Η κοινωνία και ο πολιτισμός εξελίσσονται
μόνον από εκείνους που τολμούν να βαδίσουν
ενάντια στο Ρεύμα και στις βολικές συνήθειες
«Επί τοις παρούσι τον βίον διάπλεκε»
(Ρύθμιζε την ζωή σου σύμφωνα με τις συνθήκες, αρχαίο ρητό)
Από παντού ακούγονται οι σειρήνες της προσαρμογής και της παραίτησης. Τα προβλήματα της ζωής ,τα διαφαινόμενα αδιέξοδα κάθε μορφής και η νοοτροπία της ίδιας της κοινωνίας μάς προτρέπουν να υποχωρήσουμε, να παραιτηθούμε και να μην συγκρουστούμε. Όλοι μάς συμβουλεύουν πως ένας μικρός συμβιβασμός και η αναγκαία προσαρμογή στις επιταγές της πραγματικότητας θα μας εξασφαλίσουν ευκολότερα και αποτελεσματικότερα την επιβίωσή μας και ίσως την κοινωνική μας αναγνώριση.
«Αν δεν έχεις τη δύναμη να επιβάλλεις
τους δικούς σου όρους στη ζωή,
τότε πρέπει να δεχτείς τους όρους που σου προσφέρει αυτή»
(Έλιοτ)
Πόση δύναμη χρειάζεται να αντισταθείς στην παραπάνω προτροπή, που δεν είναι και η μόνη. Δεν χρειάζεται πολύ ο μέσος άνθρωπος να λιποτακτήσει μπροστά στην προοπτική μιας διαφαινόμενης αποτυχίας και ήττας και μετά να αποπειραθεί να εκλογικεύσει αυτή του την παραίτηση.«Δεν είχα τις αναγκαίες δυνάμεις, ούτε την θέληση να συγκρουστώ με ό,τι με υπερβαίνει».
Αυτή είναι μία από τις πολλές ομολογίες και εξομολογήσεις πολλών ανθρώπων που επιλέγουν την τακτική του ρίψασπη και βολεύονται στην σιγουριά του δοκιμασμένου και στις νίκες εκείνων των μαχών που ποτέ δεν έδωσαν. Γι αυτή τους την επιλογή δεν νιώθουν ενοχές, ούτε τύψεις. Τα τυχόν αρνητικά τους συναισθήματα τα απαλύνει το γεγονός πως και η πλειονότητα των ανθρώπων τον ίδιο δρόμο ακολουθεί (κοινωνικός κομφορμισμός).
Η Προσαρμογή
Εξάλλου για πολλούς θεωρείται ικανότητα και ευελιξία η προσαρμογή στην αναγκαιότητα που επιβάλλει η πραγματικότητα και η ζωή. Η κοινωνία επιβραβεύει αυτούς που γνωρίζουν τον τρόπο και τον χρόνο να προσαρμόζονται στις εκάστοτε συνθήκες και στο πλαίσιο που ορίζουν κάποια πρόσωπα. Η κοινωνική ευκαμψία και η προσαρμοστικότητα θεωρούνται ατομικές αρετές και κοινωνικές αξίες .
“Ην δε ικανός αρμόσασθαι και τόπω και χρόνω και προσώπω,και πάσαν περίστασιν αρμοδίως υποκρίνασθαι” (Διογένης Λαέρτιος, Ήταν ικανός να προσαρμόζεται και στο μέρος και στο χρόνο και στο πρόσωπο και σε κάθε περίσταση να υποκρίνεται κατάλληλα).
Ωστόσο και ενάντια στην παραπάνω στάση και βιοθεωρία, υπάρχει και η άποψη πως η παραίτηση, ο συμβιβασμός και η προσαρμογή άνευ όρων στα δεδομένα της ζωής και του κοινωνικού συστήματος υποδηλώνει δειλία και μία ιδεολογική και κοινωνική αποβιταμίνωση του υποκειμένου.Πολλοί θεωρούν πως η τάση-επιλογή του ανθρώπου να βαδίζει παράλληλα και σύμφωνα με τους όρους του συνηθισμένου, του δοκιμασμένου και το κοινωνικά αναγκαίου-επιβαλλόμενου οδηγεί στην νέκρωση και στην απονεύρωση κάθε δημιουργικής δύναμης.
