...
Ιπποκράτης Μπιρμπίλης
2/39 Σύνταγμα Ευζώνων Μεσολογγίου
Απ’ το Μεσολόγγι στο Τεπελένι | Ένα οδοιπορικό 191 ημερών
Πριν μερικούς μήνες, διερχόμενος από την Αλβανία,βρέθηκα στο Τεπελένι προκειμένου να δω ιδίοις όμμασι την περιοχή όπου πολέμησε ο πατέρας μου με τους Ευζώνους του 2/39 Συντάγματος το 1940-41, εκπληρώνοντας έτσι μια παλιά μου επιθυμία για προσκύνημα στον τόπο όπου γράφτηκε ένα σημαντικό κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας μας. Στην κεντρική πλατεία κι απέναντι από το άγαλμα του Αλή Πασά, είχα «πιάτο» όλα τα σημεία του άγνωστου εκείνου πολέμου τα οποία μού ήταν γνωστά από τις περιγραφές του πατέρα μου.
Ακριβώς μπροστά η δυτική είσοδος της στενωπού της Κλεισούρας, από πάνω της το θρυλικό ύψωμα Δόντι (στο σχήμα που μου περιέγραφε), το Γκόλικο και το Δεμπέλιτ, αριστερά το Σεντέλι με την Τρεμπεσίνα, ο Αώος, ο Δρίνος, δεξιά το Λέκλι, η Χόρμοβα, το Λάμποβο, το Κουρβελέσι… όλα αυτά σαν μια φωτογραφία.
Μέχρι το Τεπελένι φθάσαμε, ακούω για μια ακόμη φορά τη φωνή του…
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή.
Οκτώβριος 1940
Όταν τα σύννεφα του επερχόμενου πολέμου άρχισαν να πυκνώνουν, το 2/39 Σύνταγμα Ευζώνων Μεσολογγίου διατάχθηκε από το ΓΕΣ στις 19 Οκτωβρίου να επισπεύσει την επιστράτευσή του(1) και να προωθηθεί το ταχύτερο προς την Ήπειρο.
Έτσι, στις 25 Οκτωβρίου το πρωί, το Σύνταγμα ξεκίνησε την πορεία του για το μέτωπο. Η παρατακτή δύναμη του Συντάγματος ήταν 2.800 οπλίτες και 103 αξιωματικοί. Αποτελούνταν από 9 λόχους Πεζικού (που ανήκαν στα Ι, ΙΙ και ΙΙΙ Τάγματα), 3 λόχους πολυβόλων, έναν λόχο όλμων και 950 μεταγωγικά. Διέθετε επίσης ιερέα και οδοντίατρο, αλλά και γιατρό για το κάθε Τάγμα. Πρώτος σταθμός ήταν το Αγρίνιο, το οποίο προβλεπόταν ως Κέντρο Ανεφοδιασμού Πυρομαχικών(2) του Μετώπου της Ηπείρου.
Η μεταφορά του Συντάγματος έγινε σιδηροδρομικώς για τους οπλίτες και οδικώς για τα μεταγωγικά,και υπό καταρρακτώδη βροχή(3). Η μετακίνηση στο Αγρίνιο περατώθηκε στις 26 Οκτωβρίου, και σ’ αυτές τις δύο μέρες της παραμονής του εκεί τα συγκεντρωμένα πλήθη των Αγρινιωτών ξεσπούσαν σε ζωηρές επευφημίες και εκδήλωναν τον ενθουσιασμό τους ποικιλοτρόπως, ιδίως τη δεύτερη μέρα που έφθασε το Επιτελείο του Συντάγματος με την πολεμική του σημαία. Η πρώτη συγκέντρωση έγινε στην κεντρική πλατεία της πόλης (όπου ένα φορτωμένο μουλάρι αφηνίασε και σκότωσε τον γιατρό Κ.