.
Ένα πολύτιμο, ποιητικό μανιφέστο του πολιτεύεσθαι
και του υπάρχειν από ένα μεγάλο στοχαστή και δημιουργό
[ Μάνου Χατζιδάκι | «Τα σχόλια του Τρίτου»]
Το εμβληματικό βιβλίο του Μάνου Χατζιδάκι
επανακυκλοφόρησε στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος
Η διαχρονική συλλογή των ιστορικών «σχολίων» του Μάνου Χατζιδάκι, που μεταδόθηκαν από το Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας την περίοδο που διετέλεσε διευθυντής του από τον Μάιο του 1978 μέχρι τον Απρίλιο του 1980. Με σπάνια κριτική διαύγεια και ευαισθησία και με αφορμή την επικαιρότητα της εποχής, ο συνθέτης ανατέμνει χειρουργικά το πολύπλοκο φαινόμενο του «Νεοελληνισμού» τολμώντας να κατονομάσει δημόσια τις βαθιές του παθογένειες. Τα μοναδικά αυτά ντοκουμέντα αποκρυσταλλώνουν με τον πιο καίριο και καλαίσθητο τρόπο την πολιτική συγκρότηση, την ιδιοφυή σκέψη και κυρίως την αδιαπραγμάτευτη δημοκρατικότητα του σπουδαίου δημιουργού και πολίτη.
«Σαν άρχισα τα “Σχόλια” στο Τρίτο το ’78, δεν είχα αποσαφηνίσει μέσα μου ούτε το ύφος της γραφής τους, ούτε καλά-καλά τους στόχους μου. Γνώριζα βέβαια πως θάπρεπε να ξεκινήσω απ’ την πραγματικότητα του τόπου μας, αλλά όχι με τον τρόπο της “βραδυνής” και “μεσημβρινής” παραδημοσιογραφίας – τρόπος και είδος γραφής πού απεχθάνομαι από νέος και περιφρονώ.
Σχόλιο με σχόλιο λοιπόν σχημάτιζα τον τρόπο, τη γραφή και το επίπεδο μέσα απ’ το όποιο έβλεπα τον νεοελλαδικό κόσμο μας και επικοινωνούσα ολοένα με ένα πλατύτερο κοινό ή καλλίτερα με ένα μεγαλύτερο κοινό, γιατί ποτέ είναι αλήθεια δεν υπήρξα κατάλληλος για το πλατύ κοινό. Φυσικά επικοινωνούσα με όλους, εκτός από τους παραδημοσιογράφους και τον αρμόδιο υφυπουργό – ανίκανους, για μια οποιαδήποτε επικοινωνία.
Αυτοί όμως ενοχλήθηκαν πολύ σαν συνειδητοποίησαν το γεγονός ότι επιτυγχάνετο επικοινωνία χωρίς τη συμμετοχή τους, χωρίς τα δημοσιογραφικά ή τα πολιτικά οφέλη, έτσι κι η αντίδραση τους ήταν άμεση – ενορχηστρωμένη λασπολογία, “αγανακτισμένοι ακροατές”, μηνύσεις και ένας υφυπουργός πιεζόμενος από την Κοινή, κοινότατη Γνώμη. Το Τρίτο σταμάτησε τη λειτουργία του, σταμάτησαν και τα “Σχόλια”. Για μιαν ακόμη φορά η ποιητική συνείδηση και η έκφραση της καταδιώχθηκε και εξαναγκάστηκε στη σιωπή. Η έκδοση λοιπόν αυτών των “Σχολίων” ήταν επιβεβλημένη για να μην ξεχνάμε την αθλιότητα και τις οδυνηρές αλήθειες του καιρού μας και του τόπου μας.» [Μάνος Χατζιδάκις, Αθήνα, 27 Νοεμβρίου 1980. (Από τον πρόλογο του βιβλίου)]
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α. Η ΓΕΝΕΣΗ
1. Η καινούργια μορφή ενός προγράμματος και οι ελέφαντες
2. Ο αστερισμός της Παρθένου στη νεοελληνική ευαισθησία
3. Το λαϊκό, το μάγκικο και το παλιό ρεμπέτικο
4. Περί πολιτισμού και καλλιστείων στη μουσική μας παιδεία
5. Οι ανθυγιεινές επιπτώσεις της κλασικής μουσικής -σπουδή σ’ ένα αναγεννησιακό λάθος
6. Ο ρόλος της ενδυμασίας στη σοβαρή μουσική
7. Ωδεία και καφωδεία
Β. ΤΟ ΣΩΜΑ, ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ
8. Η προσευχή της Ερωφίλης και τ’ απροσδόκητα
9. Το πρόσωπο του τέρατος κι o φόβος μήπως το συνηθίσουμε
10. Νυχτερινό Αθηνών
11. Αγώνες Λύρας και η άνοδος των Ανωγείων
