Οι πρώτοι ψυχικά ασθενείς
φτάνουν και αρχίζουν να στοιβάζονται στην «Αποικία»,
με την «ψυχιατρική αξιολόγηση περί ανιάτου»,
απόκληροι, κολασμένοι, οι «αζήτητοι» της κοινωνίας.
Στις 3 Ιούλη 1958 μεταφέρονται, από το Γ.Ν.Ν.Α.,
οι πρώτοι 101 ασθενείς.
Το κολαστήριο ψυχών της Λέρου άνοιξε τις πύλες του
- του Ανδρέα Δενεζάκη
Σε μια Ελλάδα που έζησε τις καταστροφές και τα δεινά του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και του Εμφύλιου άρχισε να εμφανίζεται πιεστική η ανάγκη στέγασης των ψυχικά ασθενών που είχαν κατακλύσει τα δημόσια Ψυχιατρεία. Οι κοινωνικές – οικονομικές και πολιτικές συνθήκες οδήγησαν στη μεγάλη αύξηση του αριθμού των εγκλείστων ασθενών και ιδιαίτερα εκείνων που χαρακτηρίζονταν ανίατοι, εκείνων των απόκληρων που είχαν περάσει στα «αζήτητα» της κοινωνίας.
Η διάδοχη κατάσταση των Σχολών της Φρειδερίκης είχε δρομολογηθεί. Με το από 18-3-1957 Βασιλικό Διάταγμα, που δημοσιεύεται στις 7-5-1957 στο ΦΕΚ 76/57 Τ. Α΄ ιδρύεται η «Αποικία Ψυχοπαθών Λέρου» (ήδη έχει κλείσει η Αποικία Ψυχοπαθών στη νησίδα Αγ. Γεωργίου Σαλαμίνας) η οποία στην αρχή στεγάζεται σε κτίρια της Ιταλικής Ναυτικής Βάσης στη θέση «Γωνιά» του Λακκιού.
Ο οργανισμός, ο οποίος κυρώνεται με ΒΔ στις 11-12-1957 και δημοσιεύεται 2-1-1958 στο ΦΕΚ 1/58 Τ. Α΄, προβλέπει δύναμη 650 κλινών και 101 άτομα προσωπικό από τα οποία: 6 γιατροί, 16 αδελφές νοσοκόμες (!), και 20 άτομα φύλακες ασθενών!
Στις 3 Ιούλη 1958 μεταφέρονται, από το Γ.Ν.Ν.Α., οι πρώτοι 101 ασθενείς. Το κολαστήριο ψυχών της Λέρου άνοιξε τις πύλες του. Οι πρώτοι ψυχικά ασθενείς φτάνουν και αρχίζουν να στοιβάζονται στην «Αποικία», με την «ψυχιατρική αξιολόγηση περί ανιάτου», απόκληροι, κολασμένοι, οι «αζήτητοι» της κοινωνίας.
Θα ακολουθήσουν άλλες δύο αποστολές μέσα στον Ιούλη (73 άτομα στις 10-7 και 91 άτομα στις 24-7). Οι εγγραφές στο Βιβλίο Εισαγωγών θα γίνουν στις 25-1-1959 και μέχρι τότε θα έχουν εισαχθεί συνολικά 304 ασθενείς.
Μέχρι τις 25-7-1964, κατόπιν μεμονωμένων εισαγωγών, ο αύξοντας αριθμός του Βιβλίου Εισαγωγών θα φτάσει στο νούμερο 557. Έχει έρθει η στιγμή που οι ιθύνοντες του Υπουργείου Υγιεινής ξαναθυμούνται τη Λέρο για την «εναπόθεση ψυχών», στην κατεύθυνση εκτόνωσης του εκρηκτικού προβλήματος της υπερπληρότητας στα μικρά και μεγάλα ψυχιατρεία ανά τη χώρα, με τη σιωπή της επιστημονικής κοινότητας, αν όχι τη συναίνεσή της. Το κύριο χαρακτηριστικό των ασθενών αυτών είναι το μηδενικό ενδιαφέρον από τους οικείους τους, καθώς και η «ψυχιατρική αξιολόγηση περί ανιάτου».
