Το δρόμο της συζήτησης στη Βουλή με σκοπό την ψήφισή του
έχει πάρει ο νέος ΣωφρονιστικόςΚώδικας,
ο οποίος επιχειρεί, όπως ορίζεται στον τίτλο του,
να «αναμορφώσει» και να «εκσυγχρονίσει» τον υπάρχοντα κώδικα.
- της Ιωάννας Δρόσου
Όπως καταγράφεται στο πρώτο άρθρο, σκοπός του κειμένου αυτού είναι «α) η βελτίωση των συνθηκών κράτησης, β) η περαιτέρω θωράκιση των δικαιωμάτων των κρατουμένων, γ) η διασφάλιση της ισότητας στον τρόπο διαβίωσης και η απαγόρευση κάθε δυσμενούς μεταχείρισης των κρατουμένων εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων και δ) η ενίσχυση των φορέων κοινωνικής επανένταξης των αποφυλακισθέντων». Η ανάγνωση του «αναμορφωμένου» και «εκσυγχρονισμένου» κώδικα επιβεβαιώνει την κατάρριψη με γδούπο και των τεσσάρων σκοπών που ευαγγελίζεται.
Από τη στιγμή που θα ψηφιστεί, ο νέος κώδικας υψώνει θεόρατα εξωτερικά τείχη ανάμεσα στους ανθρώπους που κρατούνται και την ελεύθερη κοινωνία, όπως και εσωτερικά τείχη, θεσμοθετώντας διακρίσεις μεταξύ κρατουμένων. Πρόκειται για ωδή στην παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην καταπάτηση των αρχών της ισότητας στη μεταχείριση και της αναλογικότητας, στην ισοπέδωση του «σωφρονισμού», έννοιας για την οποία η κριτική που ασκούμε είναι ότι έχει αποτύχει, αλλά όπου εφαρμόζεται, ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες, τους οποίους αγνοεί η νομοπαρασκευαστική επιτροπή. Είναι η ύστατη προσπάθεια της κυβέρνησης που έχει περάσει δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, διατάξεις, νόμους, υπουργικές αποφάσεις, εντολές που περιορίζουν συστηματικά τα δικαιώματα των κρατουμένων και εξασφαλίζουν πως όσοι άνθρωποι ζουν σε συνθήκες κράτησης θα πρέπει να υποφέρουν ως μέρος της τιμωρίας τους και θα πρέπει να παραμένουν στη φυλακή για όσο το δυνατόν περισσότερο διάστημα.
Η νομοπαρασκευαστική επιτροπή
Η σύνθεση της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής δεν γεννούσε καμία ελπίδα για τις μεταρρυθμίσεις που θα έρχονταν. Πρόεδρός της είχε αυτοδιοριστεί η πρώην –προκειμένου να είναι υποψήφια στις ερχόμενες εκλογές– γενική γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής, Σοφία Νικολάου. Η ίδια είχε διορίσει και τα μέλη της επιτροπής, προβλέποντας την παρουσία μίας και μόνης πανεπιστημιακής καθηγήτριας, της Μ. Αρχιμανδρίτου, η οποία αντικαταστάθηκε τον Δεκέμβρη του 2021 από την καθηγήτρια του Παντείου Χρ. Ζαραφωνίτου. Από τη σύνθεση απουσίαζαν, εκτός από τους γνώστες του αντικειμένου (εγκληματολογία, νομική), και οι δικαστικές ενώσεις, οι οποίες αντικαταστάθηκαν από την επιλογή τριών δικαστών-εισαγγελέων (και πάλι προσωπική επιλογή της Σ. Νικολάου). Αυτή η επιτροπή γέννησε το τέρας που θα αποτελέσει τον οδηγό για τη μεταχείριση των κρατουμένων.
