Μπουκάι: «Υπάρχει πάντα κάτι στην επιτυχία,/που ενοχλεί ακόμα/
και τους καλύτερους φίλους σου./ Κανένας δεν αντέχει την επιτυχία σου,/
ενώ στην αποτυχία σού συμπαραστέκονται/ακόμα και οι εχθροί σου»
Η ανθρώπινη ύπαρξη είναι από τη φύση της πολυδιάστατη. Εκείνο, όμως, που την ξεχωρίζει από τα άλλα θεϊκά-φυσικά δημιουργήματα είναι η λογική και η ελεύθερη βούληση. Τα ποιοτικά και μοναδικά αυτά χαρακτηριστικά του ανθρώπου αποτέλεσαν τη βάση για την ανέλιξη και ολοκλήρωσή του αλλά και για την κοινωνική πρόοδο. Ωστόσο η ατομική εξέλιξη και η κοινωνική πρόοδος έγιναν πραγματικότητα μέσα από μία εσωτερική ανάγκη – δύναμη, την επιτυχία, που συνθέτει τα δύο παραπάνω βασικά γνωρίσματα (λογική – ελεύθερη βούληση).
Όταν η εσωτερική ανάγκη για επιτυχία υπηρετείται με «φυσικούς όρους και τρόπους» ενεργοποιεί τον εσωτερικό μας κόσμο και συμβάλλει αποφασιστικά στην ατομική εξέλιξη και στην κοινωνική πρόοδο. Αυτοί οι «φυσικοί όροι και τρόποι» σχετίζονται με την ηθική των κινήτρων, των μέσων και των στόχων που τίθενται.
Ο πολλαπλός ρόλος της Επιτυχίας
α. Επιτυχία και Αυτογνωσία
Πρωτίστως η αξία της επιτυχίας διαφαίνεται στον ψυχολογικό – συναισθηματικό τομέα. Αρχικά αφυπνίζονται όλα τα θετικά και δημιουργικά στοιχεία του εσωτερικού κόσμου του ατόμου. Ειδικότερα καλλιεργούνται το θάρρος, η θέληση, η υπομονή και η καρτερικότητα. Ισχυροποιείται η βούλησή του, η αποφασιστικότητα και εθίζεται στην αγωνιστική στάση ζωής. Επίσης η επιτυχία προϋποθέτει αλλά και συντείνει στην αυτογνωσία και στον αναγκαίο αυτοέλεγχο. Το άτομο νιώθει ανεξάρτητο και κατακτά ένα υψηλό επίπεδο εσωτερικής ελευθερίας.Η επιτυχία καθίσταται, επίσης, καθοριστικός παράγοντας ψυχικής πληρότητας και ισορροπίας. Η αυτοεκτίμηση είναι πάντα συνάρτηση του μεγέθους-πλήθους των επιτυχιών στους επιλεγμένους στόχους.
«Βρισκόμουν πάντα στο σωστό μέρος, τη σωστή στιγμή, αλλά εγώ οδηγούσα τον εαυτό μου εκεί» (Μπομπ Χόουπ)
β. Επιτυχία και Σκέψη
Εξίσου, όμως, σημαντική θεωρείται η συνδρομή της επιτυχίας στην πνευματική ανέλιξη του ατόμου. Ειδικότερα η επιτυχία οξύνει την κριτική σκέψη, αυξάνει την αντιληπτική ικανότητα, ενισχύει την οξυδέρκεια και γενικότερα κινητοποιεί το πνευματικό οπλοστάσιο. Το άτομο στην προσπάθειά του να κατανοήσει τα αντικειμενικά δεδομένα (βασικός όρος της επιτυχίας) εθίζεται στην συνθετική και αναλυτική σκέψη, στον ορθολογισμό και στις λογικές αξιολογήσεις. Επιπλέον ανθοφορεί η προνοητικότητα, η ευθυκρισία και η δεκτικότητα σε νέες θέσεις – ιδέες. Γενικότερα η επιτυχία πυροδοτεί όλα τα θετικά στοιχεία της πνευματικής υπόστασης του ατόμου.