Δημάδη, πατέρα της Μαρίας Δημάδη) και μέσω της οδού Παπαστράτουστρατοπέδευσε στον ΆγιοΚωνσταντίνο. Αχάραγα τη Δευτέρα της 28ης Οκτωβρίου αναχώρησε, εν μέσω μεγάλης συγκίνησης του αγρινιώτικου λαού, για το μέτωπο (Άρτα). Η μετακίνηση των στρατιωτών (που φέρανε σάκο εκστρατείας και οπλισμό βάρους 15-20 κιλών) έγινε με τα πόδια καιυπό ραγδαία βροχή. Με την έναρξη όμως της μετακίνησης, έγινε γνωστή η κήρυξη του πολέμου, η πορεία ανεστάλη και τα τμήματα καλύφθηκαν εκτός δρόμου. Κι ευτυχώς, διότι στις 8:30΄ εμφανίστηκαν 15 ιταλικά αεροπλάνα.(3)
Το απόγευμα της ίδιας ημέρας το Σύνταγμα καταυλίσθηκε καλυπτόμενο στο Ρίβιο, όπου παρέμεινε και την επομένη (29 Οκτωβρίου), οπότε διατάχθηκε από το Γενικό Στρατηγείο να επισπεύσει την πορεία του προς Άρτα. Στις 30 Οκτωβρίου και με νυκτερινές πλέον πορείες, καταυλίσθηκε στα Σαρδήνινα, και στις 31 Οκτωβρίου στο Μακρυνόρος (Χάνι Κατσούλη).(3)
Τις πρώτες ώρες της 1ης Νοεμβρίου, το Σύνταγμα πέρασε έξω από τη συσκοτισμένη Άρτα(4). Εντέλει, και κάνοντας αγώνα δρόμου, καταυλίσθηκε ξημερώματα (05:00΄) στο Πέτα, όπου τέθηκε υπό τη διοίκηση της VIII Μεραρχίας του Υποστράτηγου Χ. Κατσιμήτρου, η οποία περνούσε δύσκολες στιγμές έχοντας συμπτύξει τα τμήματα προκαλύψεώς της νοτίως του ποταμού Καλαμά.
Τις επόμενες ώρες, τα τάγματα του Συντάγματος μεταφέρονται εσπευσμένα με αυτοκίνητα στην πρώτη γραμμή και, συγκεκριμένα,την ίδια μέρα το βράδυ (20:30΄) το ΙΙ Τάγμα μεταφέρεται στο Μπισδούνι, την επομένη το Ι Τάγμα στην Άνω Λαψίστα και την μεθεπομένη το ΙΙΙ Τάγμα στους Ασπραγγέλους.
Ἰδοὺ λοιπόν οι Αιτωλοακαρνάνες Εύζωνοι,καταντικρύ τοῦμελανοῦ φορέματος (απ’ το Άξιον Εστί).
Αυτές τις πρώτες ώρες του πολέμου, η VIIIΜεραρχία (στρατολογηθείσα ολόκληρη από την Ήπειρο) και το 2/39 Σ.Ε. Μεσολογγίου, θα ήταν οι μόνες δυνάμεις που θα υπερασπίζονταν τα πάτρια εδάφη στο θέατρο επιχειρήσεων της Ηπείρου.(5) Οι δυνάμεις αυτές, που είχαν αναπτυχθεί από το Ιόνιο πέλαγος μέχρι το όρος Σμόλικας(5), διέθεταν 15 Τάγματα Πεζικού, 16 Πυροβολαρχίες, 2 Τάγματα πολυβόλων κινήσεως, μία Πυροβολαρχία βαρέων πολυβόλων και μία ομάδα αναγνώρισης(1). Απέναντί τους οι ιταλικές δυνάμεις, που αποτελούσαν το XXVΣώμα Στρατού Τσαμουριάς, περιλάμβαναν 4 Μεραρχίες (την 23η Φεράρα, την 51ηΣιένα,την 131η Τεθωρακισμένη Κενταύρων και αυτήν του Ιππικού).Δηλαδή συνολικά 22 Τάγματα, 61 Πυροβολαρχίες (18 βαριές), 3 Συντάγματα Πεζικού, 90 άρματα μάχης και 2 Τάγματα όλμων,συνολικής δύναμης 42.000 ανδρών(1).