Η έγνοια τους
Μια πρώτη γενική παρατήρηση είναι πως στο νέο Σωφρονιστικό Κώδικα υπήρχε έγνοια τα καταστήματα κράτησης να μετονομαστούν σε σωφρονιστικά καταστήματα, προκειμένου να δημιουργείται η αίσθηση ότι εφαρμόζεται «σωφρονισμός». Επίσης, παγιώνεται η αντεπιστημονική άποψη πως οι φυλακές πρέπει να υπάγονται στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, αποσυνδεδεμένες από το υπουργείο Δικαιοσύνης και, επομένως, από την όποια σχέση των φυλακών με τον μηχανισμό απονομής της δικαιοσύνης. Ακόμα, η γλώσσα που επιλέχθηκε είναι αποτέλεσμα της άγνοιας επί του αντικειμένου και καταλήγει να είναι κακοποιητική. Για παράδειγμα, αναγνωρίζει δύο φύλα μόνο, κατά παράβαση όλων των οδηγιών περί ταυτότητας φύλου, περιγράφει τα άτομα με αναπηρία ως άτομα με ειδικές ανάγκες και τα άτομα με ψυχικές παθήσεις ως άτομα με ψυχιατρικά προβλήματα. Ακόμα διασφαλίζει ότι η σύνθεση του Κεντρικού Επιστημονικού Συμβουλίου Φυλακών (του μηχανισμού εύρυθμης λειτουργίας, ελέγχου, αλλά και ιδεολογικής συνάφειας, εν ολίγοις, για τις φυλακές) θα είναι κάθε φορά η επιθυμητή για τον αρμόδιο υπουργό Προστασίας του Πολίτη, χωρίς να προϋποτίθενται οι επιστημονικές γνώσεις και ικανότητες. Δεν προβλέπεται πως οι τέσσερις πανεπιστημιακοί που θα μετέχουν στο επταμελές όργανο θα έχουν εξειδικευμένη γνώση (στην προηγούμενη διατύπωση ήταν υποχρεωτικό το επιστημονικό αντικείμενο να είναι συναφές), αρκεί να είναι πανεπιστημιακοί (εδώ ο υπουργός Δικαιοσύνης είναι μικροβιολόγος) και επιπλέον οι νομικοί «προτιμάται» –που σημαίνει ότι μπορεί και όχι– να ενασχολούνται με θέματα «ποινικού ή σωφρονιστικού ή συνταγματικού ή ευρωπαϊκού δικαίου».
Ξανά οι φυλακές ασφαλείας
Επί των άρθρων: Στο άρθρο 12 «διάκριση και διαχωρισμός των κρατουμένων» θεσμοθετούνται ξανά οι φυλακές υψίστης ασφαλείας (πρώην τύπου Γ), οι οποίες εφεξής θα λέγονται «Σωφρονιστικά Καταστήματα Αυξημένης Ασφαλείας». Δεν ορίζεται πώς θα λειτουργούν αυτές – θα ακολουθήσει εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας, ένα ακόμα κείμενο παραβίασης θεμελιωδών δικαιωμάτων, φανταζόμαστε. Ορίζεται όμως ποιοι θα εγκλείονται σε αυτές, επομένως ποιοι θεωρούνται «επικίνδυνοι» κρατούμενοι (αρ. 21 παρ. 3): καταδικασμένοι για το νόμο περί ναρκωτικών με πάνω από δέκα χρόνια κάθειρξη, για εγκληματική οργάνωση, για εσχάτη προδοσία, για εμπρησμό σε δάση, για ανθρωποκτονία με πρόθεση, για εμπορία ανθρώπων, για αρπαγή ανηλίκων, για ληστεία, για εκβίαση. Επιπλέον θα μετάγονται κρατούμενοι (υπόδικοι ή κατάδικοι) που έχουν τελέσει πειθαρχικά παραπτώματα της απόδρασης, της άσκησης βίας κατά μελών του προσωπικού, της κατοχής και χρήσης αιχμηρών και επικίνδυνων αντικειμένων, όσοι δηλαδή δεν είναι «πειθήνιοι» και «πειθαρχημένοι» κρατούμενοι. Ακόμα, κρατούνται οι κρατούμενοι (υπόδικοι ή κατάδικοι) που κρίνονται από το Συμβούλιο της Φυλακής ως ιδιαίτερα επικίνδυνοι, δηλαδή όποιος έχει ξεφύγει από τη μακριά λίστα. Τέλος, μετάγονται σε αυτές τις φυλακές και οι κρατούμενοι που προσωπικά («σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις» αναγράφεται) θα το επιλέξει ο εκάστοτε γ.