«Ψαρά: Τόπος μνήμης και δόξας»
Αφιέρωμα στα 200 χρόνια
από την καταστροφή των Ψαρών (20 – 22 Ιουνίου 1824).
του Ηλία Γιαννακόπουλου
«Υπέρ γονέων και τέκνων / υπέρ των γυναικών
υπέρ πατρίδος πρόκειται / και πάσης της Ελλάδος
όσιος αγώνας» (Κάλβος)
Στην εθνική μας ιστορία υπάρχουν ημερομηνίες και γεγονότα που είναι τόσο στενά συνυφασμένα με κάποιον συγκεκριμένο τόπο που αδυνατείς να τα εξετάσεις ξεχωριστά. Ο Τόπος, ο Χρόνος και τα Γεγονότα συνθέτουν μία ενότητα που σε αναγκάζει να σταθείς με περισσή προσοχή και σεβασμό σε όσα αυτή ανακαλεί στη μνήμη σου.
Μπορεί η σφαγή της Χίου (30 Μαρτίου 18222) να επώασε τον Φιλελληνισμό της Δύσης και ταυτόχρονα να ενέπνευσε τους ζωγράφους στην αποτύπωση της θηριωδίας των Τούρκων, ωστόσο η καταστροφή των Ψαρών (21-22 Ιουνίου 1824) συγκλόνισε και συγκλονίζει ακόμη μέχρι και σήμερα, αφού σε αυτήν αποτυπώνεται με ενάργεια ο μέχρι θανάτου έρωτας των μαχητών του νησιού για την Ελευθερία ενάντια στον Τούρκο κατακτητή.
Ψαρά … Μία πέτρινη και βραχώδης κουκίδα στο βαθύ μπλε του Αιγαίου. Ένα νησί που το συντροφεύει μια ιστορία με αγώνα και θυσίες για την Ελευθερία, την Τιμή και την Αξιοπρέπεια. Ένα νησί που δίδαξε σε όλον τον κόσμο τα όρια του ανθρώπου αλλά και το χρέος προς την ελευθερία της πατρίδας.
Άνθρωποι φτωχοί, αλλά πλούσιοι σε αξίες και ιδανικά δίδαξαν, ενέπνευσαν και έδωσαν περιεχόμενο σε αφηρημένες έννοιες, όπως: Ελευθερία, Ηρωισμός, Θέληση και Αγάπη για την Πατρίδα.
Έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία και εισέπραξαν τον παγκόσμιο έπαινο και θαυμασμό. Φόβισαν τους εχθρούς της ελευθερίας και γιγάντωσαν τη θέληση εκείνων που αποφάσισαν να «πεθάνουν ελεύθεροι παρά να ζουν δούλοι».
Η ιστορία του νησιού είναι συνώνυμη με την «ολόμαυρη ράχη», όχι μόνο ως τουριστικός τόπος ή διαδρομή αλλά και με τη θυσία των ηρωικών Ψαριανών (20/6/1824). Σε αυτή τη ράχη καταγράφηκε η βαρβαρότητα των κατακτητών αλλά και η γενναιότητα των υπερασπιστών της ελευθερίας. Ενέπνευσε ποιητές και ζωγράφους και προκαλεί τον κάθε επισκέπτη τουρίστα να διαλογιστεί πάνω στην απεραντοσύνη της ευψυχίας των Ψαριανών πραγματώνοντας το Θουκυδίδειο λόγο: «Ους νυν υμείς ζηλώσαντες και το ευδαίμον το ελεύθερον το δε ελεύθερον το εύψυχον κρίναντες, μη περιοράσθε τους πολεμικούς κινδύνους»,(Επιτάφιος).
Ο Διονύσιος Σολωμός το 1825 με αφορμή το ιστορικό γεγονός της καταστροφής των Ψαρών (20/6/1824) από τους Τούρκους, έγραψε το παρακάτω επίγραμμα, στο οποίο η μορφή της προσωποποιημένης Δόξας τιμά τους νεκρούς Έλληνες μέσα σε ένα τοπίο απόλυτης καταστροφής.
« Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη / Περπατώντας η δόξα μονάχη
Μελετά τα λαμπρά παλικάρια / Και στην κόμη στεφάνι φορεί
Γινωμένο από λίγα χορτάρια / Που χαν μείνει στην έρημη γη»
Ψαρά … Η πατρίδα του Βαρβάκη, του Παπανικολή και πολλών άλλων ηρώων. Ψαρά… η πατρίδα του Κωνσταντίνου Κανάρη, του πυρπολητή, που με υπερηφάνεια και αποφασιστικότητα δήλωσε στον αυστριακό καπετάνιο, που του είπε: «Το έθνος σας; Αλλά εσείς δεν έχετε έθνος!» (λίγο υποτιμητικά βέβαια…)
«Σαν δεν έχουμε έθνος, θα το κάνουμε!»
Είναι διαπιστωμένο ιστορικά πως η ιστορική μνήμη αποθηκεύει εκείνα τα γεγονότα που δεν ταυτίστηκαν υποχρεωτικά με μία ένδοξη εθνική νίκη αλλά και με το αδάμαστο φρόνημα των αγωνιστών που γνωρίζοντας το αναπόφευκτο τέλος τους δεν λύγισαν και δεν λιποτάκτησαν. Είναι οι περιπτώσεις που η «θυσία» ως έννοια και πράξη αποκτά πραγματικό περιεχόμενο και αναδεικνύει περίτρανα το ψυχικό μεγαλείο και την ηθική δύναμη όλων εκείνων που στο δίλημμα «ταπεινωμένη ζωή» ή θάνατος προτίμησαν το δεύτερο. Κι αυτό γιατί την ζωή δεν την νοηματοδοτούν μόνον οι επιτυχίες σε υλικό επίπεδο αλλά και ο τρόπος όπως και ο σκοπός για τον οποίο επιλέγεις να πεθάνεις.
Η καταστροφή των Ψαρών (20-21/6/1824) από τους Τούρκους λειτούργησε ως «Νέμεσις» για τους σφαγείς σε μία ύστερη φάση, αφού η βαρβαρότητά τους εκκόλαψε ή τροφοδότησε τον Φιλελληνισμό της δύσης. Το κίνημα αυτό ξύπνησε τις πολιτικές ηγεσίες των Μ. Δυνάμεων της εποχής που άρχισαν να σχεδιάζουν την τιμωρία (Τίσις) των Τούρκων με αποκορύφωμα την Ναυμαχία του Ναβαρίνου (1827) που για πολλούς θεωρείται η ληξιαρχική πράξη γέννησης του νεοελληνικού κράτους.
Τα έθνη και οι λαοί δεν επιζούν μόνο με τους δείκτες της οικονομίας αλλά περισσότερο με το απόθεμα της βούλησης των ανθρώπων για διατήρηση εκείνων των στοιχείων που διαφοροποιούν τον άνθρωπο από το υπόλοιπο ζωϊκό βασίλειο. Κι αυτά είναι: Η ταυτότητα που τη συνθέτουν η Εργατικότητα, η Ευψυχία και ο ανιδιοτελής Πατριωτισμός.
Η σημαία των Ψαρών με τους πολυποίκιλους συμβολισμούς κυματίζει στην «ολόμαυρη ράχη» και παρακινεί κάθε επισκέπτη σε μια διαδικασία προσωπικής αυτογνωσίας αλλά και εθνικής ανάτασης.
«Επί το μέγα ερείπιον / Η Ελευθερία ολόρθη
προσφέρει δύο / στεφάνους / εν΄ από γήϊνα φύλλα
Κι άλλον απ΄ άστρα»
(Κάλβος «Εις Ψαρά»)
Ας συντροφεύει αυτόν τον τόπο αιώνια η Αθάνατος δόξα.
