αυτοδιοίκησης», του «Ποσειδώνα» και τη «Λαϊκή Επιτροπή» της «απόφασης 6» περνάμε στις γνωστές ονομασίες του παρελθόντος: «Κάθε Δήμος διοικείται από Δημοτικό Συμβούλιο και κάθε κοινότητα από Κοινοτικό Συμβούλιο», διατηρώντας όμως από τις «Εντολές» το θεσμό των Επιτροπών: «Σε κάθε Δήμο ή κοινότητα, για την καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγκών του λαού, ιδρύονται οι εξής λαϊκές επιτροπές: 1) Επιτροπή Λαϊκής Ασφάλειας, 2) Σχολική Επιτροπή, 3) Εκκλησιαστική και 4) Επιτροπή κοινωνικής πρόνοιας και επισιτισμού».
Σύμφωνα με το άρθρο 8: «Τα μέλη των παραπάνω οργάνων […] εκλέγονται με μυστική και καθολική ψηφοφορία των κατοίκων. Δικαίωμα να εκλεγούν και να εκλέγονται έχουν όλοι οι κάτοικοι άντρες και ΓΥΝΑΙΚΕΣ» (το δικαίωμα δίνεται για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας στις γυναίκες), «εφόσον έχουν κλείσει τα δεκαεφτά (17) τους χρόνια…»
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι: α) και ο «Κώδικας Στερεάς» και η «απόφαση 6» πατάει πάνω στους βηματισμούς του «Ποσειδώνα» θεσμοθετώντας τις επιτροπές, οι οποίες είναι περίπου ταυτόσημες. β) Απομακρύνεται από τη Γενική Συνέλευση που πρωτογενώς ήταν θεσμοθετημένη ως η ανώτατη εξουσία της κοινότητας και ξανάρχεται κοντά στα γνωστά συστήματα του «αστικού» κράτους.
Αυτές όμως οι βασικές διαφορές, καθώς και άλλες πιο επουσιώδεις, δεν καταργούν το γεγονός ότι, ο «Κώδικας Στερεάς», είχε ως πρότυπο τον «Κώδικα Ποσειδώνα», όπως προκύπτει και από τις παρακάτω ταυτόσημες διατάξεις:
Στις τριμελείς υπό-επιτροπές του «Ποσειδώνα» τα δύο μέλη «εκλέ-γονται υπό του λαού εις Γενικήν συνέλευσιν» και ο «επικεφαλής της (που είναι) μέλος της Επιτροπής Λαϊκής Αυτοδιοίκησης ορίζεται υπό της τελευταίας». (άρθρο 4)
Tο άρθρο 7, του «Κώδικα Στερεάς», ορίζει ότι από τα πέντε μέλη των Επιτροπών, «τα τέσσερα (4) εκλέγει ο λαός και ένα δημοτικό ή κοινοτικό σύμβουλο, που εκλέγει το Δημοτικό ή κοινοτικό συμβούλιο. Η μόνη διαφορά (ουσιαστική, αλλά αναγκαία λόγω του μεγάλου αριθμού των κατοίκων ενός Δήμου) είναι ότι στην πρώτη περίπτωση αποφασίζει η Γενική Συνέλευση, ενώ στη δεύτερη ο λαός με εκλογές.
Το άρθρο 1 του «Ποσειδώνα» ορίζει ότι: «το αξίωμα του μέλους της Επιτροπής της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης είναι τιμητικό, άμισθο και υποχρεωτικό…». Το άρθρο 4 του «Κώδικα Στερεάς την αντιγράφει: «Το λειτούργημα των μελών των οργάνων της Αυτοδιοίκησης είναι τιμητικό, άμισθο και υποχρεωτικό».
Το ίδιο συμβαίνει και με το ζήτημα της απαγόρευσης της επέμβασης των πολιτικών και στρατιωτικών οργανώσεων, το οποίο πέρασε από τον «Ποσειδώνα», σε όλα τα μετέπειτα νομοθετήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Σε ό,τι αφορά στην καθιέρωση της ανακλητότητας των μελών των οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης οι συντάκτες του «Κώδικα Στερεάς» παρατηρούν ότι: η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας επιβάλλει να υπομιμνηστεί ότι δεν καθιερώθηκε απ’ αυτόν, αλλά από τις ΕΝΤΟΛΕΣ».