γ. Αντεγκληματικής Πολιτικής. Αν κρίνουμε από τη θητεία της κ. Νικολάου, πρόκειται για ένα πανίσχυρο όπλο (αρ. 21 παρ. 3) στα χέρια όποιου κατέχει αυτή τη θέση, προκειμένου να ελέγξει απόλυτα τις φυλακές, με το φόβο (τον τρόμο, καλύτερα) της μεταγωγής και ό,τι αυτή συνεπάγεται με τους περιορισμούς που θα προβλέπονται στις φυλακές αυξημένης ασφάλειας. Αντιμετωπίζεται, είναι φανερό, το σύνολο των κρατουμένων ως επικίνδυνοι, με εξαίρεση όσοι κρατούνται για σεξουαλικά αδικήματα, για τους οποίους συγκροτεί επίσημα φυλακές (τα Σωφρονιστικά Καταστήματα για Εγκλήματα κατά της Γενετήσιας Ελευθερίας) ή όσοι κρατούνται για οικονομικά εγκλήματα (Σωφρονιστικά Καταστήματα Οικονομικών Εγκλημάτων, εδώ έως και η σύνταξη είναι επιστημονικά απαράδεκτη, καθώς τα εγκλήματα, δηλαδή οι πράξεις δεν κρατούνται, αλλά τα υποκείμενα αυτών, δηλαδή οι άνθρωποι). Από την άτυπη λειτουργία των φυλακών Ηθών, δηλαδή την κράτηση για σεξουαλικά αδικήματα, έχει αποδειχθεί ότι οι κρατούμενοι ζουν υπό τον απόλυτο έλεγχο του προσωπικού, καθώς η μεταγωγή τους σημαίνει σεξουαλική κακοποίηση, ακόμα και θάνατο, σύμφωνα με τον κώδικα των κρατουμένων. Για τα νέα σωφρονιστικά καταστήματα θα υπάρξουν εσωτερικοί κανονισμοί λειτουργίας, που θα εξειδικεύουν το σχέδιο της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής.
Στο άρθρο 13 παραβιάζεται η προστασία της ανηλικότητας, καθώς αίρεται η ρητή απαγόρευση συγχρωτισμού των ανήλικων κρατουμένων με τους ενήλικους και ορίζεται ότι κρατούμενοι μετεφηβικής ηλικίας (18 έως 21 ετών) μπορεί να μετάγονται και να κρατούνται σε σωφρονιστικά καταστήματα ενηλίκων, «αν συντρέχουν σπουδαίοι λόγοι και κυρίως πειθαρχικοί ή τάξεως». Επομένως και οι ανήλικοι κρατούμενοι θα δύναται να μετάγονται στις φυλακές αυξημένης ασφαλείας. Κανείς δεν γλιτώνει.
Ερώτημα η πρόσβαση στην Υγεία
Στο άρθρο 14, η νομοπαρασκευαστική αποκλείει τις γυναίκες κρατούμενες από την πρόσβαση στο ΕΣΥ, όταν μάλιστα ακόμα δεν έχει ενταχθεί το νοσοκομείο κρατουμένων Κορυδαλλού και το ψυχιατρείο, κατά παραβίαση του δικαιώματος πρόσβασης στην υγεία, και δημιουργεί εντός των γυναικείων φυλακών παράρτημα ψυχιατρικού τμήματος και νοσοκομειακού τμήματος. Πώς και πότε αυτά θα στελεχωθούν, άγνωστο. Αν κρίνουμε από το παράδειγμα των ανδρών, θα αυξηθεί ραγδαία η θνησιμότητα των γυναικών κρατουμένων.
Σχεδιάζεται λουκέτο για τις αγροτικές
Στο άρθρο 21, πέραν των κριτηρίων για τα καταστήματα αυξημένης ασφάλειας, προβλέπεται πως οι αγροτικές φυλακές, οι οποίες υπολειτουργούν τόσα χρόνια, αφού η δυναμικότητά τους δεν καλύπτεται ποτέ, ενώ στις κλειστές φυλακές υπάρχει συνωστισμός, θα στερέψουν από ανθρώπινο δυναμικό. Ουσιαστικά αποκλείονται από τη μεταγωγή τους σε αγροτικές φυλακές όποιοι κρίνονται «επικίνδυνοι», όπως και όποιοι υποπέσουν γενικά σε κάποιο πειθαρχικό. Συγκεκριμένα απαγορεύεται ρητά να μεταγούν σε αγροτική φυλακή όσοι έχουν καταδικαστεί με τον τρομονόμο (όχι γενικά για εγκληματική οργάνωση, αλλά ειδικά για τρομοκρατία) ή για εγκλήματα εσχάτης προδοσίας ή με ισόβια για ανθρωποκτονία στο πλαίσιο εγκληματικής οργάνωσης. Εδώ η νομοπαρασκευαστική έρχεται να παρέμβει για δεύτερη φορά σε δύο χρόνια, επί το αυστηρότερον. Ήδη το 2020 είχαν τροποποιηθεί οι όροι προς το χειρότερο, τώρα αποκλείονται σχεδόν όλοι οι κρατούμενοι. Οι αγροτικές φυλακές είναι μαθηματικά βέβαιο πως σύντομα θα οδηγηθούν σε κλείσιμο (ο μαρασμός έχει επέλθει) καθώς δεν θα έχουν το προσωπικό (δηλαδή και κρατούμενους) για να λειτουργήσουν.
Περιορίζουν τη δυναμικότητα
Στο άρθρο 22, τα σωφρονιστικά καταστήματα ορίζεται ότι θα είναι δυναμικότητας 300 κρατουμένων, όπως και ότι θα λειτουργούν σε αστικές περιοχές ή σε απόσταση από αυτές. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι όποιες φυλακές είναι εντός αστικού ιστού (π.χ. Κορυδαλλός) αλλά και όποιες είναι μεγάλης δυναμικότητας (Τρίκαλα, Μαλανδρίνο, Πάτρα, Λάρισα, Χανιά, Θεσσαλονίκη, Κορυδαλλός, Γρεβενά, Σέρρες, Δομοκός, Ελεώνα Θήβας) δεν μπορούν (δεν είναι νόμιμο) να λειτουργούν. Επομένως, είτε ανοίγει ένα παράθυρο ακόμα στους κρατούμενους να προσφύγουν εναντίον της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) είτε θεσμοθετείται το κλείσιμο φυλακών ή και πτερυγών, που θα επιτείνει το συνωστισμό, καταλήγοντας και πάλι στο ΕΔΑΔ. Επίσης, αυξάνονται τα τετραγωνικά μέτρα ανά κρατούμενο από 4 σε 6 όταν βρίσκονται σε θάλαμο, κάνοντάς μας να γελάμε δυνατά για τη θεσμοθέτηση ενός κανόνα για τον οποίο δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη να εφαρμοστεί.
Θα εκτίουν σχεδόν την ποινή, χωρίς άδεια
Στο άρθρο 50, περιορίζονται μέχρι ασφυξίας οι τακτικές άδειες. Και πάλι έρχονται να παρέμβουν, για δεύτερη φορά μετά το 2020. Έτσι, τώρα οι προϋποθέσεις χορήγησης τακτικής άδειας (το κυριότερο μέσο προετοιμασίας της επανένταξης στην κοινωνία και της σύνδεσης με την ελεύθερη κοινωνία όταν ζει κάποιος σε συνθήκες εγκλεισμού) ουσιαστικά φτάνουν να εξασφαλίσουν ότι θα πρέπει κανείς να περιμένει χρόνια ολόκληρα –έως και δεκαετίες– για να διαβεί την πόρτα της φυλακής παροδικά-δοκιμαστικά, διότι η άδεια είναι και μια δοκιμαστική περίοδος για τον κρατούμενο, για να δουν αν θα υποπέσει σε νέα αδικήματα. Επιτρέψτε μου την λεπτομερή ανάλυση των προϋποθέσεων για να φανεί το μέγεθος των περιορισμών, για ένα θεσμό που δεν απέτυχε ποτέ, αντίθετα, είχε ελάχιστα εώς μηδαμινά