Τον Ιούνη του 1964 αρχίζουν οι μαζικές αποστολές με αρματαγωγά του Πολεμικού Ναυτικού των «αζήτητων». Αυτή τη φορά προορισμός είναι τα Λέπιδα, τα κτίρια της πρώην Ιταλικής Αεροπορικής Βάσης που είχαν χρησιμοποιηθεί για την Στέγαση των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών, παράρτημα του Βασιλικού Εθνικού Ιδρύματος, που είχαν στόχο «την εθνική διαπαιδαγώγηση» των εγκλείστων νέων ανθρώπων.
Στις 18.6.1964 τα κτίρια της Γκαζέρμα Αβιέρι από κοιτώνες των έγκλειστων ανταρτόπαιδων μαθητών της Σχολής, μετονομάζονται σε 11ο Περίπτερο και φτάνουν να φιλοξενούν πάνω από 850 ασθενείς.
Η πρώτη αποστολή μεταφέρει 224 ασθενείς στις 26-7-1964. Σε διάστημα 11 χρόνων έχουμε 33 ομαδικές, μικρές και μεγάλες, μεταγωγές από τις οποίες 8 θα έχουν από 221 έως 358 ασθενείς. Η τελευταία αποστολή, της περιόδου αυτής, θα γίνει στις 15-2-1975 με 241 ασθενείς. Στο σύνολό τους οι ασθενείς, αυτών των αποστολών, φτάνουν στους 2569. Οι δυστυχείς αυτές υπάρξεις των μαζικών μεταγωγών ταξιδεύουν με αρματαγωγά του Πολεμικού Ναυτικού κάτω από απάνθρωπες συνθήκες και ταυτοποιούνται στη Λέρο μ’ έναν αριθμό ιματισμού, έναν αριθμό δηλαδή που βρίσκεται πάνω στα ρούχα τους και αντιστοιχεί σ’ ένα φάκελο με το ιστορικό του ασθενή.
Αν αναλογιστούμε την πολυήμερη διάρκεια του ταξιδιού πολλών αποστολών και την βαρύτητα των περιστατικών, η ταυτοποίησή τους στον τόπο προορισμού δεν ήταν εύκολη και όχι πάντα εφικτή… Ενδεικτικό αυτού του γεγονότος είναι η εγγραφή υπ’ αρ. 2358, στις 19/1/1966 στο Βιβλίο Εισαγωγών. Αφορά τον Μ. Χ., γεννημένο στην Πάτρα το 1930, που μεταφέρθηκε από το Κ.Θ.Ψ.Π.Α. με την πολυπληθέστερη αποστολή που έγινε ποτέ (358 άνδρες και γυναίκες) και περιελάμβανε επιπλέον ασθενείς από το Ψ.Ν. Θεσσαλονίκης και το Δρομοκαΐτειο. Η συγκεκριμένη εγγραφή διαγράφεται ύστερα από 6 μήνες με την εξής εξωφρενική αιτιολογία: «Διαγράφεται κατόπιν της από 27-6-66 ΗΔ καθ’ όσον ούτος ουδόλως διεκομίσθη παρ’ ημίν». Η τραγικότητα των στιγμών και της μοίρας ανυπεράσπιστων συνανθρώπων μας, σε όλη της τη διάσταση…
Η ανάπτυξη των ψυχιατρικών τμημάτων σε δυο διαφορετικές τοποθεσίες δίνει τη δυνατότητα διαχωρισμού των ασθενών με βάση το φύλλο τους. Έτσι στο Λακκί έχουμε το τμήμα γυναικών και στα Λέπιδα το τμήμα ανδρών.
Με το Βασιλικό Διάταγμα της 10-2-1965, που δημοσιεύεται στις 25-2-1965 στο ΦΕΚ 30/1965 Τ. Α΄, τροποποιείται ο Οργανισμός της «Αποικίας Ψυχοπαθών Λέρου», μετονομάζεται σε «Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Λέρου» και προβλέπει 2.650 κλίνες και 625 άτομα προσωπικό από τα οποία : 33 γιατροί, 111 αδελφές νοσοκόμες (30 θέσεις προορίζονται για άνδρες νοσοκόμους) και 200 φύλακες ασθενών.
Στο τέλος της δεκαετίας του 1960, η δύναμη ασθενών του ψυχιατρείου θα προσεγγίσει τους 2.400.