γ. Επιτυχία και Κοινωνική ωρίμανση
Θα ήταν, όμως, ασυγχώρητη αβλεψία, αν δεν προσμετρούσαμε στα θετικά της επιτυχίας και την κοινωνική ωρίμανση του ατόμου. Το υποκείμενο επικοινωνεί με τους συνανθρώπους, συνάπτει σχέσεις και συγχρωτίζεται με ένα πλήθος διαφορετικών ανθρώπων στον δρόμο προς την τελική πραγμάτωση των στόχων. Συνεργάζεται ή ανταγωνίζεται, συγκρούεται και δοκιμάζει τις δυνάμεις του σε σχέση με τους άλλους και τα αντίπαλα συμφέροντα. Γνωρίζει τα όρια του ατομικισμού και της κοινωνικής συνείδησης κι έτσι καθίσταται φορέας τόσο κοινωνικών όσο και ηθικών αξιών (συντροφικότητας, αλτρουϊσμός, σεβασμός, ανεκτικότητα).
Γενικότερα η επιτυχία βοηθά να κρίνουμε την πραγματικότητα, να τη διαχειριζόμαστε και να την επαναπροσδιορίζουμε. Αναβαθμίζει το ρόλο του εγώ μας και το απελευθερώνει από τη σισύφεια κατάρα να επαναλαμβάνει χωρίς νόημα την καθημερινότητά του. Αυτό συμβάλλει στο μετασχηματισμό του ατόμου σε μαχητή της ζωής που κάθε στιγμή βιώνει το αίσθημα της κοινωνικής αποδοχής που είναι τόσο αναγκαία για τη συγκρότηση ενός συνεκτικού και ανθεκτικού εγώ.
Το άλλο πρόσωπο της επιτυχίας
Σε όλα τα παραπάνω θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς πως η επιτυχία έχει και τη σκοτεινή της πλευρά και μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά για το άτομο. Επειδή στη ζωή μας τίποτα δεν είναι σύμβολο του απόλυτου καλού ή κακού κρίνεται φρόνιμο να φωτιστεί και η αρνητική εκδοχή της επιτυχίας, όσο κι αν αυτό φαντάζει παραδοξότητα.
Όπως τονίστηκε όταν η επιτυχία κινείται σε υγιή βάση αποτελεί παράγοντα προόδου και εξέλιξης. Ωστόσο, όταν η ανάγκη για επιτυχία υπερβεί τα «νόμιμα» και τα «φυσικά» πλαίσια εγκυμονεί δυσάρεστα αποτελέσματα για το υποκείμενο. Όταν, δηλαδή, η επιτυχία καταστεί το μοναδικό κίνητρο σε όλα τα επίπεδα της ζωής – αυτοσκοπός – συνοδεύεται από καταστροφικά αποτελέσματα.
Ειδικότερα η επιτυχία πολλές φορές τρέφει την οίηση και την σφαλερή αντίληψη της ανωτερότητάς μας έναντι των άλλων. Μας ωθεί σε μια ψευδαίσθηση – υπερεκτίμησητων δυνατοτήτων μας, γεγονός που γεννά συμπεριφορές έπαρσης, υπεροψίας και αλαζονείας. Χάνουμε την αίσθηση του μέτρου και παύουμε να λειτουργούμε με βάση τον ορθολογισμό. Γινόμαστε εύκολα πρεσβευτές της ματαιοδοξίας και της κενοδοξίας. Αποτέλεσμα όλων αυτών των αρνητικών μια στάση απαξίωσης και υποβιβασμού των συνανθρώπων μας.
Όταν, επίσης, καθίσταται έμμονη ιδέα, σύνδρομο ζωής και απόλυτος σκοπός –αυτοσκοπός επιδρά αρνητικά σε ψυχολογικό επίπεδο. Συνοδεύεται από πλήθος ψυχολογικών προβλημάτων, όπως νευρώσεις, άγχος, αγωνία και ανασφάλεια. Η επιθυμία για φιλοπρωτία και προσωπική προβολή φθείρει ψυχικά το άτομο και το εγκλωβίζει στον εφιάλτη της πιθανότητας μιας αποτυχίας που θα αποδομούσε κάθε στοιχείο αυτοπεποίθησης. Κι αυτό, γιατί ο «πετυχημένος» δύσκολα συμβιβάζεται με την ήττα και τη «δεύτερη θέση».