Αποστολή της VIIIΜεραρχίας ήταν ,κυρίως, να αναχαιτίσει την κάθοδο των Ιταλών από την Ήπειρο προς την Αιτωλοακαρνανία και δευτερευόντως η κάλυψη του άλλου μετώπου (Δυτικής Μακεδονίας) για την κατεύθυνση Ιωάννινα-Μέτσοβο(5). Οι τελευταίες οδηγίες του ΓΕΣ προς τη Μεραρχία (16 Σεπτεμβρίου)ήταν να αναχαιτίσουν τους αντιπάλους στη νοητή γραμμή που ενώνει το χωριό Ελαία (Καλπάκι) με την πορεία του ποταμού Καλαμά, ειδάλλως νοτιότερα στον ποταμό Άραχθο.Στην έσχατη όμως περίπτωση στην Ακαρνανία ,ούτε βήμα παρακάτω(5).
Στις 2 Νοεμβρίου και με την άφιξη και του 2/39 Συντάγματος, ξεκινούν ουσιαστικά οι μάχες που επρόκειτο να κρίνουν και την τύχη εκείνου του πολέμου, ο οποίος χωρίστηκε σε 4 περιόδους:
- Α΄ Περίοδος: Η ιταλική επίθεση (28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι 13 Νοεμβρίου 1940)
- Β΄ Περίοδος: Η ελληνική αντεπίθεση (14 Νοεμβρίου 1940 μέχρι 6 Ιανουαρίου 1941)
- Γ΄ Περίοδος: Χειμερινές επιχειρήσεις-Ιταλική επίθεση Μαρτίου (7 Ιανουαρίου μέχρι 26 Μαρτίου 1941)
- Δ΄ Περίοδος: Το τέλος μιας εποποιίας (27 Μαρτίου μέχρι 30 Απριλίου 1941).
Α΄ Περίοδος: Η ιταλική επίθεση
(28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι 13 Νοεμβρίου 1940)
Η ελληνική άμυνα είχε οργανωθεί σε δύο τομείς: αυτόν της Ελαίας (Καλπάκι) και αυτόν της Θεσπρωτίας. Εκεί βρίσκονταν οι δυνάμεις προκαλύψεως,όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στις 05:30΄ της 28ης Οκτωβρίου (και μισή ώρα πριν λήξει το τελεσίγραφο).Οι δυνάμεις αυτές, ελισσόμεναι επιβραδυντικώς, συμπτύχθηκαν στη γραμμή Ελαίας (Καλπάκι)-Καλαμάς και σύμφωνα με το σχέδιο του ΓΕΣ.Κατά τη διήμερη σύμπτυξή τους (28 και 29 Οκτωβρίου)δεν υπήρξαν ελληνικές απώλειες, εκτός από το Τάγμα Προκαλύψεως Δελβινακίου που είχε 70 στρατιώτες αγνοούμενους.(5)
ο επόμενο τριήμερο, 30ή Οκτωβρίου-1η Νοεμβρίου,οι Ιταλοί ασχολήθηκαν με την προώθηση των δυνάμεών τους πλησιέστερα της πρώτης γραμμής.
Στις 2 Νοεμβρίουκαι από τις 09:00΄, ιταλικά αεροπλάνα και πυροβολικό βομβαρδίζουν την Γκραμπάλα, το Καλπάκι, τη Μονή Βελλάς και τα Γιάννενα(αεροδρόμιο και πόλη).Στις 03:00΄, οι Μεραρχίες Φεράρα και Κένταυροιεπιτίθενται στην Γκραμπάλα χωρίς αποτέλεσμα.
Την επομένη (3 Νοεμβρίου) στις 16:00΄, κατόπιν βομβαρδισμού, 60 άρματα και 80 μοτοσυκλετιστές επιτίθενται στο Καλπάκι.Οι Έλληνες,που αντίκριζαν για πρώτη φορά άρματα,καταστρέφουν τα περισσότερα.(5)
Στις 4 Νοεμβρίου(3),τα ιταλικά αεροπλάνα βομβαρδίζουν τον καταυλισμό του ΙΙ Τάγματος του 2/39 Συντάγματος στο Μπισδούνι, όπου σημειώνεται και ο πρώτος νεκρός του.Επρόκειτο για τον στρατιώτηΧρήστο Ασημακόπουλο, που ξυριζόταν στη ρίζα ενός δένδρου κι ο οποίος, μόλις πέσανε οι πρώτες βόμβες, αγκάλιασε από φόβο το δένδρο.