Είναι προφανές, ότι με το πέρασμα του χρόνου, η μετέπειτα αντιστασιακή νομοθεσία απομακρυνόταν από την αρχική πηγή των ΕΝΤΟΛΩΝ και διολίσθαινε σε πιο συντηρητικές μορφές, γεγονός που οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στις συνέπειες των ταλαντεύσεων και των δεσμεύσεων της πολιτικής ηγεσίας του ΕΑΜ απέναντι στους συμμάχους.
«Εκείνο που θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε εμείς σήμερα, εβδομήντα χρόνια μετά τον “Ποσειδώνα”», γράφει ο Κώστας Λάμπος[2], «είναι πως στους κόλπους της Ελληνικής Εθνικής Αντίστασης αναπτύχθηκε μια γνήσια Λαϊκή Επανάσταση “από τα κάτω”, που θεμελίωσε την Άμεση Λαϊκή Εξουσία και τη Λαϊκή Δικαιοσύνη, με στόχο το σοσιαλισμό της Άμεσης Δημοκρατίας και της Κοινωνικής Αυτοδιεύθυνσης. Παράλληλα, όμως, παρεισέφρησε μια πανούργα πολυκέφαλη “αντεπανάσταση από τα πάνω και από τα έξω”, που, η μισή, ως εκφραστής της σοβιετικής αντίληψης, αλληθώριζε προς τη “δικτατορία του προλεταριάτου” και η άλλη μισή, ως εκφραστής της αγγλικής ιμπεριαλιστικής πολιτικής, πάσχιζε να σώσει το σύστημα με την παλινόρθωση της “κοινοβουλευτικής δημοκρατίας”. Είναι προφανές, πως και οι δυο αυτές αντιλήψεις, ως ασυμβίβαστες με την Αμεσοδημοκρατική Λαϊκή Εξουσία του “Κώδικα Ποσειδώνα”, έβλεπαν εχθρικά την εφαρμογή του. Με την αντιδραστική θεωρία περί “μαζών” και “πρωτοπορίας”, οι δυο αυτές τάσεις συμμάχησαν και, αφού υφάρπαξαν την ηγεσία της Εθνικής Αντίστασης, παραμέρισαν τον “Κώδικα Ποσειδώνα” και επέβαλαν τη διατήρηση του καπιταλιστικού συστήματος, στο πλαίσιο των στενών ταξικών και κομματικών συμφερόντων τους και κύρια των συμφωνιών των προστατών τους. Υπάρχει, όμως, και μια ανθεκτική ιστορική πραγματικότητα που έρχεται από πολύ μακριά και ως σταθερά της ιστορίας και του ανθρωπισμού πορεύεται, αργά ίσως αλλά σταθερά, προς το Αύριο διαμορφώνοντας τους όρους για ένα καλύτερο κόσμο, για ένα καλύτερο μέλλον της ανθρωπότητας, κι αυτή η σταθερά αποτυπώθηκε για μια ακόμα φορά στο αταξικό πνεύμα του “Κώδικα Ποσειδώνα”».
————————————————-
Βιβλιογραφία
1.Η ισχύς των «διατάξεων για την αυτοδιοίκηση και τη Λαϊκή Δικαιοσύνη» διατηρήθηκε και με τη No 4 Πράξη της ΠΕΕΑ (1-3-1944 Φ. 2 Δελτίον πράξεων και αποφάσεων).
2. Λάμπος Κώστας, Αταξική Δημοκρατία και Ουμανισμός στον 21ο αιώνα, στο συλλογικό τόμο: Η Άμεση Δημοκρατία στον 21ο αιώνα, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη 2013.
Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο «Ημερολόγιο Αγρινίου 2019», που εξέδωσε η δημοτική παράταξη του Δήμου Αγρινίου «Ανυπότακτο Αγρίνιο» τον Δεκέμβρη του 2018
Φωτογραφία: Σεμερτζίδης | Λαϊκό Δικαστήριο
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον
και όχι για να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν
