Takis: «Επανάσταση είναι η ανασκολόπιση των πραγμάτων,
οι ριζικές αλλαγές σε μία στάση»
- Επιμέλεια: Λευτέρης Τηλιγάδας
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γεννήθηκε στις 25 Οκτωβρίου του 1925 στην Αθήνα. Ήταν το έκτο παιδί μίας οικογένειας με εφτά παιδιά. Αν και οι γονείς του υπήρξαν ευκατάστατοι, με την καταστροφή της Σμύρνης, ο πατέρας του, ο οποίος ήταν κτηματίας, έπεσε έξω με αποτέλεσμα η οικογένεια να δοκιμαστεί σκληρά από τη φτώχεια. Τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια συμπίπτουν με τη δικτατορία του Μεταξά και τη Γερμανική κατοχή, κατά τη διάρκεια της οποίας υπήρξε ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ, γεγονός που είχε ως συνέπεια την καταδίκη του σε εξάμηνη φυλάκιση.
Υπήρξε αυτοδίδακτος εκ πεποιθήσεως, και με έρευνα, μελέτη και πειραματισμούς κατάφερε να αποτελέσει έναν από τους ανανεωτές της γλυπτικής, βασίζοντας την καλλιτεχνική του έκφραση και δημιουργικότητα στη λειτουργική χρήση των φυσικών νόμων. Το φως, αλλά και η κίνηση σε κάθε της μορφή -μηχανική, ηλεκτρομηχανική, θερμική, μαγνητική, υδροδυναμική – είναι στοιχεία που αποτελούν βασικούς πυρήνες του έργου του.
Η αυτοβιογραφία του Τάκι έχει εκδοθεί δύο φορές. Η πρώτη φορά ήταν στο Παρίσι το 1961 από τον εκδοτικό οίκο Julliard με τίτλο “Estafilades”. Στα ελληνικά εκδόθηκε το 2005 από τις εκδόσεις Φερενίκη με τίτλο “Takis”.
Το περιοδικό New Scientist, σε άρθρο του με τίτλο «Οι ήχοι του αύριο», τον κατέταξε μαζί με τους Ιάννη Ξενάκη και Τζων Κέιτζ στους περισσότερο υποσχόμενους μουσικούς του 20ου αιώνα.
«Πριν 35 χρόνια (το κείμενο είναι του 1990) ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του στη Γαλλία χωρίς καμιά κρατική υποστήριξη. Σήμερα τα πρωτοποριακά του έργα βρίσκονται στα μεγαλύτερα Μουσεία μοντέρνας τέχνης (Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της πόλεως του Παρισιού, Κέντρο George Pompidou, Tate γκάλερι, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Νέας Υόρκης κ.ά.) και στις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές του κόσμου. Το 1984, μάλιστα δημιούργησε τη μεγαλύτερη δημόσια εγκατάσταση στην εικαστική ιστορία του Παρισιού, στη Defense: ένα μνημειακό έργο 49 “Σινιάλα”, με ύψος από 3,50 έως 9,50 μέτρα σ’ ένα χώρο 3.5000 τετραγωνικά, ο οποίος περικλείεται από κερκίδες δικής του έμπνευσης. Το 1988 ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Φρανσουά Μιτεράν τον τίμησε με την ανώτατη διάκριση του Μεγάλου Βραβείου Γλυπτικής». (Τάκης Μαυρωτάς «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 11.1.1990, Ιστορικό Αρχείο)
Καθημερινότητα
«Στη ζωή μου πέρασα πολλές καταθλιπτικές καταστάσεις λόγω οικονομικών δυσχερειών, κυρίως πριν φύγω από την Ελλάδα. Εν τούτοις είμαι άνθρωπος που συνδύαζα πάντα τη δουλειά μου με κάποια στιγμή γιορταστική. Στην ταβέρνα χόρευα, στο φτωχικό μου ατελιέ είχα ένα γραμμόφωνο και νομίζω ότι δεν χάνω ευκαιρία να υπάρχει κάτι γιορταστικό δίπλα μου. Δεν πρέπει να χάνεται κάποιος μέσα στο εργαστήριό του και να δουλεύει χωρίς να ζει. Προτιμώ ο καλλιτέχνης να βρίσκεται σε διαρκή ένταση και να φτιάχνει ωραία πράγματα για την ανθρωπότητα». («ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», συνέντεξη του Taki στον Τάκη Μαυρωτά στις 11.1.1990, Ιστορικό Αρχείο)
«Είναι μία εξέχουσα προσωπικότητα στην ιστορία της τέχνης. Είμαστε ενθουσιασμένοι που φιλοξενούμε το έργο του. Αισθανόμαστε ότι δεν είχε την αρμόζουσα αναγνώριση και θα θέλαμε να το αλλάξουμε αυτό, ώστε ο κόσμος να γνωρίσει και να αρχίσει να κατανοεί πόση επιρροή έχει ασκήσει, πόσο πρωτοπόρος εξακολουθεί να είναι, ώστε όλο το έργο της μακράς καριέρας του να μπορεί να αναγνωριστεί» δήλωσε στο ΑΠΕ- ΜΠΕ, μία εκ των επιμελητών της έκθεσης του Μουσείου Tate, η Έλεν Ο Μάλεϊ.
Οικολογία
«Όλος ο κόσμος επισημαίνει τον κίνδυνο να καταστραφεί η γη. Ο κόσμος πρέπει να πάρει μια στάση οικολογική. Ελπίζω να έχουν επιτυχία οι Οικολόγοι, ώστε να φέρουν μια ισορροπία. Ελπίζω μετά την επανάσταση του Γκορμπατσώφ – εάν καταφέρει να κερδίσει – ότι θα επιτευχθεί μια ισορροπία και ότι οι άνθρωποι θα προσπαθήσουν να σώσουν τη γη.» («ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», συνέντεξη του Taki στον Τάκη Μαυρωτά στις 11.1.1990, Ιστορικό Αρχείο)
Στην 70χρονη και πλέον καριέρα του, πειραματίστηκε με διάφορα υλικά και τεχνολογίες που επήλθαν από τις επιστημονικές εξελίξεις της εποχής. Το 1950, δέχθηκε επιρροή από τις πρώτες εξερευνήσεις των αστρονόμων στις δυνάμεις του σύμπαντος.
Πολιτική
«Είναι μια κρίσιμη εποχή και όλος ο κόσμος το γνωρίζει και οι καλλιτέχνες που αγαπούν τον τόπο τους, έστω και αν ζουν στο εξωτερικό, πρέπει να πάρουν μια θέση και όχι να πουν “δεν με ενδιαφέρει η πολιτική” Για πρώτη φορά ανεπιφύλακτα είμαι με τους Οικολόγους, γιατί έτυχε να τους γνωρίσω και να εκτιμήσω τις θέσεις τους. Κράτησαν καλή στάση όπως και ο Φλωράκης, ο οποίος μου έκανε εντύπωση.
Είναι ένας πολιτικός που ρισκάρισε, ενώ οι άλλοι δεν ρισκάρουν γιατί φοβούνται μην χάσουν καμιά ψήφο. Ο Φλωράκης ρισκάρισε γιατί θέλησε να ερευνηθούν πράγματα και καταστάσεις. Αυτό το έκανε από αγάπη προς τη χώρα του, με κίνδυνο να χάσει.
Η στάση του Φλωράκη και του Κύρκου δείχνει ότι αγαπούν τον τόπο τους, ενώ οι άλλοι το μόνο που κάνουν είναι να δημιουργούν φατρίες. Είχαμε τη Ν.Δ πριν τον Παπανδρέου και είχαμε και τον Παπανδρέου. Και οι δύο παρατάξεις είχαν ένα στοιχείο φατρίας.
Στην αρχή πίστεψα και εγώ στην αλλαγή, γιατί άκουσα πολλές υποσχέσεις. Όλοι ήμασταν υπέρ του Παπανδρέου και κυρίως οι άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών. Περίμενα μια κυβέρνηση που θα έκανε πραγματική αλλαγή. (…) Για οχτώ χρόνια κοροϊδεύανε ότι θα κάνουν Μουσείο μοντέρνας τέχνης (…) Προσέφερα έργο μισού εκατομμυρίου δολαρίων , του Jean Tignely, για να γίνει ο σπόρος ενός Μουσείου. Τίποτα, αυτοί ήταν απασχολημένοι με τον εαυτό τους. Η Μελίνα δεν φταίει. Δυστυχώς, και ο φίλος μου ο Θεοδωράκης λέει ότι η τέχνη προς το παρόν είναι δευτερεύον θέμα». («ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», συνέντεξη του Taki στον Τάκη Μαυρωτά στις 11.1.1990, Ιστορικό Αρχείο)
Τα «Σινιάλα» (1957) αποτελούν έναν από τους βασικούς σταθμούς των έργων του, που εμπνεύστηκε από την αναμονή του σε έναν σταθμό τρένων. Δημιούργησε τα γλυπτά από λεπτούς, εύκαμπτους μεταλλικούς στύλους, με την μορφή κεραιών, με αντικείμενα ή ηλεκτρικά φώτα στην κορυφή τους, τα οποία κινούνται και λυγίζουν με την κίνηση του αέρα γύρω τους.