Την επομένη (5 Νοεμβρίου), το Ι Τάγμα του 2/39 Συντάγματος μεταφέρθηκε με αυτοκίνητα στον αδύναμο παραλιακό τομέα της Θεσπρωτίας (Απόσπασμα Ν. Λιούμπα),όπου οι εκεί ολιγάριθμες ελληνικές δυνάμεις πιέζονταν από τους Ιταλούς που απειλούσαν την Ηγουμενίτσα. Αυτή την καταλαμβάνουν την επομένη (6 Νοεμβρίου),όπως και τον Πλαταριά και τον Μούρτο (7 Νοεμβρίου),το Μαργαρίτι (9 Νοεμβρίου), και κατευθύνονται προς τον ποταμό Αχέροντα.
Στον τομέα της Ελαίας (Καλπάκι),οι επιθέσεις συνεχίστηκαν και στις 5, 6 και 7 Νοεμβρίου στο ίδιο μοτίβο, και στις 8 Νοεμβρίου τη θέση του Ανώτατου Διοικητή Στρατηγού ΒισκόντιΠράσκα αναλαμβάνει ο στρατηγός Σοντού,γεγονός που οδήγησε στην αναστολή των επιθετικών ενεργειών.(5) Έτσι,στις 9 Νοεμβρίου οι όροι των αντιπάλων αντιστράφηκαν(5). Στον τομέα της Θεσπρωτίας, οι Ιταλοί άρχισαν τη σύμπτυξη και στον τομέα της Ελαίας μετέπεσαν σε κατάσταση άμυνας.Οι απώλειες της VIIIΜεραρχίας ήταν 3 αξιωματικοί και 57 οπλίτες νεκροί και 208 τραυματίες, οι περισσότεροι από βομβαρδισμούς. Οι Ιταλοί είχαν 1.029 νεκρούς και 1.199 τραυματίες.
Στις 13 Νοεμβρίου(1), τρεις επιπλέον ελληνικές μεραρχίες κατευθύνονται προς το Μέτωπο της Ηπείρου: η ΙΙ Μεραρχία (13.000), η ΙΙΙ Μεραρχία (13.000), μία Μεραρχία Ιππικού (7.000) και η ΜΜΜ(Μη Μεραρχιακές Μονάδες 12.000), οι οποίες με την υπάρχουσα VIIIMεραρχία αποτελούσαν το Α΄ Σώμα Στρατού,συνολικής δύναμης 80.000 οπλιτών.
Β΄ Περίοδος: Η ελληνική αντεπίθεση
(14 Νοεμβρίου 1940-6 Ιανουαρίου 1941)
Η διάταξη του μετώπου που είχαν οι ελληνικές δυνάμεις κατά την προέλασή τους στην Αλβανία ήταν τελείως ασύμφορη, αφού είχε μήκος 65 χλμ., από τον Αώο ως την Αδριατική (6). Στο διάστημα 14-17 Νοεμβρίου τα 2 Τάγματα (ΙΙ και ΙΙΙ) του 2/39 Συντάγματος εκτελούν επιθετικές ενέργειες βόρεια της Γκραμπάλας και προς την κατεύθυνση Τζουφαράχη,Κεφαλοβουλγάρα και Βίγλα, όπου οι απώλειές τους φθάνουν τους 39 νεκρούς και 102 τραυματίες(3).
Στις 18-19 Νοεμβρίου, το 2/39 Σύνταγμα καταλαμβάνει το ύψωμα Λάμαρη και στις 20-23 Νοεμβρίου τα χωριά Βασιλικό και Αηδονοχώρι. Το άλλο Τάγμα (Ι) στον τομέα της Θεσπρωτίας καταλαμβάνει τημεγάλης στρατιωτικής αξίας(3) γέφυρα της Μέρτζανης.
Στις 25 Νοεμβρίου το πρωί,το ΙΙ και ΙΙΙ Τάγμα του 2/39 Συντάγματος περνάνε τα αλβανικά σύνορα, κατευθυνόμενα προς Αργυρόκαστρο-Τεπελένι-Αυλώνα. Από 1 έως 4 Δεκεμβρίου το Απόσπασμα Κατσώτα με καταδρομικό τρόπο εκβιάζει τη στενωπό της Σούχας (που αποτελούσε την πύλη της κοιλάδας του Δρίνου). Επρόκειτο για έναν πολυθρύλητο ελιγμό που τον περιγράφει μοναδικά ο Άγγελος Τερζάκης(7). Οι απώλειες ήταν 8 νεκροί και 25 τραυματίες. Την ίδια μέρα, 4 Δεκεμβρίου, εκκενώνεται το Αργυρόκαστρο, ως απόρροια της παραπάνω μάχης(3), και τελικά απελευθερώνεται στις 8 Δεκεμβρίου.
Το άλλο Τάγμα (Ι),αφού πέρασε τα σύνορα στις 30 Νοεμβρίου, απελευθέρωσε στις 6 Δεκεμβρίου το ελληνικότατο Δέλβινο. Οι κάτοικοι έραναν με άνθη τους Ευζώνους κι ο Δήμαρχος παρέδωσε τα κλειδιά της πόλης στον Έλληνα Διοικητή (Π.Ραυτόπουλο)(3), (6). Λόγω της ταχείας ελληνικής προέλασης,ο ανεφοδιασμός των μαχόμενων τμημάτων ήταν ελλιπέστατος, με το 80% των ανδρών ανυπόδητο. Έτσι την επομένη (7 Δεκ.), κατέφθασαν με βενζινόπλοιοαπ΄ τον όρμο Σαγιάδας Θεσπρωτίας στο λιμάνι των ΑγίωνΣαράντα τα πρώτα εφόδια (άρβυλα και πυρομαχικά)(6).
Από 17 έως 23 Δεκεμβρίου, το Απόσπασμα Λιούμπα (Ι Τάγμα Ευζώνων Μεσολογγίου και 24ο Σύνταγμα) επιτηρεί τις κτηθείσες παραλίες των ΑγίωνΣαράντα.Στο ΙΙ Τάγμα του 24ουΣυντάγματος, υπηρετεί τη θητεία του ο έφεδρος Ανθυπολοχαγός ΟδυσσέαςΑλεπουδέλης (ο μετέπειτα νομπελίστας ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης).
Στο διάστημα της αντεπίθεσης, το Γενικό Στρατηγείο είχε ήδη αρχίσει να μελετά την εξέλιξη των αλβανικών επιχειρήσεων σε δύο κατευθύνσεις(6).
Η πρώτη κατεύθυνση αφορούσετη νοητή γραμμή Φλώρινα-Κορυτσά-Ελβασάν (βόρειος τομέας-Πίνδου) και η δεύτερη τη γραμμή Ιωάννινα-Αυλώνας (νότιος τομέας-Ηπείρου). Εντέλει αποφάσισε να κατευθυνθεί η κύρια προσπάθεια των ελληνικών δυνάμεων προς τον τομέα της Ηπείρου, για τους εξής λόγους :
- Α) Οδικό δίκτυο: ο βόρειος τομέας εξυπηρετούνταν μόνο από έναν αμαξιτό δρόμο που, μετά την Κορυτσά, θα μπορούσε εύκολα να κλείσει, λόγω της βαρυχειμωνιάς που επικρατεί στην περιοχή. Ο νότιος τομέας είχε καλύτερο δίκτυο, ηπιότερο κλίμα και εξασφάλιζετο στενό της Κέρκυρας για τα υποβρύχια και το λιμάνι των Αγίων Σαράντα (που τον δρόμο Αγίων Σαράντα-Καλπακίου).
- Β) Ανεφοδιασμός και διακομιδές: αποτέλεσαν τον σοβαρότερο λόγο που προτιμήθηκε ο τομέας της Ηπείρου, διότι οι δυνάμεις του βορρά ανεφοδιάζονταν με πεπαλαιωμένα ιδιωτικά αυτοκίνητα, ενώ οι δυνάμεις του νότου ανεφοδιάζονταν από θαλάσσης μέσω της βάσης Πρεβέζης (η οποία μόνο τον Δεκέμβριο βομβαρδίσθηκε 18 φορές)(6) και οι διακομιδές των τραυματιών προς Μεσολόγγι και Αθήνα ήταν πιο ασφαλείς.