12. Εν Ηρακλείω εγένετο
13. Το Μινωικό πλέγμα ή το πλέγμα του Μίνωος
14. Πράξεις πολίτου και αντιδράσεις κωνώπων
15. Τα νερά πού λιμνάζουν δεν είναι αναγκαστικά… γραφικές λίμνες. Μπορεί νάναι κι εστίες μικροβίων
16. Απεργίες, στάσεις και ανατάσεις
17. Η ωδειακή παιδεία και οι θλιβερές επιπτώσεις της επί της φυσιογνωμίας των νεαρών μαθητών και της σωματικής αυτών διαπλάσεως
18. Η γέννηση του Χριστού και οι αμαρτίες των νεαρών μαθητών όταν παραβιάζουν τον Κώδικα Οδικής κυκλοφορίας
19. Προφητείες για μια ονειρική πραγματικότητα και η πανελλήνια αλήθεια των συλλόγων
20. Περίανδρος κατά Λυσάνδρου. Παράλληλες συμπτώσεις και αντιθέσεις. Μια μαθηματική αισθητική
21. Πώς οι λιποθυμίες των άστρων δεν είναι δυνατόν να προκαλέσουν κυβερνητικούς ανασχηματισμούς
22. Οι πρόγονοι και η ύποπτη συμπεριφορά τους όταν τους επικαλούμεθα συχνά
23. Το ορνιθοκομείο σαν σχολή ευαισθησίας και ολίγα περί μνήμης
24. Η Παρθένος, ο Έζρα Πάουντ και οι χαρταετοί
Γ. ΜΕ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
25. Ο λαχειοπώλης τ’ ουρανού
26. Ολίγα τινά περί παράδωσες εθνικής, λαϊκής και μη
27. Τα κόκκινα παπούτσια και ή τεχνική των σκοτεινών διαδρόμων
28. Οι νεολαίοι του σήμερα και το αυγό
29. Οι πολιτικές παρατάξεις μες στα συμπλέγματα των αστρικών σωμάτων
30. Όταν ελευθερωθούμε από τη δυναστεία των τεχνών και από τη δυστυχία των καλλιτεχνών
31. Η δημογεροντία του μέλλοντος
32. Το πέλμα του Αντήνορος εις το γραφείων του Εισαγγελέως
33. Ο Μελαχρινός Έρως, το εκκρεμές και η Μάτση των ονείρων
34. Η σιωπηλή γιορτή του Ιησού και η λιτανεία των δακρυσμένων και των απερχομένων
35. Εκμαγείο μέλλοντος χρόνου
Δ. ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΤΟ ΤΕΛΟΣ, ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ
36. Σχόλια για όσα έγιναν, για όσα γίνονται, για όσα μέλλει να γενούν και η νοσταλγία των χοίρων με την τελική τους επιστροφή
Ο Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 23 Οκτωβρίου 1925. Από την ηλικία των τεσσάρων ετών άρχισε να μελετάει πιάνο, ενώ από το 1940-43 ανώτερα θεωρητικά, με τον Μενέλαο Παλλάντιο, σημαντική μορφή της Ελληνικής Εθνικής Μουσικής Σχολής. Παράλληλα, σπούδαζε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ γαλουχήθηκε από καλλιτέχνες και διανοούμενους της γενιάς του μεσοπολέμου (Σεφέρης, Γκάτσος, Σικελιανός). Από το 1945 συνεργαζόμενος κυρίως με το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο Τέχνης, έγραψε μουσική για πολλές αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες, καθώς και για έργα σύγχρονου ρεπερτορίου: “Ορέστεια” (1950), “Μήδεια” (1956), “Εκκλησιάζουσες” (1956), “Λυσιστράτη” (1957), “Κύκλωπας” (1959), “Όρνιθες” (1959), “Λεωφορείον ο Πόθος” (1948), “Ματωμένος Γάμος” (1948), “Το γλυκό πουλί της νιότης” (1960), “Το φυντανάκι” (1989) κ.α. Το 1948 γράφει, για μία μικρή λευκή αχιβάδα, έργο το οποίο ο ίδιος ξεχωρίζει, στο σύνολο της εργασίας του. Το 1949 με την περίφημη διάλεξη του για το ρεμπέτικο (1949), ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στη συντηρητική αστική κοινωνία. Αναμόρφωσε όλο το ελληνικό τραγούδι, δρομολογώντας σε νέους μουσικούς ορίζοντες.