στατιστικά παραβίασης των όρων. Μέχρι το 2020, λοιπόν, προϋπόθεση ήταν να έχει εκτίσει το 1/5 της ποινής και να έχει κρατηθεί τουλάχιστον τρεις μήνες. Για τους ισοβίτες το όριο ήταν τα 8 έτη. Επιπλέον προβλεπόταν ως απορριπτικός λόγος η δίωξη για κακούργημα. Τέλος, προβλεπόταν η λεγόμενη «μαντεψιά» για το αν θα κάνει καλή χρήση της αδείας, που ήταν και ο κυρίαρχος λόγος απόρριψης των αιτήσεων. Το 2020, λόγος απόρριψης έγινε η δίωξη για πλημμέλημα, από κακούργημα που ήταν, και θεσμοθετήθηκε ότι για ποινές φυλάκισης (δηλαδή για μικρές ποινές) πρέπει να έχει εκτιθεί το 1/10 [τώρα αυτό γίνεται το 1/8] της ποινής, για ποινές κάθειρξης προβλεπόταν το 1/5 [παραμένει ίδιο τώρα] και για τα ισόβια τα οχτώ χρόνια γίνονταν δέκα [και τώρα γίνονται δώδεκα, όταν ο κρατούμενος όπως θεσμοθετήθηκε το 2021 μπορεί να αιτηθεί αποφυλάκισης στα 18 χρόνια πραγματικής φυλακής, τα λεγόμενα «σκαστά», από τα 16 που ήταν]. Επιπλέον, τώρα φτιάχνεται μία ακόμα κατηγορία, αυτή των πολυισοβιτών, για τους οποίους ανοίγει το δικαίωμα αίτησης για άδεια στα 22 χρόνια (μπορούν να αιτηθούν αποφυλάκιση στα 25 χρόνια από το 2021).
Μιλάμε για τον απόλυτο κοινωνικό αποκλεισμό. Πώς θα βγάλει τη φυλακή του ο κρατούμενος, αν δεν έχει κάτι να περιμένει; Αν δεν έχει μια ευκαιρία να βγει; Η πρώτη συνέπεια αυτής της απόφασης θα είναι να αυξηθεί η βία εντός της φυλακής και το οργανωμένο έγκλημα. Διότι απλά ο κρατούμενος δεν έχει κάτι να χάσει. Η μοίρα του έχει οριστεί από το δικαστήριο. Ο σχολιασμός της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου είναι ενδεικτικός: «Παρατηρείται περαιτέρω αυστηροποίηση του θεσμικού πλαισίου που αφορά τη χορήγηση αδειών κρατούμενων, με την οποία επιχειρείται η –για κάποιους κρατούμενους- εν τοις πράγμασι κατάργηση αυτού του δικαιώματος. Οι περιορισμοί στην περίπτωση κυρίως των πολυισοβιτών αλλά και όσων εκτίουν ποινή ισόβιας κάθειρξης χαρακτηρίζονται εξοντωτικοί (…) Με τις ανωτέρω διατάξεις θεσπίζεται προφανής δεύτερη τιμωρία και διάκριση μεταξύ των κρατουμένων κατά παραβίαση των αρχών της ισότητας στη μεταχείριση και της αναλογικότητας, παρά τις εξαγγελίες περί του αντιθέτου, ενώ η διάταξη ουδόλως συνάδει με τον στόχο της ομαλής επανένταξης».
Με εμπόδια η πρόσβαση στην Παιδεία
Ομοίως, στο άρθρο 53, γίνεται το πρωτοφανές να αναγνωρίζεται το δικαίωμα στην παιδεία με όρους και με εξαιρέσεις. Συγκεκριμένα, δικαίωμα για να αιτηθεί εκπαιδευτικής άδειας κατοχυρώνει αφού έχει εκτίσει μέρος της ποινής του (για υπόδικους ή για κατάδικους με ποινές φυλάκισης 4 μήνες, για κατάδικους με κάθειρξη 12 μήνες, για κατάδικους ισοβίτες 24 μήνες). Επιπλέον, χάνει την εκπαιδευτική άδεια εάν η συνέχισή της δημιουργεί σοβαρές υπόνοιες (μαντεψιά και εδώ) για τέλεση νέων εγκλημάτων ή αν κάνει κακή χρήση αδείας. Με αυτούς τους επιπλέον όρους χάνεται οποιαδήποτε κοινωνική συμφωνία για ενθάρρυνση στην μάθηση και σφραγίζει το παράθυρο ευκαιρίας διεξόδου από το ποινικό παρελθόν μέσω της παιδείας και το άνοιγμα νέων οριζόντων.