Σ’ αυτόν τον τομέα (της Ηπείρου),οι Ιταλοί λογάριαζαν να προβάλουν(οπισθοχωρώντας)την κύρια αντίστασή τους, στο φυσικό οχυρό που περικλείεται από το Τεπελένι και την Κλεισούρα. Και σ’ αυτά τα δύο σημεία(6),(8) τούς «συνάντησαν» στις 6 Ιανουαρίου 1941 τα δύο Σώματα Στρατού της Στρατιάς Ηπείρου. Το Α΄ Σώμα στο Τεπελένι και το Β΄ Σώμα στην Κλεισούρα. Είναι μια τοποθεσία που το διάγραμμά της σχηματίζει ένα τεράστιο Η. Η μεσιανή κεραία(7) του Η είναι τα στενά της Κλεισούρας (μήκους 13χλμ.), που ανάμεσά τους κυλάει ο Αώος, ενώνοντας τα δύο άκρα της κεραίας με το Τεπελένι δυτικά και την Κλεισούρα ανατολικά. Το αριστερό κάθετο σκέλος σχηματίζεται από τον Δρίνο και τον δρόμο Κακαβιά-Αργυρόκαστρο-Τεπελένι-Αυλώνας, και το δεξί σκέλος από τον δρόμο Ιωάννινα-Πρεμετή-Βεράτι.
Πριν από το σημείο αυτό, δεν υπάρχει άλλο μέρος κατάλληλο για άμυνα, και γι’ αυτό οι Ιταλοί ετοίμαζαν, πριν τον πόλεμο και επί δύο μήνες, οχυρωματικά έργα φοβούμενοι απόβαση των Άγγλων στους Αγίους Σαράντα.(7) Όρθωσαν ένα τείχος, σύμφωνα με τον Στρατάρχη Ούγκο Καβαλέρο.(6) Είναι βουνά-οχυρά που στήνουν ένα φρούριο με χαράδρες και γκρεμούς, δεσπόζουν της περιοχής και στα οποία θα διαδραματιστούν οι μεγάλες μάχες εκείνου του πολέμου.
Πριν το Τεπελένι και ανάμεσα από τα βουνά Γκόλικο και Μπούζαε Σεφέρ Αγαΐτ, σε μια στενότατη λαγκαδιά, κυλάει ο Δρίνος τα νερά του προς το Αργυρόκαστρο. Το σημείο είναι πραγματικά απόρθητο. Ανατολικά του είναι τα βουνά Γκόλικο και Δεμπέλιτ και βόρεια το Σεντέλι με την Τρεμπεσίνα, που χωρίζονται απ΄ τον Αώο και τα στενά της Κλεισούρας. Δυτικά του σημείου είναι το Κουρβελέσι με τα υψώματα Μάλι Σπάτ (ύψ.1500) και Μπούζαε Σεφέρ Αγαΐ τ(ύψ.1580). Είναι η μοιραία τοποθεσία όπου θα έφθανε στο ύστατο τέντωμά της η ελληνική ορμή(7) στις 18 Δεκεμβρίου το βράδυ, και συγκεκριμένα στο μουσουλμανικό χωριό Χόρμοβα, έχοντας απέναντί της (2,5χλμ. βόρεια) τους Ιταλούς στο χωριό Λέκλι που υπεράσπιζε το Τεπελένι. Τα χωριά αυτά χωρίζονται από ένα πλατύ και βαθύ φαράγγι, στο οποίο οι Ιταλοί τοποθέτησαν διπλές σειρές συρματοπλέγματος, που αρχίζει από τον Δρίνο και φθάνει πάνω στο βουνό(4), «αριστοτεχνικώς τοποθετημένου και εις τας αντικλιτείς ακόμη, ίνα μη καθίσταται δυνατή η διάνοιξις τούτου υπό του πυροβολικού».(6) Τρείς σειρές πολυβολεία, οπλοπολυβολεία, ολμοβολεία, θέσεις φλογοβόλων που ήταν τσιμεντωμένα στους σκαμμένους βράχους και με υπόγεια μεταξύ τους επικοινωνία, με πλήρη προστασία πυροβολικού και αεροπορίας[4]. Αυτά τα στοιχειωμένα συρματοπλέγματα, που τα ακολουθούσαν θρύλοι για ηλεκτροφόρα σύρματα με κρεμασμένα κουδούνια, είχαν γίνει φόβητρο[4]. Είναι το μέρος που κρατάει το πέρασμα για Αυλώνα και στα υψώματα του οποίου καθηλώθηκε το 2/39 Σύνταγμα (κι όλο το Α΄ Σώμα Στρατού)μέχρι τη λήξη του πολέμου.
