10 Σεπτεμβρίου 1944:
η κατάσταση του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου
Αναφορά Τολιόπουλου (Κεφάλαιο 3)
«Τα Εαμικά Τμήματα την 10ην του μηνός
επλησίασαν τας ημετέρας γραμμάς χωρίς όμως να επιζητήσουν επαφήν»
του Γεωργίου Τολιόπουλου, Ταγματάρχη του Τάγματος Ασφαλείας στο Αγρίνιο και αρχιεκτελεστή των 120 στην Αγία Τριάδα
α) Κατάστασις της 10ης Σ/βρίου 1944
Αί Γερμανικοί δυνάμεις είχον συμπληρώσει την συμπτυξίν των, και απέμεινεν εν τη πόλει του Αγρινίου το τμήμα της οπισθοφυλακής, το οποίον και ενήργησεν όλας τας ανατινάξεις των πυρομαχικών και την καταστροφήν του Γερμανικού υλικού όπερ έμελλεν να εγκαταληφθή εν τη πόλει και την 17ην ώραν ήρχισεν συμπτυσσόμενον Β.Δ. του Αγρινίου, αφού ο επικεφαλής αυτού Ίλαρχος Μύλερ ελθών εις επαφήν μετά της Δ/σεως του Τάγματος, κατέστησεν γνωστόν εις ταύτην ότι, το υπ’ αυτού Τμήμα θα διενυκτέρευε πέραν του Συνοικισμού του Αγ. Κωνσταντίνου και ότι εις περίπτωσιν κατά την οποίαν το Τάγμα είχεν ανάγκην τοπικής ενισχύσεως, θα ηδύνατο να προσφέρη βοήθεια μόνον διά πυρών πυροβολικού. Την δήλωσίν του ταύτην ο Ίλαρχος Μύλλερ, όχι μόνον δεν ετήρησεν, αλλά διελθών μετά του Τμήματός του και τον τόπον, ως εδήλωσε ότι θα παρέμεινεν κατά την νύκτα της 10ης, διέβη την γέφυραν του Αχελώου την οποίαν ανατινάξας περί την 10ην νυκτερινήν ώραν, ήρχισεν πορευόμενος διά νυκτερινής συντόμου πορείας προς Αμφιλοχίαν, ακολουθών την Αμαξιτήν οδόν Αγρινίου – Αμφιλοχίας.
Τα γεγονότα άτινα διεγράφησαν την 10ην Σ/βρίου 1944 ως προς την Γερμανικήν κίνησιν απέδειξαν τούτο, ότι το Γερμανικόν τμήμα εφοβείτο ενέργειαν εκ μέρους του Τάγματος εναντίον του, έχον προς τούτο καθωρισμένας Δ/γάς της 104 Μερ/χίας ήτις επίστευεν απολύτως εις μίαν ενέργειαν του εν Αγρινίω Τάγματος εναντίον της Γερμανικής Δυνάμεως, δεδομένου ότι η εν λόγω Μερ/χία συμπτυσσομένη προέβη εις την αχρήστευσιν των τριών τεθωρακισμένων αυτοκινήτων του Τάγματος, εις την επίταξιν όλων των αυτοκινήτων και ιπποκινήτων μέσων μεταφοράς της πόλεως, ως επίσης και εις την επίταξιν των ζώων της περιοχής Αγρινίου, ίνα μή καθίσταται εύκολος η ταχεία κίνησις του Τάγματος δι’ ον σκοπόν προαναφέρθη.
β) Τακτική κατάστασις του Τάγματος της 10ης Σ/βρίου 1944
Η αρμοδία υπηρεσία του Τάγματος είχεν συλλέξει πληροφορίας εκ των προηγουμένων ημερών, ότι είχεν παρουσιασθή διά τακτικήν ενέργειαν εναντίον του Τάγματος, η 1η Ταξιαρχία Ταγ/χου Αρέθα, Σύνταγμα υπό Διοικητήν τον Ζούλαν Ευθύμιον, 42ον Σύνταγμα υπό Διοικητήν Βερμαίον, Λοχαγός Γρηγοριάδης, ως επίσης το εφεδρικόν Σύνταγμα 36ον με συνολικήν δύναμιν του αποσπάσματος τούτου των 1300-1500 ανδρών και ότι, πυροβολαρχία Ορειβατικού Πυρ/κού ώδευεν προς ενίσχυσιν του αποσπάσματος επιθέσεως εναντίον του Αγρινίου. Τα εν λόγω Εαμικά Τμήματα την 10ην του μηνός επλησίασαν τας ημετέρας γραμμάς χωρίς όμως να επιζητήσουν επαφήν.
Το Τάγμα διέθετε πέντε (5) Λόχους Τυφεκιοφόρων και 1 Λόχον Πολυβόλων μεθ’ ενός βαρέος όλμου, συνολικής δυνάμεως 800 ανδρών. Διά της δυνάμεως του ταύτης, εγκατέστησε μίαν περιφερειακήν γραμμήν αντιστάσεως πέριξ της πόλεως Αγρινίου, καταλαβών εδαφικά σημεία, αρκετά ισχυρά ως προς την Β.Δ. πλευράν της πόλεως.