Ένα χρόνο αργότερα, άρχισε να πειραματίζεται με τους μαγνήτες και την ενέργειά τους στα γλυπτά του, αναζητώντας τρόπους για να δείξει τις αόρατες δυνάμεις της φύσης και του κόσμου. Με την ιδιότητα της έλξης και της απώθησης που έχουν οι μαγνήτες στα μέταλλα δημιούργησε ένα νέο χώρο και σύντομα εξέθεσε τα πρώτα του μαγνητικά γλυπτά, με αντικείμενα δεμένα σε νάιλον κλωστή που αιωρούνταν στον χώρο με τη χρήση μαγνητών. Στα «τηλεμαγνητικά» του έργα περιλαμβάνονται το Magnetic Wall, το Télélumière, αλλά και το σημαντικό Magnetic Fields (1969), όπου μαγνητικά εκκρεμή δίνουν κίνηση σε περίπου εκατό γλυπτά.
Γλυπτική
«Οι όροι αυτοί σήμερα έχουν αλλάξει. Ο κόσμος τώρα δεν μιλάει με την ιδέα ότι στη γλυπτική έχεις ένα σκαρπέλο και χτυπάς τις πέτρες. Ο γλύπτης έχει μια σύλληψη και την εκτελεί. Αυτή η σύλληψη δεν είναι απαραίτητο να έχει μια καθορισμένη ύλη και μάλιστα στον αιώνα που ζούμε, όπου καινούργια υλικά προσφέρονται στους καλλιτέχνες. Τα πράγματα έχουν προχωρήσει πάρα πολύ σ’ έναν αιώνα επαναστατικό. Ο τρόπος που εκφράζεται κανείς είναι επαναστατικός». («ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», συνέντεξη του Taki στον Τάκη Μαυρωτά στις 11.1.1990, Ιστορικό Αρχείο)
Οι μαγνήτες χρησιμοποιήθηκαν και για γλυπτά που αποδίδουν κοσμικούς ήχους, συντονισμένους ή τυχαίους. Η εγκατάστασή του Electro-Magnetic Musical 1966, με μία χορδή κιθάρας τεντωμένη σε ένα πάνελ και μία μεγάλη βελόνα που αιωρείται μπροστά της και μετακινείται με τη χρήση μαγνητών, έχει ως αποτέλεσμα να παράγει μυστήριες δονήσεις και μελωδίες, που μεταδίδονται στον χώρο από ενισχυτές. Στην έκθεση του Tate Modern παρουσιάζεται μία σειρά από μουσικά του έργα, όπως μεταξύ άλλων η Μουσική Σφαίρα (1985) και το Gong (1978), φτιαγμένο από το τοίχωμα ενός δεξαμενόπλοιου.
Πολλά από τα υλικά που χρησιμοποιεί στις εγκαταστάσεις του, προμηθεύτηκε από κατάλοιπα στρατιωτικών οχημάτων, αεροσκαφών, ακόμη και από θραύσματα βομβών που συνέλεγε από διάφορες πηγές.
Καλλιτέχνες
«Δεν πιστεύω στη δυστυχία. Είναι μια κατάσταση που επινόησαν οι ρομαντικοί του 19ου αιώνα και η οποία επηρεάζει αρνητικά τους νέους καλλιτέχνες. Ο Γκρέκο είχε ολόκληρη ορχήστρα όταν έτρωγε. Δεν παίζει ρόλο αν είσαι φτωχός ή πλούσιος. Ένα έχεις ένα όραμα, το οποίο έχει κάτι να πει περισσότερο από τον εαυτό σου, θα βγει. Η μόδα που υπήρχε κάποτε, ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να υποφέρει δεν ισχύει για μένα. Το όνειρό μου είναι να μην υποφέρω.» («ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», συνέντεξη του Taki στον Τάκη Μαυρωτά στις 11.1.1990, Ιστορικό Αρχείο)
Ο Τάκις ήταν αυτοδίδακτος. Τα χρόνια μέχρι την εφηβεία του, συνέπεσαν με σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως η δικτατορία Μεταξά και η Γερμανική κατοχή, στη διάρκεια της οποίας υπήρξε ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ.