Η ημιελεύθερη διαβίωση για πάντα ανεφάρμοστη
Το άρθρο 58 αφορά την ημιελευθερη διαβίωση, δηλαδή το καθεστώς όπου ένα άτομο που κρατείται βγαίνει το πρωί από τη φυλακή και επιστρέφει το απόγευμα, εκτίοντας την ποινή του. Η ημιελεύθερη διαβίωση αναγνωρίζεται για επαγγελματικούς, οικογενειακούς και κοινωνικούς λόγους και θεωρείται ένα ακόμα εργαλείο σταδιακής επανόδου σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας. Δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ η συγκεκριμένη πρόβλεψη. Αντί όμως να επιδιωχθεί αυτό, θεσπίζεται μία ακόμα διάκριση μεταξύ των κρατουμένων αφού προβλέπεται να χορηγείται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
Τα πειθαρχικά της μηδενικής ανοχής
Με το άρθρο 59 αλλάζει το ποινολόγιο των πειθαρχικών ποινών, φτιάχνοντας μία συνθήκη μηδενικής ανοχής, αφού όποιος συμπληρώνει 100 βαθμούς χάνει το δικαίωμα στην άδεια, στα μεροκάματα και τον ευεργετικό υπολογισμό ημερών, τη μεταγωγή σε αγροτικές, την έγκριση εκπαιδευτικής άδειας και ό,τι θεωρείται «ευεργετικό μέτρο». Η σύγκριση του παλιού ποινολογίου με το νέο είναι απαραίτητη. Για τα πειθαρχικά παραπτώματα κατηγορίας Α (ομαδική απείθεια, βίαιη απόδραση, απειλή ή άσκηση βίας κατά προσωπικό, προσβολή γενετήσιας ελευθερίας, κατασκευή αιχμηρών αντικειμένων, εισαγωγή παράνομων ειδών, δωροδοκία, καταστροφή περιουσιακών στοιχείων, δωροδοκία) προβλέπονται 16 έως 30 βαθμούς ποινής. Η κατοχή κινητού ή χρήση αυτού δίνει 100 βαθμούς απευθείας. Τζακ ποτ! Στην κατηγορία Β (κλοπή αντικειμένων κρατουμένων, μη επιστροφή κατόπιν αδείας, πώληση φαρμάκων, απόδραση, οργάνωση παράνομων παιχνιδιών, αποκάλυψη ιατρικών προσωπικών δεδομένων, απείθεια) προβλέπονται 30 έως 50 βαθμοί (ήταν 6 έως 15) και για την κατηγορία Γ (κατασκευή απαγορευμένων ειδών, παράλειψη τήρησης κανόνων υγιεινής, ψευδής απόπειρα αυτοκτονίας, προσβολή της τιμής) προβλέπονται 10 έως 30 βαθμοί (ήταν 1 έως 5). Επίσης προβλέπεται η πειθαρχική ποινή της απομόνωσης σε κελί και σε ανήλικους, χωρίς διαχωρισμό ανηλικότητας και μετεφηβικής ηλικίας. Με το νέο ποινολόγιο, απείθαρχος κρατούμενος θα θεωρείται πολύ εύκολα κάποιος και αυτό τον καθιστά και έρμαιο του προσωπικού της φυλακής και εξαιρετικά ευάλωτο σε αυθαιρεσία. Επίσης, είναι τόσο εξαντλητικές οι προτεινόμενες ποινές που ακυρώνουν τα περισσότερα δικαιώματα των κρατουμένων.
Από την αναστολή στην κατάργηση
Στο τελευταίο άρθρο, το άρθρο 76, καταργείται η εφαρμογή της κοινωφελούς εργασίας για τους κρατούμενους, αφαιρείται δηλαδή από την εργαλειοθήκη του σωφρονισμού. Ήδη από το 2019, η κυβέρνηση της ΝΔ έχει αναστείλει τη λειτουργία της κοινωφελούς εργασίας για τα κρατούμενα άτομα. Τώρα καταργεί δια παντός την εναλλακτική της φυλάκισης ποινής, επιβάλλοντας για μία ακόμα φορά τον αποκλεισμό του καταδικασθέντος ατόμου από τον κοινωνικό ιστό.