Η μεγαλομανία και το αίσθημα του «ανικανοποίητου»- παράγωγα φαινόμενα μιας λανθασμένης διαχείρισης της επιτυχίας – τρέφουν έναν αρρωστημένο ναρκισσισμό κι έναν υπέρμετρο εγωκεντρισμό που με το χρόνο επωάζουν αντικοινωνικές συμπεριφορές και ιδιοτελείς πράξεις. Έτσι η επιτυχία μπορεί να γεννήσει την επιθυμία για χρήση αθέμιτων μέσων που από τη φύση τους εμπεριέχουν στοιχεία αμοραλισμού και αντικοινωνικότητας. Παρατηρείται, δηλαδή, μία άμβλυνση της ηθικής συνείδησης, ένας ηθικός σχετικισμός κι ένας ηθικός εκτραχηλισμός.
Ανάλογα φαινόμενα εμφανίζονται και στην επιλογή των στόχων. Γιατί, όταν η επιτυχία τυφλώνει το νου κι αποφλοιώνει τον ηθικό κώδικα τότε και η επιλογή των στόχων γίνεται με βάση την προσωπική επιβεβαίωση και όχι την προαγωγή του κοινού καλού και την ηθική τελείωση του ατόμου.
Η διαχείριση της επιτυχίας
Βέβαια, ο άνθρωπος, δεν μπορεί να ζήσει και να παραμείνει άνθρωπος χωρίς το στοιχείο που τον δικαιώνει και τον επικυρώνει: τη δημιουργία και την επιτυχία. Για να μην καταστεί, όμως, η επιτυχία πηγή κακών και ανθρωποβόρων – ψυχοβόρων καταστάσεων απαιτείται συνεχής εγρήγορση και η αποδοχή του μέτρου σε κάθε πράξη μας.
Επειδή στη ζωή μας τίποτα δεν είναι μόνιμο, συνεχές και σταθερό, πρέπει να εθίζουμε στην ειρηνική συνύπαρξη τόσο με τις επιτυχίες όσο και με τις αποτυχίες. Διαφορετικά κινδυνεύουμε παρασυρόμενοι από τη μέθη και το μύθο της επιτυχίας να ακυρώσουμε τα υγιή βάθρα της ζωής μας και να επιβεβαιώσουμε τον Καβαφικό στίχο «Υπεροψίαν και μέθην θα είχε ο Δαρείος».
Οι συνταγές για τη σωστή διαχείριση της επιτυχίας σπανίζουν ή δεν πείθουν. Η λύση βρίσκεται στον αυτοπροσδιορισμό: «Το να βρεις το κέντρο σου/και να το αφήσεις σε οδηγεί/είναι η μοναδική ευτυχία/που μπορεί να συμβεί στον κόσμο»
Η προτροπή που ακολουθεί αφορά τους φοβισμένους και αυτούς που αναζητούν τη σιγουριά στην αγέλη: «Αν θέλεις να πετύχεις,/αν θέλεις να σε τιμά/η κοινωνία/ και να σε σέβονται οι μάζες,/ το πρώτο πράγμα/ που χρειάζεται να κάνεις/ είναι να πάψεις να είσαι/ ο εαυτός σου./ Κρύψε τον εαυτό σου/ και να λειτουργείς σύμφωνα/ με τις προσδοκίες των άλλων» (Μπουκάι).
Επιμύθιο
Ωστόσο ο άνθρωπος δεν πρέπει να διαχειρίζεται σωστά μόνον την επιτυχία αλλά και την αποτυχία. Κι αυτό γιατί και αυτή συνιστά πηγή μάθησης και εμπειριών. Μάς προετοιμάζει ψυχολογικά για την αρνητική τροπή της ζωής μας και μάς συμφιλιώνει με τους φόβους, τις αδυναμίες και τα «κενά» μας. Το «δικαίωμα στην αποτυχία» μπορεί να μάς διδάξει περισσότερα από μία λαμπρή επιτυχία.
Το μεγαλύτερο δίδαγμα είναι η ενδυνάμωση της αντοχής και η ισχυροποίηση της θέλησής μας. Γιατί η αποτυχία μπορεί και πρέπει να γίνει η αφετηρία για μια νέα προσπάθεια για επιτυχία.
Κι αυτό γιατί:
«Γιατί βαθιά μου δόξασα και πίστεψα τη γη
και στη φυγή δεν άπλωσα τα μυστικά φτερά μου,
μα ολάκερον ερίζωσα το νου μου στη σιγή,
να που και πάλι αναπηδά στη δίψα μου η πηγή,
πηγή ζωής, χορευτική πηγή, πηγή χαρά μου»
(Α. Σικελιανός)
* Το κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο μου ” ΙΔΕΟπολις “(ΕΚΔΌΣΕΙΣ Λιβανη, Αθήνα 2019)