Η διάταξις του σχεδίου αμύνης του Τάγματος είχεν ως κάτωθι:
i) 1ος Λόχος.
Διοικητής: Εφ. Υπολ/γός Μηλιάδης Ελευθ. επί του Β.Α. σημείου της πόλεως με γραμμήν αντιστάσεως την εδαφικήν τοιαύτην την διερχομένην από υδραγωγείου μέχρι οικίας Δαναρά σχηματίζων ούτω δύο νησίδας αντιστάσεως αίτινες εδέσποζον όλης της Α. πλευράς της πόλεως.
ii) 2ος Λόχος.
Διοικητής ο Εφ. Ανθ/γός Παπούτσης Γρηγόριος είχεν ενταχθή επί του χωρίου Δοκίμιον ως γενική πρωτοφυλακή του Τάγματος, εξασφαλίζον την διατήρησιν της πεδιάδος Αγρινίου από πάσαν εχθρικήν προσβολήν εκ Καλυβίων Αγγελοκάστρου και ενδεχομένως εκ Ζαπαντίου.
iii) 3ος Λόχος.
Διοικητής ο Λοχαγός Τσάπινας Γεώργιος επί του Α. σημείου της πόλεως ελέγχων και υποστηρίζων τας αμαξιτάς οδούς Αβόρανης – Μεσολογγίου διά δύο νησίδων αντιστάσεως.
iv) 5ος Λόχος.
Διοικητής ο Εφ. Λοχαγός Χασουράκης Κων/τίνος επί των βορείων αντερισμάτων έξωθεν του συνοικισμού Αγ. Κων/τίνου, έχων ως αποστολήν την επιτήρησιν και υποστήριξιν των οδών Ζαπαντίου – Αμφιλοχίας.
v) 6ος Λόχος.
Διοικητής ο Εφ. εκ Μον. Ταγ/χης Σκεύης επί του Νεκροταφείου της πόλεως με επιτήρησιν της οδού Καλυβίων – Ζαπαντίου.
vi) Λόχος πολυβόλων.
Διοικητής ο Ταγ/χης Σούρτος Ματθαίος. Τα πολυβόλα κατενεμήθησαν κατ’ οργανικά τμήματα εις τους Λόχους τοιουτοτρόπως ώστε είχεν επιτευχθή μία τελεία υποστήριξις και πλαγιοφύλαξις των τμημάτων βασιζομένη επί σχεδίου πυρός αρκετά ευσταθούς και αποτελεσματικού δι’ αμυντικόν Αγώνα της πόλεως.
vii) Όλμος Βαρύς.
Yπό τον Ανθ/στήν Γεωργαντήν Κων. εγκαταστάθη εις τον Β.Α. τομέα και επί των υψωμάτων αυτού εις τρόπον ώστε να δύνανται διά των πυρών του να απαγορεύη πάσαν εχθρικήν συγκέντρωσιν εις τας πέριξ της πόλεως προσβάσεις.
viii) Μηχανοκίνητον τμήμα.
Μετά 30 ανδρών του ΙΙ Γραφείου και 15 ανδρών του Φρουραρχείου εις την διάθεσιν της Δ/σεως του Τάγματος και επί πλέον απόσπασμα χω-ροφυλάκων Δ.Χ. Αγρινίου όπερ ενετάγη εις τον ανατολικόν Τομέα προς συμπλήρωσιν κενού. Ετέρα δε δύναμις χωροφυλάκων απησχολείτο διά την εσωτερικήν υπηρεσίαν της πόλεως.
Η ανωτέρω διάταξις των Τμημάτων του Τάγματος απετέλει μίαν γραμμήν αντιστάσεως εν τω Β. Τμήματι της πόλεως εις ο διάκεινται λόφοι οίτινες διευκόλυνον την άμυναν αρκετά ισχυράν, μειονεκτική όμως υπήρξε η θέσις των τμημάτων μας εις τους άλλους τομείς εις ους η άμυνα ήτο δύσκολος λόγω της μορφολογίας του εδάφους.
Το σχέδιον του Τάγματος συνεπληρούτο διά την γενικής αποστολής των Τμημάτων του, άμυναν επί τόπου μέχρις εσχάτων, χωρίς να εκδηλωθή πρωτοβουλία επιθέσεως δι’ άπαντα τα τμήματά του.
Ηθικόν των Αξ/κών του Τάγματος: Παρ’ όλο το δύσκολον της τακτικής καταστάσεως εις ην ευρέθη λίαν αποτόμως το τάγμα, εν τούτοις, το Ηθικόν των στελεχών ήτο αρκετά πολύ καλόν, εν αντιθέσει προς το των οπλιτών και ειδικώτερον των στρατευθέντων εξ Αγρινίου όπερ δεν ήτο καλόν. Γενική εντύπωσις επί των τελευταίων ήτο ότι εις ενδεχομένην σκληράν εμπλοκήν δεν θα επολέμουν αλλά μάλλον θα ηυτομόλουν προς τον εχθρόν, συνεκρατούντο όμως λόγω των σκληρών μέτρων ότινα η Διοίκησις του Τάγματος εφήρμοζεν.