Παράλληλα με το θέατρο από το 1946 ο Μάνος Χατζιδάκις, συνέθεσε μουσική για 80 ελληνικές και ξένες ταινίες: “Στέλλα” (1955), ο “Δράκος” (1956), “America-America” (1963). Τo 1960 του απονέμεται βραβείο για το τραγούδι, “Τα παιδιά του Πειραιά”, της ταινίας: “Ποτέ την Κυριακή”. Δύο χρόνια αργότερα, ανέβασε στην Αθήνα την “Οδό Ονείρων”, παράσταση σταθμό για το ελληνικό μουσικό θέατρο, με πρωταγωνιστή τον Δημήτρη Χορν. Στο διάστημα 1966-72 έζησε στη Ν. Υόρκη, όπου έγραψε μερικά από τα σημαντικότερα έργα του: “Ρυθμολογία” (έργο για πιάνο), “Ο Μεγάλος Ερωτικός” (κύκλος τραγουδιών, βασισμένος σε ποιήματα αρχαίων και σύγχρονων), εκεί ξεκίνησε και την “Εποχή της Μελισσάνθης”, μια μουσική ιστορία με αυτοβιογραφικά στοιχεία, που διαδραματίζεται λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.
Ο Μάνος Χατζιδάκις, προσωπικότητα πολύπλευρη και πολυδιάστατη, εκτός από την σύνθεση είχε και άλλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Ίδρυσε και διηύθυνε την Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών (1964-67), το Πολύτροπο (καφεθέατρο 1972), Μουσικές Γιορτές στα Ανώγεια Κρήτης (1978, φεστιβάλ μουσικής), τους Μουσικούς αγώνες στην Κέρκυρα (1981) τον Σείριο (δισκογραφική εταιρεία, 1985) την Ορχήστρα των Χρωμάτων (ορχήστρα συμφωνικής μουσικής, 1989), τέλος διηύθυνε τον κρατικό ραδιοσταθμό (Τρίτο Πρόγραμμα, 1975-81), τον οποίο μετέτρεψε σε σημείο αναφοράς ποιότητας και ιδεών. Από την αρχή της παρουσίας του στον ελληνικό μουσικό χώρο, ήταν διαρκώς δισκογραφικά παρών με δίσκους που θεωρούνται πια κλασικοί: “Τo χαμόγελο της Τζοκόντα” (1964), “Αθανασία” (1975), “Σκοτεινή μητέρα” (1985) “Τα τραγούδια της Αμαρτίας” (1992) κ.α. Επίσης δημοσίευσε τέσσερα βιβλία με ποιήματα και σχόλια: “Μυθολογία”, “Μυθολογία Δεύτερη”, “Τα σχόλια του Τρίτου”, “Ο Καθρέπτης και το Μαχαίρι”. Το απόγευμα της 15ης Ιουνίου του 1994, ο Μάνος Χατζιδάκις “άρχισε το ταξίδι του προς τα άστρα”…