Με το Προεδρικό Διάταγμα 874/16-11-1976 που δημοσιεύεται 30-11-1976 ΦΕΚ 318/76 Τ. Α΄ έχουμε τη συγχώνευση του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Λέρου με το Γενικό Νοσοκομείο Λέρου (το οποίο είχε ιδρυθεί με το ΠΔ υπ’ αρ 444/18-6-1974, ΦΕΚ 174/25-6-1974 το οποίο είχε αντικαταστήσει το «Ασκληπιείο» που προϋπήρχε) με την ονομασία «Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου» (Κ.Θ.Λ.).
Γκαζέρμα Αβιέρι
11ο Περίπτερο, το μεγαλύτερο περίπτερο του Κ.Θ.Λ.
Το συνολικό εμβαδό του τριώροφου κτιριακού συγκροτήματος είναι 4.628 τ.μ. Κατασκευάστηκε για να στεγάσει τους σμηνίτες της Ιταλικής Αεροπορικής Βάσης. Το 1949 θα αποτελέσει ένα από τους δυο βασικούς κοιτώνες των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών.
Είναι το πρώτο κτίριο το οποίο θα χρησιμοποιηθεί στην περιοχή Λεπίδων από την τότε Αποικία Ψυχοπαθών. Στις 8 Ιούνη 1964, ο μοναδικός τότε ψυχίατρος Ευθύμιος Μπακλέζος, σε τρεις πυκνές δακτυλογραφημένες σελίδες, θα εκφράσει τις ενστάσεις του και θα διατυπώσει τις προτάσεις του για τις πρώτες – απαραίτητες παρεμβάσεις στο κτίριο.
Αποκαλυπτικό το απόσπασμα από ένα εδάφιο της αναφοράς του: «ΣΙΔΗΡΑΙ ΚΛΙΝΑΙ. Αι υπάρχουσι εν τω κτιρίω κλίναι και αρχικώς προοριζόμεναι δια στρατιωτικήν χρήσιν, διπλής και τριπλής καθ’ ύψος διατάξεως, έχουσι σκελετόν ουχί στρογγύλον αλλ’ οξύν και γωνιώδη, αι υποδοχαί δι’ αυτών είναι τοιαύται ώστε η τυχόν πρόσπτωσις του σώματος ασθενούς επ’ αυτών να προκαλέσει σοβαρόν τραυματισμόν, αν δε συμβή και διαπληκτισμός μεταξύ των ασθενών, γεγονός σύνηθες, θα έχωμεν βαρείς τραυματισμούς».
Το Δ.Σ. του ιδρύματος στις 18/6/1964 αποφασίζει να «ανοίξει» το περίπτερο, εντός 10ημέρου, με τη μεταφορά των 200 ασθενών της 2ης Ψυχιατρικής Κλινικής του Λακκίου, ως διερευνητική ενέργεια, προκειμένου να επιλυθούν τα προβλήματα που θα προκύψουν και με δεδομένο ότι έχει προγραμματισθεί η μεταφορά από το Δαφνί, στο τέλος Ιουλίου, 500 ασθενών.
Η δύναμη του περιπτέρου θα ξεπεράσει τους 850 ασθενείς. Θα κλείσει οριστικά στις 24-12-1996.
Μετανάστες – πρόσφυγες
Μετά από περίπου 16 χρόνια, από το 1996 που έκλεισε η «Αποικία των Ψυχοπαθών Λέρου», καταστροφικής εγκατάλειψης των κτιρίων, που αφέθηκαν ερειπωμένα στη φθορά του χρόνου, και μαζί τους εμφανίστηκε η απειλή της απώλειας σημαντικότατων μνημείων την σύγχρονη ιστορίας, ήρθαν οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή.
Στα Λέπιδα εξακολουθεί η απελπισία να γεννά δάκρυα… Για 8-9 χρόνια, στοιβάχτηκαν στα Λέπιδα χιλιάδες Πρόσφυγες και Μετανάστες. Το νησί της Λέρου εξακολούθησε να είναι ταυτισμένο με τον ξεριζωμό, τον πόνο και την απόγνωση.