Για τρεισήμισι μήνες πάνω στο σημείο αυτό είχαν «πέσει» όλες οι Μεραρχίες του Α΄ Σώματος, που ανέρχονταν πλέον σε τρεις (II , III , VIII). Ο ελληνικός στρατός, διεισδύοντας πέρα από τα σύνορα σ’ ένα βάθος 60 χλμ., παρουσίαζε δυσχέρειες στον ανεφοδιασμό και τις διακομιδές. Οι παγοπληξίες ξεπερνούσαν τις απώλειες μάχης, και μετά από τη δίμηνη αυτή εκστρατεία υπήρχε η ανάγκη να συμπληρωθούν οι ελλείψεις σε προσωπικό, κτήνη και όπλα. Γι’ αυτό τον λόγο, το Γενικό Στρατηγείο[5] αποφάσισε την αναστολή των επιχειρήσεων στις αρχές Γενάρη και μέχρις ότου καλυτερεύσει ο καιρός. Συνεπώς το Τεπελένι έπρεπε να παρθεί προτού εκπνεύσει το 1940.
Στις 19 Δεκεμβρίου το ΙΙ/39 Τάγμα αποτυγχάνει να καταλάβει το Λέκλι, έχοντας 16 νεκρούς και 56 τραυματίες[6]. Στις 22 Δεκεμβρίου το Απόσπασμα Κατσώτα καθηλώνεται από τη χιονοθύελλα.
Στις 28 Δεκεμβρίου, το Α΄ Σώμα σχεδίασε επίθεση, και μες στη νύχτα (3:00΄), ανακοινώθηκε σε 6 Λόχους του 2/39 Συντάγματος ότι η επίθεση θα είναι κατά μέτωπο. Για τον λόγο αυτό εφοδιάζονται με ψαλίδια και τσεκούρια, για τα συρματοπλέγματα και τους πασσάλους.[4]… Πρόκειται για μια θρασύτατη επιχείρηση, καταδικασμένη σε αποτυχία. Τρόπος και τόπος κάλυψης δεν υπάρχει… κάνω την διαθήκη μου και την δίνω στον βοηθό μου Κοντογιάννη… χρωστάω στον Χρ. Ταφλανίδη 360 δραχμές, στον Π. Ζαβιτσανάκη 650 δραχμές…
Προκειμένου να ανοιχθούν τα συρματοπλέγματα[6] προηγήθηκε στις 7:00΄ βομβαρδισμός του φαραγγιού από 2 βαριές και 3 ορεινές Ελληνικές Πυροβολαρχίες, κατά τον οποίο ρίχθηκαν 3.500 βλήματα όλων των διαμετρημάτων, χωρίς όμως αποτέλεσμα…[4] στις 7:30΄, άυπνοι από την αγωνία, κατεβαίνουμε μια πλαγιά 200-250 μέτρων που ήταν αποψιλωμένη και χιονισμένη, ανάμεσα από κόλαση πυρός. Όλα τα όπλα πάνω μας (πυροβολικό,πολυβόλα,οπλοπολυβόλα,όλμοι) και φθάνουμε 100 μέτρα από την χαράδρα .Ούτε πέτρα να βάλεις το κεφάλι σου… ένας λεβέντης τσολιάς, με κομμένα τα πόδια του, ψυχομαχάει, ζητάει λίγο νεράκι να βρέξει τη γλώσσα του και τσιγάρο…είναι η τελευταία επιθυμία του, δεν πρόλαβε να κάνει δυο ρουφηξιές, άλλη οβίδα τον τινάζει στον αέρα… ήταν μια επίθεση αυτοκτονίας, ένας παραλογισμός, που μας στοίχισε 41 νεκρούς και 25 τραυματίες…
Το Α΄ Σώμα Στρατού, ύστερα από αυτά, ρίχνει ευθύνες στην ΙΙ Μεραρχία(3). Διοικητές λόχων αντικαθίστανται(9)και διενεργείται ΕΔΕ για καταλογισμό ευθυνών. Απέναντι, η IV Μεραρχία στην προσπάθειά της να κυκλώσει από τα δυτικά το Τεπελένι, διασχίζει το Δυτικό Κουρβελέσι, όπου υφίσταται πανωλεθρία, έχοντας μέσα σε 13 μέρες (8-21 Δεκεμβρίου) 276 άνδρες νεκρούς, 881 τραυματίες, 2.711 παγόπληκτους και 2.800 νεκρά ζώα.(6)
Όμως το Λέκλι δεν παίρνεται, η Μοίρα το έχει σημαδέψει.(7) Κι ο λόγος που δεν παίρνεται, είναι η κατοχή των υψωμάτων του Γκόλικο (Δόντι 1615-1723) που βρίσκονται ακριβώς πάνω από το Λέκλι, στην εσχατιά της οροσειράς της Νεμέρσκας(10) και τα οποία ελέγχουν το πέρασμα της Κλεισούρας και την κοιλάδα του Δρίνου. Τις νύχτες οι χιονοθύελλες σπέρνουν θανατικό σε αυτά τα μεγάλα ύψη, αχρηστεύοντας καθημερινά 60-80 άνδρες(8),(9), οι οποίοι όμως είναι και εύκολος στόχος για το εχθρικό Πυροβολικό(8),(9).