γ) Προθέσεις και Σκοποί Δ/σεως Τάγματος.
Η Διοίκησις του Τάγματος απηγόρευσεν εις τα υπ’ αυτήν διατεταγμένα τμήματά της την πρωτοβουλίαν πάσης επιθετικής κινήσεως οιουδήποτε τμήματος εντεταγμένου εν τη γραμμή αμύνης του Τάγματος και αν τούτο ακόμη ήθελεν προκληθή εκ μέρους των Εαμικών άνευ της δ/γής του υποφαινομένου. Σκοπός της δ/γής ταύτης υπήρξε το ν’ αποφευχθή αιματοχυσία μεταξύ Ελλήνων και προς τούτο ήτο διατεθειγμένη ν’ αποφύγη κατά το δυνατόν εμπλοκήν μετά των Εαμικών Τμημάτων εφ΄όσον ταύτα δεν θα επέμενον εις την καταστροφήν ή σύλληψιν των Τμημάτων του Τάγματος.
Η επιθυμία δε του Τάγματος και η προσπάθεια του Επιτελείου του ήτο η εφαρμογή σχεδίου μελετηθέντος και καταστρωθένος και το οποίον αφεώρα την επίθεσιν των δυνάμεων του Τάγματος εναντίον της υποχω-ρούσης Γερμανικής φάλαγγος και εφ΄όσον θα εξησφαλίζετο η μή επίθεσις των Εαμικών δυνάμεων ή η παραμονή εις τας θέσεις των άνευ επιθετικής προσπαθείας.
Προς εφαρμογήν του σχεδίου τούτου, απέστειλε τον Ταγ/χην Πεζ. Σταματίου Ευαγγ. μετά του Δ/τού Χωρ/κής Ταγ/χου Τζωρτζάκη Γεωργίου και του Δημάρχου της πόλεως Καραμανίδη… οίτινες, συναντηθέντες μετά του δ/τού εντεταγμένου εις τον τομέα μας 42 Σ/τος του ΕΛΑΣ Βερμαίου εζήτησαν όπως, τμήματα του ΕΛΑΣ ν’ αποσυρθούν από τα πέριξ του Αγρινίου και να ενεργήσουν επίθεσιν κατά του κυρίως όγκου των συμπτυσσομένων Γερμανικών Στρατευμάτων προς Αμφιλοχίαν, ενώ το Τάγμα δι’ όλων του των δυνάμεων θα επετίθετο εναντίον της συμπτυσσομένης Γερμαν. οπισθοφυλακής παρά τον Αχελώον, Και ότι την τύχην του Τάγματος θα την ερύθμιζε διά δ/γών της η Ελληνική Κυβέρνησις Καΐρου, προκαλουμένη προς τούτο δι’ αμέσου αποστολής Ραδιοτηλεγραφήματος παρά του Αμερικανού Αντιπροσώπου της διασυμμαχικής επιτροπής περιοχής Αγρινίου, όστις και παρίστατο κατά την συνάντησιν ταύτην, δη-λώσας ότι αναλαμβάνει να τηλεγραφήση δι’ ιδίων του μέσων προς την Κυβέρνησιν διά την λύσιν της εκκρεμούσης καταστάσεως. Ούτος όμως, όχι μόνον δεν εδέχθη τας προτάσεις μας, απεναντίας δε εζήτησε την άμεσον παράδοσιν των όπλων και την αιχμαλωσίαν του Τάγματος και ότι εν εναντία περιπτώσει αι δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. θα ήρχιζον αμέσως τον επιθετικόν αγώνα προς κατάληψιν της πόλεως και αιχμαλωσίαν του Τάγματος.
Η αποσταλείσα επιτροπή έχουσα υπ’ όψιν τας προθέσεις του Τάγματος και την επιθυμίαν των Αξ/κών αφ’ ενός, αφ’ ετέρου την μοναδικήν ευκαιρίαν ήτις εδίδετο εις το Τάγμα όπως εξουδετερώση μέγιστον μέρος της Στρ/κής Γερμαν. φάλαγγος επ’ ωφελεία του συμμαχικού αγώνος, εξήντλησε όλα της τα μέσα όπως πεισθή ο ελασίτης ούτος Αξ/κός και εκμεταλλευθούμε όλοι μαζύ την ευκαιρίαν ταύτην και συντρίψωμεν σοβαράν δύναμιν της συμπτυσσομένης 104 εχθρικής Γερμαν. Μεραρχίας και αφού εξόρκισε τούτον εις τα πατριωτικά του αισθήματα ηναγκάσθη ν’ αποχωρήση. Μετά την αποχώρησιν της επιτροπής ταύτης ο Ε.Λ.Α.Σ. ήρχισεν την επίθεσιν εναντίον των τεταγμένων δυνάμεων του Τάγματος με σκοπόν την άμεσον κατάληψιν του Αγρινίου.
Διαβάστε όλη την αναφορά Τολιόπουλου στο link που ακολουθεί:
«Περί της ιστορίας του Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου»
Φωτογραφία: Ταγματασφαλίτες