Σήμερα έχει κατασκευαστεί Κλειστή Ελεγχόμενη Δομή, ακριβώς πάνω από τους ιστορικούς ιταλικούς στρατώνες στα Λέπιδα, ένα σύγχρονο στρατόπεδο συγκέντρωσης, έτοιμο να «φιλοξενήσει» 2500 χιλιάδες απόκληρους και κυνηγημένους και ποιος ξέρει, μετά από αυτούς ποιοι άλλοι θα πάρουν σειρά να «φιλοξενηθούν» στην δομή…
Οι ιταλικοί στρατώνες στα Λέπιδα, οι οποίοι αποτελούν ένα σημαντικότατο μνημείο της σύγχρονης ιστορίας, αντί να αναστηλωθούν, εγκαταλείπονται μισοερειπωμένοι και εγκαταλελειμμένοι, στη φθορά του χρόνου, κι αυτή τη φορά θα είναι οριστική.
Στο πιο απομακρυσμένο κτίριο, στον Αη Γιώργη, στην πρώην Γκαζέρμα Μαρινάι (Caserma Marinai – Στρατώνας Ναυτικού), στεγάστηκαν τα πιο βαριά περιστατικά κάτω από τις πιο απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης. Το 1985 ο Στρατώνας γίνεται το περίφημο 16ο Περίπτερο, το Περίπτερο των Γυμνών. Το Περίπτερο λειτούργησε μέχρι το 1994, οπότε έκλεισε οριστικά.
Το διώροφο αυτό κτίριο κατασκευάστηκε, για να λειτουργήσει ως στρατώνας των πληρωμάτων των υποβρυχίων και έχει εμβαδό 2.420 τ.μ. Από την προβλήτα του ξεκίνησε το υποβρύχιο “Delfino”, στις 14 Αυγούστου 1940, για να βυθίσει ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο το «Έλλη».
Η Γκαζέρμα Μαρινάι (Caserma Marinai – Στρατώνας Ναυτικού), φιλοξένησε τα πρώτα ανταρτόπαιδα. Στις 15 Σεπτέμβρη 1967 θα στεγάσει πολιτικούς εξόριστους της δικτατορίας από τη Γυάρο και οι οποίοι θα παραμείνουν έως το τέλος του 1970.
Το 16ο περίπτερο δημιουργήθηκε (με τη «μεταφορά» 154 ασθενών) για να στεγάσει τα πιο «βαριά» και δύσκολο περιστατικά που νοσηλεύονταν στο Κ.Θ.Λ. Είχαν προηγηθεί οι αρχικές φωνές διαμαρτυρίας για τις συνθήκες διαβίωσης των ψυχασθενών στη Λέρο.
Η επιλογή της τοποθεσίας αυτής δεν ήταν τυχαία. Ήταν μια επιλογή στην προσπάθεια συγκάλυψης της κακής εικόνας των δύσκολων περιστατικών, που ήταν κατανεμημένα σε όλα τα περίπτερα. Ήταν η προσπάθεια αποβολής και απομόνωσης του «μιάσματος» από τον κεντρικό κορμό και η δημιουργία «αποθήκης ψυχών», μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και της κριτικής.
Κάτω από την γενική κατακραυγή, αλλάζει η φιλοσοφία αντιμετώπισης των ψυχικά ασθενών και ξεκινούν Παρεμβάσεις για την Ψυχική Μεταρρύθμιση. Στις 6 Μάη 1994 κλείνει οριστικά το αμαρτωλό 16ο Περίπτερο.
Μέχρι τα τέλη του 2000 το κτίριο θα λειτουργήσει ως αποθήκη διάφορων υλικών. Σήμερα χάσκει μισοερειπωμένο.
Η θερινή κατοικία του Τσιγαδά Πασά
Το 7ο Περίπτερο («τα παιδάκια»)
Το μοναδικό κτίριο της Οθωμανικής Περιόδου, στα Λέπιδα, κατασκευάστηκε το 1884, για να χρησιμοποιηθεί ως παραθεριστική κατοικία του Τσιγαδά Πασά, πλούσιου Αιγυπτιώτη, Προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου και ευεργέτη της Λέρου.
Στην περίοδο της Ιταλικής Κατοχής το κτίριο θα λειτουργήσει ως Λέσχη Αξιωματικών της Βάσης Yδροπλάνων G. Rosseti, που είχε δημιουργηθεί στο χώρο που καταλάμβαναν τα αγροκτήματα του Τσιγαδά Πασά στα Λέπιδα.