Η αναλογία αυτής της στάσης ζωής με τα νεκρά ψάρια είναι εμφανής και άκρως διδακτική.Το γνωστό σύνθημα “Μόνο τα νεκρά ψάρια πάνε με το ρεύμα” είναι δηλωτικό της απαξίωσης και της αρνητικής αξιολόγησης της προσαρμογής και της παραίτησης ως ατομικών και κοινωνικών συμπεριφορών. Η άκριτη και απόλυτη συμμόρφωση στους κανόνες της κοινωνίας συνοδεύεται από μία παραχάραξη της ιδιαιτερότητας του υποκειμένου που εξαντλείται στις προσπάθειές του να πετύχει το μέγιστο βαθμό προσαρμογής και όχι το επιθυμητό επίπεδο ολοκλήρωσής του.
«Δεν είναι δείγμα υγείας να είσαι καλά προσαρμοσμένος σε μια βαθιά άρρωστη κοινωνία» (Krishnamurti).
Ενάντια στο ρεύμα
Η κοινωνία και ο πολιτισμός εξελίσσονται μόνον από εκείνους που τολμούν να βαδίσουν ενάντια στο ρεύμα και στις βολικές συνήθειες. Ο αγώνας και η αγωνία να αρέσουμε στους άλλους –ως αναγκαίας προϋπόθεσης της επιβίωσής μας- στο τέλος ούτε τον κόσμο αλλάζει, ούτε και τον εαυτό μας διευκολύνει να εξωτερικεύσει τις δημιουργικές του δυνάμεις. Οι άλλοι θέλουν να μάς βλέπουν συνοδοιπόρους τους στην ακινησία και στην λατρεία του δοκιμασμένου. Έτσι, όμως, ο κόσμος και η κοινωνία βαλτώνουν παραπέμποντας σε αγέλη ομοιόμορφων και απρόσωπων όντων που αδυνατούν να υπερβούν την μετριότητά τους.
«Η συνεχής προσαρμογή με σκοπό να ταιριάζουμε στις επιθυμίες των άλλων, σκοτώνει την Τελειότητα» (Κομφούκιος).
Ωστόσο, αιώνες τώρα, το ερώτημα για την επιθυμητή στάση ζωής παραμένει αναπάντητο, αφού τόσο οι μεγάλοι διανοητές όσο και η λαϊκή σοφία μάς προτρέπουν –συμβουλεύουν διαφορετική στάση ζωής.Η κεκτημένη εμπειρία και τα προσωπικά βιώματα του καθενός καθορίζουν και την γενικότερη στάση μας απέναντι στο δίλημμα: «Προσαρμογή και μία πορεία σύμφωνα με το ρεύμα ή αντίσταση και ενάντια στο ρεύμα»;
«Κατά πως είναι οι καιροί, έτσι και να αρμενίζεις» (Παροιμία). «Ευτυχία είναι να λικνίζεσαι με το ρεύμα» (Kινέζικη παροιμία).
Η Αλήθεια περί του πρακτέου
Οι παραπάνω παροιμίες, ως απόσταγμα της βιωμένης εμπειρίας των ανθρώπων, κρύβουν μία αλήθεια που ωστόσο δεν είναι αποδεκτή από πολλούς. Κι αυτό γιατί επωάζει τον συντηρητισμό ως προσωπική στάση και κοινωνική συμπεριφορά. Μία στάση και συμπεριφορά, όμως, που δυσκολεύουν την εξέλιξη και την αλλαγή που συνιστούν την κοσμοποιό δύναμη –αρχή του πολιτισμού και του σύμπαντος. Ίσως ο Τζέφερσον ακολουθώντας της Αριστοτελική μεσότητα να μάς συμβουλεύει σωστά.
«Σε ό,τι αφορά τον τρόπο, πήγαινε με το ρεύμα. Σε ό,τι αφορά τις αρχές, μείνε ακλόνητος σαν βράχος».
Ίσως-ίσως η μεγάλη αλήθεια της ζωής να κρύβεται στην θέση του Δαρβίνου ως προϊόν έρευνας και επιστημονικής μελέτης:
«Δεν είναι τα πιο δυνατά είδη που επιβιώνουν ή τα πιο έξυπνα, αλλά αυτά που ανταποκρίνονται καλύτερα στις αλλαγές».