Το 1954 μετακόμισε στο Παρίσι και το έργο του κέρδισε τον θαυμασμό της παγκόσμιας avant-garde και πολλών καλλιτεχνών. Συμμετείχε στην Art Workers΄ Coalition και η απόφασή του να αποσύρει το έργο του από μια έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέα Υόρκης υπήρξε κίνητρο για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών.
Από το 1955 και μέχρι το τέλος του 1965 ο Takis, ως καλλιτεχνική διάνοια ήδη από τότε, πειραματίζεται με όλα τα στοιχεία του περιβάλλοντος και της φύσης τα οποία μας περιβάλλουν, αλλά αδυνατούμε να εντοπίσουμε με γυμνό μάτι. Αυτά τα στοιχεία θα αποτελέσουν τη βάση της καλλιτεχνικής του πορείας και εξερεύνησης καθώς χάρη σε αυτά διακρίνεται, ξεχωρίζει και καινοτομεί. Εξερευνά τις μαγνητικές δυνάμεις και την ενέργεια των μαγνητικών πεδίων τα οποία αποτελούν ένα από τα θεμέλια του έργου του στην καλλιτεχνική του έρευνα. Πειραματίζεται με τον ηλεκτρισμό, τον ήχο και το φως όπως και άλλοι καλλιτέχνες της γενιάς των Νεο-Ρεαλιστών της δεκαετίας του 1960 στο Παρίσι. Έτσι, μέσω της τέχνης του καθιστά ορατά όλα αυτά τα αόρατα στοιχεία. Επηρεασμένος από όλα όσα αναφέρθηκαν αλλά και από τις κοσμικές δυνάμεις και την επικοινωνία με το υπερπέραν δημιουργεί Τηλεγλυπτά και Τηλεπίνακες, Τηλεφώτα, Καντράν, Μουσικά. Την περίοδο εκείνη ταξιδεύει αρκετά συχνά σε όλα τα μεγάλα καλλιτεχνικά και μητροπολιτικά κέντρα του κόσμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πρώτο του ταξίδι του στις ΗΠΑ το 1961 όπου γνωρίζει τον μετέπειτα φίλο του Marcel Duchamp.
Χρονιά ορόσημο της περιόδου εκείνης αποτελεί το 1960, όταν ο Takis πραγματοποιεί την performance L’Impossible – Homme dans l’Espace (Το Αδύνατον – Ο Άνθρωπος στο Διάστημα) σε συνεργασία με το φίλο του Νοτιοαφρικανό ποιητή Sinclair Beiles. Η performance πραγματοποιήθηκε στην γκαλερί Iris Clert στο Παρίσι, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Sinclair Beiles διάβασε το περίφημο μαγνητικό του μανιφέστο: «Είμαι γλυπτό…Υπάρχουν κι άλλα γλυπτά σαν εμένα. Η κύρια διαφορά είναι ότι δε μπορούν να μιλήσουν…Θα ήθελα να δω όλες τις πυρηνικές βόμβες στη Γη να μετατρέπονται σε γλυπτά …» και «εκτοξεύεται στον αέρα» στιγμιαία αιωρούμενος από το μαγνητικό πεδίο ενός μαγνήτη που συνδέεται με τη ζώνη του.
Το 1968 μετακομίζει στη Μασσαχουσέτη όπου προσκαλείται με υποτροφία ως ερευνητής από το πανεπιστήμιο του ΜΙΤ και πιο συγκεκριμένα από το Κέντρο Προηγμένων Οπτικών Μελετών. Εκεί δημιουργεί μια σειρά από Ηλεκτρομαγνητικά γλυπτά. Μελετά την υδροδυναμική ενέργεια και δίνει μορφή στην επινόησή του με τίτλο Υδροδυναμική της Θαλάσσιας Ταλάντωσης, ενώ παράλληλα εμπνέεται και μια σειρά από Υδρομαγνητικά γλυπτά. Ριζοσπαστικός και ανατρεπτικός, συνιδρύει την περίοδο εκείνη την Ένωση Art Workers Coalition με σκοπό την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών ενάντια στην εκμετάλλευσή τους από τους γκαλερίστες, τους εικαστικούς επιμελητές και τα μουσεία. Χαρακτηριστικό γεγονός αποτελεί η εφόρμισή του στο Mουσείο Μοντέρνας Τέχνης με σκοπό να αποσύρει ένα έργο του πριν προλάβει η ασφάλεια του Μουσείου να αντιδράσει. Η συμβολική του αυτή κίνηση γίνεται πρωτοσέλιδο στους New York Times.