Μακριά από το γράμμα του «σωφρονισμού»
Το κείμενο αυτό αποτελεί ντροπή για όποιον διατείνεται πως είναι υπέρμαχος του σωφρονισμού. Το μόνο που επιβάλλει πια ο σωφρονιστικός κώδικας είναι εγκλεισμός, χωρίς καμία ή σχεδόν καμία επαφή με την ελεύθερη κοινωνία. Καμία σχέση δηλαδή με ό,τι πρεσβεύει ο σωφρονισμός, που είναι η βελτίωση της διαγωγής του ατόμου, μέσω της έκτισης της ποινής. Οι νομοθέτες δεν μπαίνουν καν στον κόπο να επιχειρηματολογήσουν επιστημονικά για τις διατάξεις που συνέταξαν. Λειτουργούν με όρους επιβολής, χωρίς κανένα διάλογο με φορείς –έχουν άλλωστε αποκλειστεί ήδη από τη διαμόρφωσή του- και χωρίς καμία ένδειξη αποδοχής των κρατουμένων ως άτομα που απομονώνονται παροδικά από την κοινωνία, χωρίς να αποκλειστούν τελείως από αυτή. Η ελληνική κυβέρνηση επιχειρεί να ξεπεράσει και το αμερικάνικο μοντέλο της μηδενικής ανοχής. Και όλα αυτά, τη στιγμή που η CPT (Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αποτροπή των βασανιστηριων) ετοιμάζεται να συνεδριάσει εν ολομελεία τον Οκτώβριο για να συμφωνηθεί αν θα γίνει δημόσια δήλωση για την τρέχουσα κατάσταση στα καταστήματα κράτησης. Όπως έχει διαπιστώσει η Επιτροπή, στην Ελλάδα υπάρχει υπέρμετρη ποινικοποίηση, απουσία συνεκτικής στρατηγικής για τις φυλακές, υπερπληθυσμός και ανισοκατανομή κρατουμένων, σοβαρή υποστελέχωση των φυλακών, απαξίωση των αγροτικών φυλακών, κακές έως εξευτελιστικές συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων, ανεπαρκής υγειονομική περίθαλψη και συνεχιζόμενα υψηλά επίπεδα βίας και εκφοβισμού μεταξύ των κρατουμένων. Με το νέο σωφρονιστικό κώδικα οι διαπιστώσεις αυτές θα επιταθούν, καθώς οι διατάξεις του επιδεινώνουν κάθε πτυχή της φυλακής.
Η στιγμή της αντίδρασης
Η πρώην γ.γ. Αντεγκληματικής Πολιτικής από την πρώτη μέρα της τοποθέτησής της μέχρι την τελευταία, όπως και η ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης και του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, έχουν δείξει πως όχι μόνο δεν μπαίνουν σε κανένα διάλογο με τους κρατούμενους αλλά και πως σκοπεύουν να τους στερήσουν όλα τα δικαιώματά τους. Ιδιαίτερα η κ. Νικολάου διέταζε μεταγωγές όποτε και αν ακουγόταν κάποιο παράπονο, πόσο μάλλον νύξη για κινητοποίηση. Το ηθικό των κρατουμένων έχει καμφθεί, η στάση της κυβέρνησης απέναντι σε απεργίες πείνας (σ.σ.: έχουν αφαιρεθεί από το νέο σωφρονιστικό κώδικα οι προβλέψεις σε περίπτωση απεργίας πείνας και κινητοποιήσεων) που ήταν αδιάλλακτη έχει καταβάλλει τους κρατούμενους πως δεν τους έχει μείνει κάποιο μέσο πάλης. Η αδρανοποίηση του κινήματος αλληλεγγύης στους κρατούμενους δεν αφήνει περιθώρια να ακουστεί η φωνή τους, πέρα από τα ψηλά τείχη. Είναι μία δύσκολη στιγμή, με μία κυβέρνηση αδυσώπητη. Είναι όμως η στιγμή της αντίδρασης. Αυτός ο σωφρονιστικός κώδικας καταργεί το επίθετό του, τον σωφρονισμό. Κατά παράβαση του νομικού μας πολιτισμού, διεθνών και ευρωπαϊκών συμβάσεων, κατά παράβαση της οικουμενικής διακήρυξης για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι η γραμμή που πρέπει να τραβηχτεί. Διότι από κάτω είναι γκρεμός.