Μετά το 1949, στο ίδιο χώρο θα στεγαστούν η Λέσχη των Υπαλλήλων, η Γεωργική Σχολή και η Φιλαρμονική των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών.
Στις 10-11-1964 το κτίριο παραδίδεται στην «Αποικία Ψυχοπαθών» για τις ανάγκες στέγασης της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής, γνωστό πλέον σαν 7ο Περίπτερο «τα παιδάκια», λόγω της μικρής ηλικίας των νοσηλευομένων (από την ηλικία των 8 ετών).
Θα αναπτυχθούν 160 κλίνες, αριθμός εξωφρενικός αν αναλογιστούμε το εμβαδό (466 τ.μ.) της κάτοψης του υπερυψωμένου ισογείου της Βίλλας, που χρησιμοποιήθηκε για το σκοπό αυτό.
Θα εκκενωθεί στις αρχές του 1991 στο πλαίσιο της προσπάθειας βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης των ασθενών. Το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους θα λειτουργήσουν οι νεοϊδρυθείσες ΜΤΕΝΣ (Μέσες Τεχνικές Επαγγελματικές Νοσηλευτικές Σχολές) και θα είναι και η τελευταία χρήση του κτιρίου.
Θα εγκαταλειφθεί οριστικά στις 27-10-2000. Σήμερα βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση.
Οι Πολιτικοί Εξόριστοι της Δικτατορίας
Από τις πρώτες βδομάδες εγκαθίδρυσης του καθεστώτος της χούντας των Συνταγματαρχών, χιλιάδες Αριστεροί, Κομμουνιστές και άλλοι Αγωνιστές της Δημοκρατίας πήραν τους δρόμους της εξορίας. Η πρώτη μεταγωγή των εξόριστων από την Γυάρο στη Λέρο έγινε τον Ιούνη του 1967, στο Παρθένι.
Στα μέσα του Οκτώβρη του 1967, γύρω στους 1.200 «αμετανόητοι» πολιτικοί κρατούμενοι μεταφέρθηκαν από τη Γυάρο στο Λακκί. Στον Αη Γιώργη οι πολιτικοί κρατούμενοι στοιβάζονται στους κοιτώνες του Ιταλικού Ναυτικού (Caserma Marinai, το μετέπειτα 16ο περίπτερο το «περίπτερο των γυμνών») και στα κτίρια των πρώην Βασιλικών Τεχνικών Σχολών Λέρου (Caserma Sommergibili). Ενας τρίτος γύρος απάνθρωπης συμπεριφοράς, αποκλεισμού και εξευτελισμών έχει αρχίσει και θα κρατήσει ως τις 28 Δεκέμβρη του 1970, τότε που θα αποχωρήσουν από τη Λέρο οι τελευταίοι πολιτικοί εξόριστοι.
Συμπέσανε οι πολιτικοί κρατούμενοι με τους ψυχικά πάσχοντες. Αναπόφευκτη και η συνάντησή τους στα σύρματα που τους χώριζαν.
— Μας κοίταξε στα μάτια, διηγείται ο Σπύρος Χαλβατζής, και μας είπε «Δεν μπορώ να σας καταλάβω εσάς τους κομμουνιστές. Εμείς για να φύγουμε από δω χρειάζεται να βρούμε δυο ανθρώπους να υπογράψουνε για μας και δεν βρίσκουμε. Εσείς με μια υπογραφή και μάλιστα δική σας φεύγετε, αλλά δεν τη βάζετε. Υστερα λένε εμάς τρελούς!»
Οι Βασιλικές Τεχνικές Σχολές λειτούργησαν για 15 χρόνια (1949 – 1964) και σε αυτές φοίτησαν πάνω από 17.000 μαθητές.
Οι Πολιτικοί Κρατούμενοι στα στρατόπεδα του Αη Γιώργη, του Παρθενίου αλλά και στον τόπο εκτόπισης στην Αγ. Μαρίνα, θα προσεγγίσουν το 1/3 του συνολικού αριθμού των Πολιτικών Κρατουμένων της Δικτατορίας (7.900).