Το στρατηγικό ύψωμα Δόντι το κρατούν με τα «δόντια» και εναλλάξ για 4 μήνες οι προφυλακές των δύο στρατοπέδων και είναι το απόλυτο παρατηρητήριο. Όποιος το κατέχει, ελέγχει όλη την κοιλάδα του Δρίνου, τα δυτικά στενά της Κλεισούρας και το Τεπελένι. Από κει πάνω(4) διακρίνονται όλα καθαρά: προφυλακές, καταυλισμοί και χαρακώματα Ελλήνων και Ιταλών. Υπάρχει η άνεση να στέλνονται «κουφέτο» οι οβίδες απολαμβάνοντας μάλιστα τα καταστροφικά τους «αποτελέσματα», ειδικά στον τομέα της Κλεισούρας που είναι ακριβώς από κάτω. Δεν είναι τυχαίο ότι σ’ αυτά τα υψώματα μόνο το 2/39 Σύνταγμα είχε 275 νεκρούς (τα 2/3 των συνολικών του απωλειών) και 1.602 τραυματίες-παγόπληκτους.(3)
Διαβάστε τη συνέχεια στο link που ακολουθεί:
2/39 Σύνταγμα Ευζώνων Μεσολογγίου
Χειμερινές επιχειρήσεις | Ιταλική επίθεση Μαρτίου | Το τέλος μιας εποποιίας
——————————————————————————————————————————————————————–
Παραπομπές:
- Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού –Η Ιταλική εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 13 Νοεμβρίου)(1960).
- Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού –Εφοδιασμοί του Στρατού εις Υλικά Οπλισμού και πυρομαχικών κατά τον πόλεμο 1940-41 (1982).
- Ν. Κολόμβας (Αντιστράτηγος) – 2/39 Σ.Ε. Σελίδες από την πολεμική Ιστορία του.
- Δ. Κωταντούλας (Έφεδρος Ανθυπολοχαγός του 2/39 Σ.Ε.) – Οδοιπορικό στα χρόνια… εκείνα (2001).
- Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού –Επίτομος ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού πολέμου 1940-41(1985).
- Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού – Η Ελληνική αντεπίθεσις (14 Νοε. 1940-6 Ιαν.1941) (1966).
- Άγγελος Τερζάκης – Ελληνική εποποιία 1940-1941 (ΓΕΣ 1990).
- Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού – Χειμεριναί επιχειρήσεις-Ιταλική επίθεσις Μαρτίου(7 Ιαν.1941-26 Μαρτ.1941).
- Παυσανίας Κατσώτας (Διοικητής 2/39 Σ.Ε.)– Η Δεκαετία 1940-1950 (1981).
Φωτογραφία: Οι αξιωματικοί του 2/39 Συντάγματος Ευζώνων Μεσολογγίου
——————————————————————————————————-
Η μνήμη είναι μια δυνατότητα για να διευρύνουμε το μέλλον
και όχι για να το συρρικνώσουμε στο ήδη ξεπερασμένο παρελθόν