Το 1974, έχοντας πλέον επιστρέψει και πάλι στο Παρίσι, ξεκινά να δημιουργεί τα Ερωτικά του γλυπτά. «La force d’attraction est le denominateur commun du magnétisme et de l’érotisme. En 1974, Takis en fait l’equitation dans une série de bronzes réalisés a partir de moulages» (Takis, monographies, Érotique, p.203).
Το 1986 επιστρέφοντας στην Ελλάδα ιδρύει το Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες (KETE) στο Γεροβουνό Αττικής, του οποίου τα επίσημα εγκαίνια πραγματοποιούνται το 1993.
Όντας καλλιτέχνης πολυσχιδής, επιβάλλεται με την περίφημη Τέταρτη Διάσταση, μια αόρατη δύναμη που δημιουργείται από τα μαγνητικά πεδία που μας περιβάλλουν και διαχέονται στο χώρο.
Παρά το γεγονός ότι είναι αναγνωρισμένος για τα κινητικά του γλυπτά, ο Takis πρωτοπορεί και στη δημιουργία σκηνικών, στη μουσική επιμέλεια θεατρικών παραστάσεων και performances. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι συνεργασίες με τον Κώστα Γαβρά για την ταινία Section Spéciale (Ειδικό Δικαστήριο) το 1975, με τον Μιχάλη Κακογιάνη για την παράσταση Ηλέκτρα του Σοφοκλή στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου το 1983 καθώς και την παράσταση Τρωάδες, με το Nam June Paik το 1979, με τη Joelle Léandre και τη χορεύτρια Μάρθα Ζιώγα για την performance με τίτλο Ligne Parallèle Erotique (Παράλληλη Ερωτική Γραμμή) το 1986 καθώς και με τη Βαρβάρα Μαυροθαλασσίτη για την performance «Isis Awakening» (Το ξύπνημα της Ίσιδος) το 1990.
Συνολικά, καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, ο Takis συνεχίζει να διερευνά τα όρια και τα σημεία τομής της καλλιτεχνικής και επιστημονικής αντίληψης, καθώς και της μουσικής, των ήχων και ιδιαίτερα των εικόνων που βρίσκονται σε κίνηση.
Καλλιτέχνης σύγχρονος και πρωτοποριακός, ο Takis ακολουθεί μια καλλιτεχνική πορεία που εκτίθεται στις τέσσερις γωνιές του κόσμου, με ρίζες σε μια γλυπτική παράδοση η οποία κυμαίνεται από την αρχαία ελληνική γλυπτική, τον Giacometti και φθάνουν στα τεχνολογικά αντικείμενα και κατασκευάσματα της σύγχρονης εποχής.
Τα έργα του κοσμούν τις μόνιμες συλλογές των σπουδαιότερων μουσείων του κόσμου όπως το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης George Pompidou στο Παρίσι, το ΜΟΜΑ και το Guggenheim Museum της Νέας Υόρκης, τη De Menil Collection στο Χιούστον, την Tate Modern του Λονδίνου, την Peggy Guggenheim Collection στη Βενετία. Στη Γαλλία, το Μουσείο του Jeu de Paume, το Palais de Tokyo και το Fondation Maeght έχουν οργανώσει μεγάλες αναδρομικές εκθέσεις αφιερωμένες στον καλλιτέχνη.
Το έργο του επίσης εκτίθεται στους κήπους της UNESCO στο Παρίσι και στην περιοχή της La Défense, όπου η γαλλική κυβέρνηση του παραχωρεί τον μεγαλύτερο δημόσιο χώρο που δόθηκε ποτέ στην ιστορία του Παρισιού σε καλλιτέχνη, 3500 τμ για ένα «δάσος» από 49 Φωτεινά Σινιάλα. Έχει επίσης συμμετάσχει δύο φορές στη Documenta στο Κάσελ, μια φορά στην Biennale της Βενετίας και το 1985 στην Biennale του Παρισιού όπου τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο. Το 2001, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποδίδει στο Κ.Ε.Τ.Ε. τιμητική πλακέτα για την προσφορά του καλλιτέχνη στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τα έργα του με τίτλο Ηλεκτρικά Βαρέλια.