Οι ψυχικά πάσχοντες που πέρασαν από τα κολαστήρια στα Λέπιδα είναι πάνω από 5.000.
Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση
Το 1989 θεωρείται η χρονιά – αφετηρία της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα και στη Λέρο. Η πρώτη μεταρρυθμιστική προσπάθεια, που έμελλε να καθορίσει το μετασχηματισμό ολόκληρου του ψυχιατρείου, θα ξεκινήσει από το κακόφημο 16ο περίπτερο, όπου μια ομάδα από το μόνιμο προσωπικό συνεπικουρούμενη από τη Μονάδα Επανένταξης του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης και από ομάδα εθελοντών του τμήματος Ψυχολογίας του Α.Π.Θ., θα παρέμβουν στην ιδρυματική καθημερινότητα.
Το 1990, κι αφού ο διεθνής διασυρμός της χώρας έχει κορυφωθεί, θα διακοπεί η χρηματοδότηση. Υπό την πίεση των εξελίξεων αυτών, η πολιτική ηγεσία του Υπ. Υγείας και η Ψυχιατρική Κοινότητα θα ενεργοποιηθούν στην κατεύθυνση της αποϊδρυματοποίησης. Έως και το ’95 υλοποιούνται τα προγράμματα αποασυλοποίησης ΛΕΡΟΣ Ι και ΙΙ με χρηματοδότηση από την Ε.Ε. και με βασικές αρχές τον εξανθρωπισμό των συνθηκών διαβίωσης στο ψυχιατρείο και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ασθενών. Με διακρατικές συμβάσεις, Ιταλοί και Ολλανδοί σε συνεργασία με Έλληνες εργαζόμενους στα προγράμματα και το μόνιμο προσωπικό, συγκροτούν τις ομάδες παρέμβασης. Η προσπάθεια αυτή που έθετε ουσιαστικά υπό αμφισβήτηση τη λειτουργία της ασυλικής ψυχιατρικής, είχε ως αποτέλεσμα (εκτός των Ξενώνων στην Ηπειρωτική χώρα) τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στις ενδονοσοκομείακές δομές, τη δημιουργία 26 εξωνοσοκομειακών διαμερισμάτων και τη λειτουργία των άτυπων Συνεταιριστικών Θεραπευτικών Μονάδων (Σ.ΘΕ.Μ.).
Στα επόμενα χρόνια η προσπάθεια θα συνεχιστεί μέσα από τα προγράμματα κατά του Κοινωνικού Αποκλεισμού, ενώ την περίοδο 2002 – 2006 θα υλοποιηθεί το πρόγραμμα «Ψυχαργώς».
Στο πλαίσιο του ν. 2716/99 και σε συνέχεια των προσπαθειών που είχαν ξεκινήσει στο ΚΘΛ, με τις άτυπες Συνεταιριστικές μονάδες, στις 24-11-2002 ιδρύεται ο πρώτος Κοινωνικός Συνεταιρισμός (Κοι.Σ.Π.Ε.) στην Ελλάδα με έδρα τη Λέρο, που σκοπό έχει την κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Πρόκειται για μια νέα μορφή επιχειρηματικότητας, κοινωνικά προσανατολισμένης, που έχει ως βάση μια τριμερή εταιρική σχέση μεταξύ ασθενών, επαγγελματιών-εργαζομένων ψυχικής υγείας και ιδιωτών-φορέων. Για πρώτη φορά οι εργαζόμενοι ασθενείς μπορούν να καρπώνονται την υπεραξία της εργασίας τους.
Το Μάρτιο του 2003 το ΚΘ-ΚΥ Λέρου πιστοποιείται για τη λειτουργία Κ.Ε.Κ. Ψυχικής Υγείας, ως μια προσπάθεια Πανελλαδικής διάχυσης της συσσωρευμένης εμπειρίας που έχει αποκτηθεί.
Από 12/8/03 με απόφαση του Υπουργείου Υγείας εγκρίθηκε, από άποψης σκοπιμότητας, η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας του ΚΘΛ με χώρο δράσης τα νησιά της Δωδεκανήσου (άτυπα λειτουργούσε από το 1998). Εξαιτίας των γνωστών γραφειοκρατικών αγκυλώσεων η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας θα λάβει υπόσταση και λειτουργία το Φεβρουάριο του 2008.
